HMA: από την καταγραφή στον περιβαλλοντικό έλεγχο

Της Δήμητρας Παπουτσόγλου*

Επτά χρόνια λειτουργίας συμπληρώνονται φέτος για το Ηλεκτρονικό Μητρώο Αποβλήτων και αν λάβει κανείς υπόψη και τις αναδρομικές δηλώσεις της πρώτης χρονιάς, η βάση δεδομένων υπό την εποπτεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας θα κλείσει δεκαετία και θα διαθέτει στοιχεία παραγωγής, μεταφοράς και διαχείρισης αποβλήτων της χώρας από το 2015 έως και το 2024.

Το ΗΜΑ αποτελεί ένα είδος «φορολογικής» δήλωσης όσων εμπλέκονται στη διαχείριση αποβλήτων, επικινδύνων και μη και εισήχθη στην ελληνική νομοθεσία από την Οδηγία Πλαίσιο 2008/98 και τους νόμους με τους οποίους εναρμονίζεται. Σύμφωνα με αναφορά στη σελίδα του ΥΠΕΝ έως το 2021 είχαν ήδη εγγραφεί περισσότεροι από 34.000 χρήστες – επιχειρήσεις οι οποίοι υποβάλλουν απολογιστικά και αθροιστικά δήλωση εργασιών τους, με καταληκτική περίοδο δηλώσεων το Μάρτιο ή τον Απρίλιο κάθε έτους.

Παρά όμως τις συνεχείς συμπεριλήψεις του στα νομικά εργαλεία που εντωμεταξύ αναπτύχθηκαν, όπως οι 4819/2021 και 5151/2024, το ΗΜΑ συνεχίζει να μην έχει κατακτήσει το ρόλο που του αναλογεί – ίσως και αντίθετα πολλοί φορείς να το αντιμετωπίζουν πλέον ως ένα εργαλείο, που δεν εξάντλησε τις αρχικές του δυνατότητες.

Το μεγάλο ζητούμενο της ιχνηλασιμότητας της διακίνησης και διαχείρισης αποβλήτων, επικινδύνων και μη, ικανοποιείται ως ένα βαθμό αλλά όχι όσο θα μπορούσε από την υφιστάμενη λειτουργία του, με δεδομένους και τους περιορισμένους πόρους που διατίθενται παραδοσιακά για τον περιβαλλοντικό έλεγχο.

Η λέξη «μητρώο» που μάλλον αποτελεί μεταφορά του electronicregistry από τη σχετική οδηγία, υποδηλώνει μια στατική διαδικασία καταγραφής και πιθανόν χωρίς πρόθεση παραπέμπει σε ένα όχι και τόσο δυναμικό εργαλείο.

Υπόχρεοι εγγραφής στο ΗΜΑ είναι οι ΟΤΑ Α’ Βαθμού, τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης, οι Μεταφορείς, οι Εγκαταστάσεις Διαχείρισης και οι Επιχειρήσεις που υπόκεινται σε περιβαλλοντική αδειοδότηση.

Παραγωγή

Η κατηγοριοποίηση αυτή δεν καλύπτει ικανοποιητικά την καταγραφή παραγωγής αποβλήτων που προέρχονται από επιχειρήσεις που δε διαθέτουν απαραίτητα περιβαλλοντική άδεια, όπως μπορεί να είναι π.χ. οι μεγάλες αποθήκες, τα καταστήματα λιανικής και τα πλοία.

Το Μητρώο Αποβλήτων Τροφίμων (ΗΜΑΤ) που τέθηκε σε λειτουργία το 2022 δείχνει ότι η δημιουργία επιμέρους συστημάτων μπορεί να διευρύνει τη βάση αυτή και να συμπεριλάβει παραγωγούς που με τον αρχικό ορισμό είχαν εξαιρεθεί. Το μητρώο Υγειονομικών Μονάδων ή ενδεχομένως ένα μητρώο Λιμενικών Εγκαταστάσεων θα μπορούσαν να είναι εφαρμογές προς την ίδια κατεύθυνση.

Διαχείριση

Οι Δήμοι και οι μονάδες διαχείρισης στερεών αποβλήτων υπό την εποπτεία των ΦΟΔΣΑ παράγουν και διαχειρίζονται σημαντικές ποσότητες αποβλήτων ανά έτος. Η ετήσια και απολογιστική υποχρέωση δήλωσης, με πολλούς μη υπόχρεους παραγωγούς (οικίες, καταστήματα κλπ) και με πολλαπλά στάδια ενδιάμεσης αποθήκευσης κάνει πρακτικά την ιχνηλάτιση σε πολλές περιπτώσεις να εξανεμίζεται.

Μεταφορά

Η συμπλήρωση της δήλωσης ΗΜΑ μπορεί να απαιτεί δύο και τρεις μήνες, δεδομένου ότι όπως είναι σήμερα η σελίδα δεν εμφανίζεται ισοζύγιο μεταξύ των φορέων και δεν υπάρχει η πρόβλεψη για μαζική καταχώριση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλοί χρήστες να αναγκάζονται να συμπληρώνουν γραμμή-γραμμή χιλιάδες κινήσεις ή να μην τις συμπληρώνουν ή να τις συμπληρώνουν ενδεχομένως αθροιστικά.

Τέλος, η ασφαλιστική κάλυψη οχήματος για τη μεταφορά ενός είδους αποβλήτου σε πραγματικό χρόνο είναι μια παράμετρος που δεν διασταυρώνεται από το χρήστη στην πλατφόρμα ως έχει. Μια τέτοια λειτουργία θα απαιτούσε τη σύνδεση με τις βάσεις δεδομένων των ασφαλιστικών εταιρειών, παρόλα αυτά θα αξιοποιούσε το ΗΜΑ ως μέσο αξιολόγησης συνεργατών.

Συμπερασματικά,

Είναι φανερό ότι για τη μετάβαση από την απλή καταγραφή στην ιχνηλάτιση και στη συνέχεια στον έλεγχο απαιτούνται επιπλέον πόροι, τόσο σε πληροφοριακά συστήματα όσο και σε ανθρώπινο δυναμικό στις υπηρεσίες που εμπλέκονται. Απαιτούνται όμως και ευρύτερες συνέργειες, με τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης, για τη δημιουργία υποσυστημάτων, όπως έγινε με το ΗΜΑΤ και κυρίως για την περαιτέρω βελτίωση των διαδικασιών μετά από αυτά τα επτά χρόνια λειτουργίας. Παράλληλα, δεν πρέπει να υπολείπεται η υλοποίηση άλλων μέτρων που ουσιαστικά συν λειτουργούν με το ΗΜΑ, όπως η απλοποίηση αδειοδότησης και η δημιουργία του Μητρώου Ελεγκτών Περιβάλλοντος.

Γιατί η καταγραφή δεν αρκεί.

*Δήμητρα Παπουτσόγλου, Μηχανικός Φυσικών Επιστημών ΕΜΠ