Γιατί πρέπει να σταματήσει η χρήση του γκαζόν στο αστικό πράσινο

O Δήμος Αθηναίων, τελευταία έχει κάνει πολλές αναπλάσεις σε διάφορες πλατείες, πάρκα και αλσύλλια, κάτι το αναγκαίο για την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Παρόλα αυτά, στις αναπλάσεις αυτές, χρησιμοποιούνται εκτεταμένα χλοοτάπητες (γκαζόν), που έρχεται σε αντίθεση με τις βιώσιμες πολιτικές, που όπως διαφημίζει, εφαρμόζονται.

Η Φιλοδασική Ένωση Αθηνών (έτος ιδρύσεως 1899), οργάνωση με ιστορική επιστημονική προσφορά και δράση, στο περιοδικό “ΦΥΣΗ και ΖΩΗ” (τεύχος 205), ασκεί παρέμβαση στο θέμα του αστικού πρασίνου τονίζοντας ότι: Ενόψει της ταχείας αστικοποίησης και της υπερθέρμανσης του πλανήτη, είναι σημαντικό να λαμβάνουμε τεκμηριωμένες αποφάσεις για τα αστικά μας τοπία. Η μη βιώσιμη πρακτική της διατήρησης του παραδοσιακού χλοοτάπητα σε μεσογειακά κλίματα πρέπει να επανεξεταστεί.

Στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου, τα αστικά τοπία έχουν επηρεαστεί και διαμορφωθεί από προσεγγίσεις αρχιτεκτονικής τοπίου, που έχουν τις βάσεις τους στην γαλλική και βρετανική κηπουρική. Χαρακτηριστική είναι η χρήση του χλοοτάπητα , που από τους κήπους των αριστοκρατών, χρησιμοποιήθηκε για το πρασίνισμα του δημόσιου χώρου και του αστικού τοπίου. Σήμερα, οι χλοοτάπητες καλύπτουν σημαντικό μέρος όλων των ανοιχτών χώρων πρασίνου στις πόλεις (έως και 70–75%). Μπορούν να βρεθούν σε ιδιωτικούς κήπους και δημόσια πάρκα, νεκροταφεία, γήπεδα γκολφ και κατά μήκος των δρόμων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη βιολογική και οπτική ομογενοποίηση των αστικών περιβαλλόντων. Οι περισσότεροι άνθρωποι του δυτικού κόσμου θεωρούν τους χλοοτάπητες ως ένα «φυσικό» και ακόμη ως υποχρεωτικό στοιχείο του αστικού τοπίου.Ακόμη και σήμερα, παρά τις μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες και την αυξανόμενη ευαισθητοποίηση σχετικά με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, οι χλοοτάπητες συνεχίζουν να κυριαρχούν στα αστικά τοπία σε αυτές τις περιοχές.

Οι θύλακες, οι θεματοφύλακες και οι χαμένες ευκαιρίες πραγματικού πράσινου

Τα πρόσφατα ζεστά και ξηρά καλοκαίρια στην Ευρώπη και οι σοβαρές συνθήκες ξηρασίας σε πολλές άλλες χώρες σε όλο τον κόσμο – Καλιφόρνια, Αριζόνα και Μεσοδυτικά των ΗΠΑ, Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική και σε ολόκληρη την Αυστραλία-αποκάλυψαν συγκεκριμένα ζητήματα που σχετίζονται με τους περιορισμούς της χρήσης νερού. Πολλές αστικές επιφάνειες με γκαζόν υποβαθμίζονται από την ξηρασία και την ζέστη, και έτσι γίνονται γρήγορα καφέ τοπία.

Ένας τυπικός χλοοτάπητας χρειάζεται 10 λίτρα νερού ανά τετραγωνικό μέτρο την εβδομάδα σε ξηρό καιρό για να παραμείνει υγιής και πράσινος. Στην κλίμακα των πάρκων ή άλλων μεγάλων αστικών χώρων πρασίνου, όπως τα γήπεδα γκολφ, αυτή η υπερβολική κατανάλωση νερού είναι τεράστια, ασκώντας πίεση στις περιορισμένες παροχές νερού.Εκτός από την κατανάλωση νερού, οι χλοοτάπητες απαιτούν τακτικό κούρεμα και λίπανση, προσθέτοντας στο περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα.Επιπλέον, έρευνα της φιλανθρωπικής οργάνωσης Plantlife επιβεβαιώνει ότι ακόμη και ένας καλά φροντισμένος και ποτισμένος χλοοτάπητας, υποστηρίζει 10 φορές λιγότερες μέλισσες και άλλουςεπικονιαστές από τους άλλους τύπους και χώρους πρασίνου ισοδύναμου μεγέθους.

Ειδικά, λοιπόν, για την Ελλάδα, πρέπει να αναζητήσουμε εναλλακτικές λύσεις για το γκαζόν που ταιριάζουν καλύτερα στο μεσογειακό κλίμα. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει αυτοφυή χόρτα, εδαφοκάλυψη και θάμνους που εμφανίζονται φυσικά στη λεκάνη της Μεσογείου. Αυτά τα φυτά δεν είναι μόνο προσαρμοσμένα στις τοπικές κλιματικές συνθήκες, αλλά προσφέρουν και μια σειρά από άλλα οφέλη.

Τα γηγενή φυτά συμβάλλουν σημαντικά στην τοπική βιοποικιλότητα, παρέχοντας ενδιαιτήματα και πηγές τροφής για ένα ευρύ φάσμα εντόμων, πουλιών και άλλων άγριων ζώων. Απαιτούν επίσης λιγότερη συντήρηση και είναι πιο ανθεκτικά σε παράσιτα και ασθένειες, μειώνοντας την ανάγκη για χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα.Υπάρχουν αρκετοί όμορφοι και βιώσιμοι συνδυασμοί φυτών που μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει για να αντικαταστήσει τους παραδοσιακούς χλοοτάπητες. Για παράδειγμα, ένας συνδυασμός γηγενών χόρτων και αγριολούλουδων μπορεί να δημιουργήσει ένα δυναμικό και ζωντανό τοπίο που αλλάζει με τις εποχές.

Η εικόνα των βορειοαμερικανικών και βορειοευρωπαϊκών πόλεων, με τις «ατέλειωτες» εκτάσεις του γκαζόν, δε θα πρέπει ν΄ αποτελεί πρότυπο για την ξηρή και άνυδρη Αθήνα, όπως και για τις περισσότερες μεσογειακές πόλεις, διότι έχουμε διαφορετικό κλίμα, με άλλες προσαρμογές κι απαιτήσεις των φυτών. Αρκεί ν’ αναφερθεί ότι, σε πολλές από αυτές τις πόλεις ο χλοοτάπητας ευνοείται από τις υψηλές τιμές υγρασίας της ατμόσφαιρας, ενώ δεν υφίστανται προβλήματα λειψυδρίας, ώστε να τίθεται ζήτημα στην κατανάλωση του νερού από τα υδροβόρα φυτά που συνιστούν το γκαζόν. Παρόλα ταύτα όμως, πολιτείες των ΗΠΑ που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα λειψυδρίας, όπως το Κολοράντο, προωθούν προγράμματα δημιουργίας ξηροφυτικών κήπων, ενώ σε κάποιες άλλες πολιτείες έχει με νόμο απαγορευτεί η χρήση του γκαζόν σε ιδιωτικούς κήπους. Μάλιστα, στο Λας Βέγκας, όπου το πρόβλημα της λειψυδρίας είναι μεγάλο, επιδοτείται με 11 δολλάρια η απόσυρση κάθε τετραγωνικού μέτρου γκαζόν από τους κήπους των κατοικιών.

Όμως, η νέα κλιματική πραγματικότητα έχει δημιουργήσει μια νέα τάση για το αστικό πράσινο.

-Η πιο δραματική εφαρμογή αυτής της νέας τάσης είναι στο Βερολίνο της Γερμανίας, όπου η αυθόρμητη φυσική βλάστηση είναι αποδεκτή ως θεμελιώδες εργαλείο σχεδίασης τοπίου.

-Στο πάρκο Gleisdreieck και στο φυσικό πάρκο Südgelände, τα οποία έχουν δημιουργηθεί σε εγκαταλελειμμένους σιδηρόδρομους, ορισμένες περιοχές αφέθηκαν να ” φυτρώσουν με άγρια βλάστηση ” και έτσι έχουν αποικιστεί από ντόπια είδη φυτών με φυσικό τρόπο. Αυτό έχει επιτυχώς αντικαταστήσει τις συμβατικές μεθόδους που χρησιμοποιούν πράσινο γκαζόν στο αστικό τοπίο και έχει γίνει αποδεκτό από την τοπική κοινωνία.

-Πρόσφατη έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Σουηδία έδειξε ότι οι άνθρωποι επιθυμούν για να αλλάξει το μονότονο γκαζόν σε ένα πιο διαφορετικό και φυσικό περιβάλλον.

Ο στόχος είναι να δημιουργηθούν πράσινες εκτάσεις με  πυκνή βιοποικιλότητα που δεν θα χρειάζονται υπερβολική συντήρηση, και παράλληλα, είναι κατάλληλες για αναψυχή και καθημερινές δραστηριότητες.

Ενόψει της ταχείας αστικοποίησης και της υπερθέρμανσης του πλανήτη, είναι σημαντικό να λαμβάνουμε τεκμηριωμένες αποφάσεις για τα αστικά μας τοπία. Η μη βιώσιμη πρακτική της διατήρησης του παραδοσιακού χλοοτάπητα σε μεσογειακά κλίματα πρέπει να επανεξεταστεί. Αγκαλιάζοντας την εγγενή χλωρίδα και δημιουργώντας ποικίλους, βιώσιμους κήπους, μπορούμε όχι μόνο να διατηρήσουμε τους πολύτιμους υδάτινους πόρους μας, αλλά και να δημιουργήσουμε ενδιαιτήματα για την τοπική άγρια ζωή και να συμβάλουμε στη διατήρηση της βιοποικιλότητας του πλανήτη μας.

Μια  εναλλακτικήλύση αντί του γκαζόν, βασισμένη στην χρήση γηγενών φυτών  στην πανεπιστημιούπολη Ultuna του Σουηδικού Πανεπιστημίου Γεωργικών Επιστημών, στην Ουψάλα της Σουηδίας. Πηγή:Ignatieva, M., & Hedblom, M. (2018). An alternative urban green carpet. Science, 362(6411), 148-149.