Εθνική Πινακοθήκη: 10 χρόνια για 11.000 τετραγωνικά –πανηγυρικό άνοιγμα

Της Ντίνας Καράτζιου/

Το σημαντικότερο μουσείο της νεότερης ελληνικής τέχνης ανοίγει τις πόρτες του το απόγευμα της 24ης Μαρτίου 2021, μετά από δέκα χρόνια. Οι κατασκευαστικές εργασίες της επέκτασης και της ανακαίνισής του εκτροχιάστηκαν στην περιδίνηση της  συνήθους εργολαβικής παθογένειας, με πολύχρονες  καθυστερήσεις του χρονοδιαγράμματος ολοκλήρωσης των εργασιών του.

Η Εθνική Πινακοθήκη ανοίγει ξανά τις πύλες της με υπερδιπλάσιους  λειτουργικούς χώρους  που ξεπερνούν τα 20.700 τ.μ δημιουργώντας ως τελικό έργο ένα νέο κτιριακό συγκρότημα, υψηλής αρχιτεκτονικής αισθητικής, ικανό να αναδείξει τις μοναδικές συλλογές που διαθέτει, οι οποίες αριθμούν περισσότερα από 20 χιλιάδες έργα – θησαυρούς  της νεότερης ελληνικής τέχνης.

Η «Λαϊκή αγορά» της Πινακοθήκης

Στην ιδιαιτερότητα και τη μεγάλη επιτυχία της Εθνικής Πινακοθήκης  συμπεριλαμβάνεται  και το γεγονός, ότι επρόκειτο για ένα μουσείο  το οποίο υπήρξε κατά την περίοδο της λειτουργίας του ιδιαίτερα δημοφιλές και αγαπητό στο μεγάλο όγκο του εγχώριου κοινού. Οι επισκέπτες του, δεν προέρχονταν μόνο από έναν στενό πυρήνα της ελίτ του φιλότεχνου κοινού.  Από το 1992 μέχρι που έκλεισε για τις εργασίες ανακαίνισης υποδέχτηκε 5,5 εκατομμύρια επισκέπτες. Εκθέσεις όπως «Από τον Θεοτοκόπουλο στον Σεζάν», «Ιταλική Αναγέννηση και Ελλάδα»,   «Αθήνα-Μόναχο», δημιούργησαν ουρές επισκεπτών.  Με την έκθεση μάλιστα «El Greco, ταυτότητα και μεταμόρφωση», να έχει τόσο υψηλή επισκεψιμότητα, η οποία αποτυπώθηκε στα πρωτοσέλιδα της εποχής.  Η φιλοσοφία της ευρείας απήχησης  καλλιεργήθηκε συστηματικά από τη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης  κ. Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, η οποία δεν έπαυε στις δημόσιες δηλώσεις της, να τονίζει, ότι  στόχος της, ήταν, η «Εθνική Πινακοθήκη να γίνει το σπίτι όλων των Ελλήνων. Η τέχνη είναι προνόμιο των πολλών».

Στη νέα ανακαινισμένη Εθνική Πινακοθήκη, ο συνεκτικός κρίκος – σε επίπεδο συμβολισμού-της τέχνης με τους πολλούς, επιχειρείται με το εμβληματικό έργο  Η «Λαϊκή αγορά» του Παναγιώτη Τέτση, ένα έργο μνημειακών διαστάσεων (15 μέτρα). Πρόκειται για το πρώτο έργο που θα βλέπει το κοινό που θα εισέρχεται στο μουσείο, δημιουργώντας προφανώς το συνειρμό, ότι η   Εθνική Πινακοθήκη είναι ανοιχτή σε όλους, προσιτή και ελεύθερη για όλους, χωρίς προαπαιτούμενα, όπως μία λαϊκή αγορά που μπορούν οι πάντες να την επισκεφθούν.

Το έργο

Το κτίριο της Εθνικής Πινακοθήκης αρχικά σχεδιάστηκε το 1964 από τους καθηγητές της Αρχιτεκτονικής Παύλο Μυλωνά και Δημήτρη Φατούρο.  Με τις συλλογές των έργων τέχνης αλλά και των επισκεπτών να αυξάνονται, δημιουργήθηκαν νέες ανάγκες, που δεν μπορούσαν να καλύψει η υπάρχουσα υποδομή.  Οι περιορισμένοι εκθεσιακοί χώροι, η  απουσία αμφιθεάτρου, χώρου εκπαιδευτικών προγραμμάτων, πωλητηρίου, καφέ-εστιατορίου δεν επέτρεπαν στο Μουσείο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του κοινού, που είχαν πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια. Πράγματι το εντυπωσιακό, ανακαινισμένο και εκσυγχρονισμένο συγκρότημα της Εθνικής Πινακοθήκης που υπογράφουν οι αρχιτέκτονες κ. κ Πάνος Γραμματόπουλος, Χρήστος Πανουσάκης και Διονύσης Βασιλόπουλος και τη  μουσειογραφική μελέτη να αποτελεί έργο του γραφείου του καθηγητή  κ. Γιώργου Παρμενίδη και της κ. Christine Longuepée, έχει πλέον υπερδιπλάσιο εμβαδόν σε σχέση με το παλιό κτίριο, ξεπερνώντας τα 20.700 τετραγωνικά μέτρα. Στο προϋπάρχον κτίριο των 9.720 τετραγωνικών μέτρων προστέθηκαν επιπλέον 11.040 τετραγωνικά μέτρα.  Σύμφωνα με την ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ σχεδιασμός της νέας Εθνικής Πινακοθήκης αναδεικνύει την αισθητική του κτιρίου στο αστικό περιβάλλον της Αθήνας και την τοποθετεί στο ισάξιο μουσειολογικό επίπεδο των αντίστοιχων μουσείων των μεγάλων ευρωπαϊκών πρωτευουσών.

Νέοι χώροι

Το μουσείο διαθέτει πλέον εκθεσιακούς χώρους μονίμων – περιοδικών εκθέσεων, βιβλιοθήκη και εργαστήρια συντήρησης έργων τέχνης, σύγχρονες αποθήκες φύλαξης αμφιθέατρο, χώρο εκπαιδευτικών προγραμμάτων, μεγάλο πωλητήριο, ειδικό χώρο ψηφιακής πληροφόρησης, αμφιθέατρο 350 θέσεων και νέους χώρους διοίκησης.  Στο νέο κτίριο μπορούν να εκτεθούν 1.000 έργα ως μόνιμη συλλογή, ενώ προηγουμένως στο παλιό κτίριο ο αριθμός δεν μπορούσε να ξεπεράσει τα 400 έργα. Η νέα αίθουσα των περιοδικών εκθέσεων προσεγγίζει τα 2.000 τετραγωνικά μέτρα ενώ οι αποθηκευτικοί χώροι μπορούν να στεγάσουν 10.000 έργα. Ειδικότερα και όσον αφορά στο κατασκευαστικό κομμάτι, το έργο περιλαμβάνει την κατασκευή τριών νέων υπόγειων χώρων (ΚΤΙΡΙΟ Γ).  Την ανακαίνιση των υφιστάμενων ΚΤΙΡΙΩΝ Α και Β. Την επέκταση του κτιρίου Β με προσθήκη καθ’ ύψος ενός ορόφου και κατ’ επέκταση (με προσθήκη χώρων κλιμακοστασίων, ραμπών και ανελκυστήρων), σε στατικές ενισχύσεις και στη διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου.

Η νέα Εθνική Πινακοθήκη λοιπόν απέκτησε έναν επιπλέον όροφο καθώς και επιπλέον βάθος τριών επιπέδων. Στον κήπο που δημιουργείται νότια της ιστορικής κεντρικής πύλης, η Πινακοθήκη έχει μία είσοδο ανεξάρτητη από την οδό Μιχαλακοπούλου (στη συμβολή των οδών Μιχαλακοπούλου και Βασιλέως Κωνσταντίνου), η οποία είναι συμβατή με την ιδέα του Ιλισού ως υγρού στοιχείου. Με τον τρόπο αυτό συντηρείται η μνήμη του ποταμού Ιλισού και της ροής του νερού με τη δημιουργία ενός καναλιού και επιπλέον πρασίνου στον περιβάλλοντα χώρο. Το μουσείο διαθέτει, επίσης, ράμπες κυκλοφορίας των επισκεπτών με θέα στον ορίζοντα της πόλης, ασανσέρ και κλιμακοστάσια, πλήρη προσβασιμότητα για ΑμεΑ και σύγχρονα ηλεκτρομαγνητικά συστήματα ασφάλειας.

Χρονικό του έργου επέκτασης και ανακαίνισης

Με ανακοίνωσή του ΥΠΠΟΑ καταγράφεται μεταξύ άλλων, το χρονικό του έργου επέκτασης και ανακαίνισης: «Οι όροι επέκτασης της Πινακοθήκης θεσμοθετήθηκαν το 2001 με ειδικό νόμο του υπουργείου Πολιτισμού. Στη συνέχεια, το υπουργείο Πολιτισμού ανέθεσε αρχικά, στους πρώτους μελετητές, στο γραφείο Π. & Κ. Μυλωνά και Δ. Φατούρου, την εκπόνηση προμελέτης, με χορηγία του “Ιδρύματος Μαρία Τσάκος“. Το 2008, το ΥΠΠΟ διηνήργησε δημόσιο διεθνή διαγωνισμό για τις οριστικές μελέτες, τις οποίες ανέλαβαν τα γραφεία “Αρχιτεκτονική ΕΠΕ Γραμματόπουλος-Πανουσάκης” και “Δ. Βασιλόπουλος & Συνεργάτες ΕΕ”.

Το έργο εντάχθηκε το 2011 στο ΠΕΠ Αττικής-ΕΣΠΑ 2007-2013 με χρηματοδότηση πρόσθετη από Εθνικούς Πόρους (ΠΔΕ) και από χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Η πορεία των εργασιών διεκόπη το 2013, όταν προέκυψε πρόβλημα με τον υδροφόρο ορίζοντα του ποταμού Ιλισού, καθώς διαπιστώθηκε ότι βρισκόταν σε ανώτερο επίπεδο από το αρχικά προβλεπόμενο στις μελέτες. Χρειάστηκε συμπληρωματική σύμβαση με τον ανάδοχο, προκειμένου να καλυφθεί η δαπάνη της νέας μελέτης με την έγκριση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, καθώς και πρόσθετη χρηματοδότηση 5.500.000 ευρώ για να διασφαλιστεί η στατικότητα του κτιρίου.

Η συνέχεια του έργου είχε διασφαλιστεί οικονομικά, παρά τις αντιξοότητες από την οικονομική κρίση, τον Δεκέμβρη 2014, ωστόσο η αποπεράτωσή του δεν υπήρξε προτεραιότητα του ΥΠΠΟΑ. Το εργοτάξιο της Εθνικής Πινακοθήκης είχε παραμείνει στάσιμο και χωρίς συγκεκριμένο χρόνο παράδοσης του έργου. Το έργο αποτέλεσε την απόλυτη προτεραιότητα για το ΥΠΠΟΑ, από τον Ιούλιο του 2019 και μετά. Τον Αύγουστο 2019 τέθηκε από την υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, το συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, το οποίο τηρήθηκε απαρέγκλιτα. Παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες που προέκυψαν εξαιτίας της πανδημίας (λιγότερος αριθμός εργαζομένων στο εργοτάξιο, κλείσιμο των εργοστασίων προμήθειας υλικών στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Αγγλία και στην Κίνα, καθώς και λιγότερο προσωπικό στα τελωνεία για τις εισαγωγές υλικών), η Εθνική Πινακοθήκη ανοίγει σήμερα, σύμφωνα με το καθορισθέν χρονοδιάγραμμα.

Η ανακαίνιση της Πινακοθήκης ολοκληρώθηκε υπό τη συνεχή εποπτεία της υπουργού Λίνας Μενδώνη και του γενικού γραμματέα, Γιώργου Διδασκάλου και με την παρακολούθηση του έργου από τα στελέχη της Γενικής Διεύθυνσης Αναστήλωσης Μουσείων & Τεχνικών Έργων, τα οποία ανέλαβαν το βάρος της ολοκλήρωσης των κτιριακών εγκαταστάσεων, ενώ οι ανάδοχοι του έργου, σε πολλές περιπτώσεις, ξεπέρασαν τις συμβατικές τους υποχρεώσεις. Τα στελέχη της Πινακοθήκης και οι εξωτερικοί συνεργάτες τους μερίμνησαν για την έκθεση των Συλλογών.

Το 2013, πριν από την έναρξη των εργασιών, η Πινακοθήκη εκκενώθηκε και τα έργα μεταφέρθηκαν σε αποθήκες στη Μαγούλα, στις οποίες δημιουργήθηκε η απαραίτητη υποδομή προκειμένου τα έργα να είναι απολύτως ασφαλή, ιδίως, μετά την κλοπή, της 9ης Ιανουάριου 2012, όταν εκλάπη το «Γυνακείο Κεφάλι», έργο του 1939 του Πικάσο, (λάδι σε μουσαμά, διαστάσεων 56Χ40), το οποίο δώρισε ο καλλιτέχνης το 1949 στον ελληνικό λαό για την προσφορά του στην αντίσταση κατά των Γερμανών. Επίσης, εκλάπησαν τα έργο «Μύλος» (1905) του Ολλανδού Πιέτ Μοντριάν και ένα σχέδιο, σε χαρτί, θρησκευτικής απεικόνισης, αρχές 17ου αιώνα, που αποδίδεται στον Ιταλό Γκουλιέλμο Κάτσια (Μονκάλβο)».

Κίνηση συμβολισμού

Το  άνοιγμα της εθνικής  πινακοθήκης ως κίνηση συμβολισμού και πολιτικών εντυπώσεων  εν τω μέσω της πανδημίας, με τους πολίτες της χώρας εξουθενωμένους από τα περιοριστικά μέτρα να επιβιώνουν σε ένα ασφυκτικό οικονομικό περιβάλλον,  πραγματοποιείται την παραμονή της εθνικής επετείου που φέτος, αποκτά  ειδική βαρύτητα λόγω της συμπλήρωσης των 200 χρόνων από την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης. Προηγήθηκε η πρόσφατη επίσκεψη επιθεώρησης του πρωθυπουργού κ. Κυριάκου Μητσοτάκη με την υπουργό Πολιτισμού κ.  Λ. Μενδώνη και στη συνέχεια του Περιφερειάρχη Αττικής κ. Γ.Πατούλη. Πρώτοι επισκέπτες οι ξένοι ηγέτες που μεταβαίνουν στη χώρα μας για τον εορτασμό της επετείου:  Ο διάδοχος του βρετανικού θρόνου και πρίγκιπας της Ουαλίας Κάρολος, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του Καμίλα, δούκισσα της Κορνουάλης, ο πρωθυπουργός της Ρωσίας Μιχαήλ Μισούστιν και η Γαλλίδα υπουργός Αμυνας, Φλοράνς Παρλί, αντιπροσωπεύουν τις ξένες δυνάμεις που συμμετείχαν στην ναυμαχία του Ναυαρίνου κατά του τουρκικού στόλου το 1827, η νικηφόρα έκβαση της οποίας άνοιξε τον δρόμο για την ελληνική ανεξαρτησία.  Στην εκδήλωση θα παραβρεθεί και ο πρόεδρος της Κύπρου, Νίκος Αναστασιάδης.

Οι προσκεκλημένοι θα ξεναγηθούν στην επετειακή έκθεση του πρώτου ορόφου για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης, όπου θα εκτίθενται έργα ζωγραφικής με θεματική τον αγώνα της ανεξαρτησίας και τους ήρωες της Επανάστασης του 1821, καθώς επίσης και σε μία ενότητα με έργα Ελλήνων καλλιτεχνών (πορτρέτα, τοπιογραφίες κλπ) του 19ου αιώνα. Η ελληνική τέχνη του 19ου και του 20ού αιώνα, που φιλοξενείται στις αίθουσες της νέας Εθνικής Πινακοθήκης, εξελίσσεται παράλληλα με την Ιστορία της ελεύθερης Ελλάδας και τη δημιουργία του ελληνικού κράτους. «Θα είμαστε πάλι εδώ, με το καλό, την Τετάρτη το απόγευμα για να θαυμάσουμε το τελικό αποτέλεσμα» και η εικόνα της Πινακοθήκης να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο, δήλωσε μεταξύ άλλων ο κ. Μητσοτάκης, αναφερόμενος στην περιήγηση των επίσημων καλεσμένων για την επέτειο της 25ης Μαρτίου που θα γίνει την παραμονή της στρατιωτικής παρέλασης.

Κόστος κατασκευής

Το κόστος του έργου ανέρχεται στα 59.029.102 ευρώ. Στο ποσό αυτό τα 42.016.982 ευρώ προέρχονται από δημόσια χρηματοδότηση και τα 17.012.120 ευρώ από ιδιωτική χρηματοδότηση. Το 71,2% της χρηματοδότησης του έργου επέκτασης αντιστοιχεί σε δημόσιους πόρους (Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Περιφέρειας Αττικής). Τα ψηφιακά προγράμματα της Πινακοθήκης, προϋπολογισμού 2.500.000 ευρώ, χρηματοδοτήθηκαν από το εθνικό σκέλος του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Το 28,8% προέρχεται από δωρεές ιδρυμάτων και ιδιωτών. Ευεργέτης της Πινακοθήκης είναι το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος με δωρεά 13.000.000 ευρώ. Μεγάλοι δωρητές είναι ο Θόδωρος και η Εμμανουέλα Βασιλάκη, ο Βασίλης και η Μαρίνα Θεοχαράκη, το Ιδρυμα Αντώνιος Ε. Κομνηνός, το Ιδρυμα Ευριπίδη Κουτλίδη, το Ιδρυμα Ωνάση, η κ. Dorothy Λάτση, ο Παναγιώτης και η Ειρήνη Λαμού. Δωρητές είναι το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ο Νικόλας Δ. Πατέρας.

Πότε θα ανοίξει για το κοινό

Η Εθνική Πινακοθήκη θα ανοίξει τις πύλες, στους Έλληνες και στους ξένους επισκέπτες και φιλότεχνους, μόλις το επιτρέψουν τα μέτρα για τη πανδημία, σύμφωνα με την ανακοίνωση του αρμόδιου υπουργείου, με την περιοδική έκθεση «Το 1821 στη ζωγραφική. Η Ελλάς απαιτεί την ιστορικήν Πινακοθήκην της». Τα έργα της έκθεσης προέρχονται αποκλειστικά από τις ελληνικές και ευρωπαϊκές συλλογές της, με ζωγραφική του 19ου αιώνα. Εκτίθενται κατ’ εξαίρεση δύο πίνακες Ιταλών καλλιτεχνών, οι οποίοι ανήκουν στο Ίδρυμα Αντώνιος Ε. Κομνηνός. Παραχωρήθηκαν, γενναιόδωρα, για τις ανάγκες του επετειακού αφιερώματος. Όλοι οι πίνακες της έκθεσης είναι εμβληματικά έργα, τα οποία οι δημιουργοί τους τα εμπνεύστηκαν από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας των Ελλήνων.