Έξυπνα Χωριά: τι είναι και πως χρηματοδοτούνται

Του Δημήτρη Οδ. Παπαγιαννίδη*

Πρωτοβουλίες όπως τα Έξυπνα Χωριά, είναι συνυφασμένες με την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών. Η έναρξη και εφαρμογή στρατηγικών Smart Villages μπορεί να βασιστεί σε υπάρχουσες πρωτοβουλίες και μπορεί να χρηματοδοτηθεί από διάφορες δημόσιες και ιδιωτικές πηγές.

Tα έξυπνα χωριά είναι τοπικές κοινότητες/οικισμοί σε αγροτικές περιοχές οι οποίες χρησιμοποιούν καινοτόμες λύσεις για να βελτιώσουν την ζωτικότητα /ανθεκτικότητα/ ποιότητα ζωής τους, με βάση τις τοπικές δυνάμεις και ευκαιρίες. Στηρίζονται στην συμμετοχική προσέγγιση για την ανάπτυξη και εφαρμογή της στρατηγικής τους για τη βελτίωση των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και/ή περιβαλλοντικών τους συνθηκών, ιδίως μέσω της αξιοποίησης/δημιουργίας/χρήσης/αναζήτησης λύσεων που προσφέρονται από ψηφιακές τεχνολογίες.

Τα έξυπνα χωριά επωφελούνται από την συνεργασία και συμμαχίες με άλλες κοινότητες και δρώντες παράγοντες σε αγροτικές και αστικές περιοχές. Η έναρξη και εφαρμογή στρατηγικών Smart Villages μπορεί να βασιστεί σε υπάρχουσες πρωτοβουλίες και μπορεί να χρηματοδοτηθεί από διάφορες δημόσιες και ιδιωτικές πηγές.

Οι κοινότητες στις αγροτικές περιοχές μπορούν να περιλαμβάνουν έναν ή περισσότερους οικισμούς, χωρίς περιορισμούς όσον αφορά τα διοικητικά όρια ή τον αριθμό των κατοίκων. Όσον αφορά τους όρους επιλεξιμότητας για στήριξη, τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν ορισμούς των αγροτικών περιοχών, όπως προβλέπονται από τον ΟΟΣΑ, EUROSTAT ή άλλους ορισμούς. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα χρησιμοποιεί τον ορισμό της EUROSTAT αλλά είναι σαφές ότι θα απαιτηθεί εστίαση σε σαφώς «προσδιορισμένα χωρικά υποσύνολα» με βάση συγκεκριμένα κριτήρια.

Η συμμετοχική προσέγγιση για τον σχεδιασμό και εφαρμογή των Smart Villages απαιτεί την ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινότητας στην εκπόνηση και λήψη αποφάσεων σχετικά με τη στρατηγική Smart Village (bottomup προσέγγιση). Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της φάσης υλοποίησης, η συμμετοχική προσέγγιση θα διασφαλίσει ότι οι ανάγκες για την ανάπτυξη ικανοτήτων και την κατάρτιση των ανθρώπων είναι απόλυτα στοχευμένες και εφαρμόσιμες.

Οι ψηφιακές τεχνολογίες περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, πλατφόρμες εκμετάλλευσης δεδομένων ή καινοτομιών που σχετίζονται με τη χρήση του Ίντερνετ των πραγμάτων (IoT). Κατά τον τρόπο αυτό ενεργούν ώστε να καταστεί δυνατή η ευελιξία των έξυπνων χωριών, για να αξιοποιήσουν καλύτερα τους πόρους τους και να βελτιώσουν την ελκυστικότητα των αγροτικών περιοχών και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της υπαίθρου.

Η χρήση ψηφιακών τεχνολογιών δεν αποτελεί προϋπόθεση για επιλογή μιας περιοχής ανάπτυξης Smart Village, πλην όμως, όπου είναι δυνατόν, θα πρέπει να υπάρξει ή να επεκταθεί ευρυζωνική σύνδεση υψηλής ταχύτητας για να διευκολύνει την ανάπτυξη των ψηφιακών λύσεων (συμπληρωματικότητα με το εθνικό πλάνο ανάπτυξης της ευρυζωνικότητας και των δικτύων νέας γενιάς).

Οι στρατηγικές του Smart Village ανταποκρίνονται στις προκλήσεις και τις ανάγκες της περιοχής τους, βασιζόμενες στις ανάγκες των περιοχών, τα τοπικά πλεονεκτήματα και τα στοιχεία της τοπικής πολιτιστικής και κοινωνικής κουλτούρας.

Σχεδίαση και εφαρμογή αναπτυξιακής πολιτικής Smart Villages

-Οι στρατηγικές των έξυπνων κοινοτήτων δυνητικά μπορούν να καθορίσουν βραχυπρόθεσμους, μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους. Η στόχευση μπορεί να περιλαμβάνει ενδεικτικά:

-Βελτίωση της πρόσβασης των πολιτών σε υπηρεσίες (σε διάφορους τομείς όπως η υγεία/τηλεϊατρική, η κατάρτιση ή οι μεταφορές).

-Βελτίωση επιχειρηματικών ευκαιριών για την δημιουργία θέσεων εργασίας, την ενίσχυση της «έξυπνης» επιχειρηματικότητας, αλλά και την υποστήριξη-προώθηση της κυκλικής οικονομίας. Πρόκειται για παρεμβάσεις που στοχεύουν στη «συλλογική εκπροσώπηση», είναι «ανοιχτές» για τους συμμετέχοντες και δεν δημιουργούν διατάραξη του ανταγωνισμού. Η ανάπτυξη τους εκπληρώνει εκ των προτέρων τις απαιτήσεις του μη χαρακτηρισμού τους ως κρατικής ενίσχυσης.

-Καλύτερη αξιοποίηση των φυσικών πόρων, στην προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος, στη διατήρηση του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, στην καλύτερη αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς για μεγαλύτερη τουριστική ελκυστικότητα κ.λπ.

Η εφαρμογή της στρατηγικής των Smart Villages στο πλαίσιο της νέας ΚΑΠ

Πρωτοβουλίες όπως τα Έξυπνα Χωριά, είναι συνυφασμένες με την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών, καθώς μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην βελτίωση της ελκυστικότητάς τους, ιδιαίτερα εκείνων που κινδυνεύουν περισσότερο από εγκατάλειψη, φτώχια και κοινωνικό αποκλεισμό.

Σημαντικό και δοκιμασμένο εργαλείο που διαθέτει η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) για τον κατάλληλο σχεδιασμό και τη χρηματοδότηση τέτοιων τοπικών αναπτυξιακών πολιτικών είναι τα προγράμματα LEADER, τα οποία και τη νέα περίοδο 2023-2027 θα ενεργοποιηθούν με σημαντικούς πόρους για να υποστηρίξουν σύγχρονες ψηφιακές υποδομές και τεχνολογίες σε διάφορους τομείς, όπως την κατάρτιση και εκπαίδευση, τη συνεργασία και τη δικτύωση, το ηλεκτρονικό εμπόριο, τις τραπεζικές συναλλαγές, την παροχή υπηρεσιών υγείας, τις έξυπνες μεταφορές, κλπ., εξασφαλίζοντας τις απαραίτητες συνέργειες και με άλλα ενωσιακά ταμεία πέραν του γεωργικού.

Οι ομάδες τοπικής δράσης (ΟΤΔ) στα Κράτη Μέλη, ως φορείς υλοποίησης των τοπικών στρατηγικών LEADER, έχουν ήδη αναλάβει πρωτοβουλίες οι οποίες σχετίζονται με τη στρατηγική για τα έξυπνα χωριά. Η συγκεκριμένη προσέγγιση (bottom up προσέγγιση) έχει το πλεονέκτημα της άμεσης διάχυσης και της συνεχούς παροχής υποστήριξης στους δικαιούχους από τις ΟΤΔ, αλλά προϋποθέτει ταυτόχρονα την πρότερη ‘εκπαίδευση’ και προετοιμασία των ΟΤΔ.

Η υλοποίηση της μετάβασης σε Έξυπνα Χωριά απαιτεί ορισμένα βήματα προετοιμασίας (διάγραμμα), ξεκινώντας από την ευαισθητοποίηση στην εκάστοτε περιοχή έως τον προγραμματισμό και την υλοποίηση της σχετικής μετάβασης/αλλαγής.

Ενδεικτικές κατηγορίες παρεμβάσεων στο πλαίσιο της στρατηγικής για τα έξυπνα χωριά θα μπορούσαν να αφορούν:

-Εφαρμογές τηλεδιάσκεψης για χρήση σε κατάρτιση του τοπικού πληθυσμού (δια βίου μάθηση, πολιτιστικές εκδηλώσεις, δραστηριότητες αναψυχής κλπ)

-Εφαρμογές τηλεϊατρικής (σύνδεση με κέντρο υγείας, ιδιώτες ιατρούς, φαρμακεία, ΤΟΜΥ κλπ)

-Smart security/Smart Farming (παρακολούθηση και επιτήρηση υπαίθρου και καλλιεργειών)

-Smart logistics – social collaboration (υπηρεσίες υποστήριξης μετακίνησης πολιτών και προϊόντων σε απομακρυσμένες περιοχές, π.χ. car pooling)

-Αξιοποίηση smart hubs/portals για προώθηση τοπικής παραγωγής από και προς απομακρυσμένες περιοχές (δημιουργία e-συνεταιρισμών κατά περίπτωση από μικροκαλλιεργητές σε επίπεδο προμηθειών α’ υλών και προώθησης τοπικής παραγωγής).

*Δημήτρης Οδ. Παπαγιαννίδης: Γενικός Γραμματέας Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών, Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων

Πηγή: Εργοληπτικόν Βήμα Νο_133 της ΠΕΣΕΔΕ