Η άλλη Αθήνα: μακριά από την μόστρα των προσόψεων

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Στην Αθήνα οι κεκλιμένες στέγες δεν αποτέλεσαν ποτέ σημαντικό στοιχείο. Στα δώματα συγκεντρώνονται πολλές από τις αμαρτίες του Νεοέλληνα. Παραμελημένοι και ξεχασμένοι είναι και οι ακάλυπτοι χώροι των πολυκατοικιών.

Από Νέο Φάληρο προς Αθήνα

Οι άλλες όψεις των κτηρίων

Οι αναφορές στις όψεις των κτηρίων συνήθως περιορίζονται στις μια ως τέσσερις εξωτερικές όψεις των κτηρίων, ανάλογα με τη θέση τους στο οικοδομικό τετράγωνο. Μήπως, όμως, υπάρχουν και άλλες όψεις, όψεις που συνήθως προτιμούμε να μην ξέρουμε ότι υπάρχουν; Στην Αθήνα των επτά λόφων και του συχνά επικλινούς εδάφους, σημαντικό ρόλο στη συνολική αισθητική έχουν τα δώματα – οι «πέμπτες όψεις» των κτηρίων όπως θα μπορούσαν να ονομαστούν.

Σε πολλές πόλεις της Ευρώπης, αλλά και σε κάποιες μικρότερες πόλεις και οικισμούς της Ελλάδας, οι κεκλιμένες στέγες με κεραμίδια, ή άλλα υλικά, προσδίδουν στην πόλη μια ξεχωριστή προσωπικότητα. Στην Αθήνα οι κεκλιμένες στέγες δεν αποτέλεσαν ποτέ σημαντικό στοιχείο. Η εικόνα της πόλης, από τα κατά τόπους ψηλότερα σημεία, καθορίζεται από τα επίπεδα δώματα των πολυκατοικιών και των δημόσιων και εμπορικών κτηρίων. Με τον χρόνο, οι χρήσεις των δωμάτων έχουν μεταβληθεί και συνεχίζουν να μεταβάλλονται. Από την εποχή του απλώματος των ρούχων, είμαστε πια στην εποχή των μηχανημάτων κλιματισμού στα εμπορικά κτήρια και των ηλιακών θερμοσίφωνων στα δώματα των σπιτιών και των πολυκατοικιών. Συν τις πανταχού παρούσες ενεργές ή μη κεραίες, καθώς και ένα αυξανόμενο πλήθος φωτοβολταϊκών.

Επίπεδα δώματα και απρόσωπες όψεις

Σημαντικό αισθητικό, και όχι μόνο, πρόβλημα είναι οι πέργκολες και λοιπές κατασκευές πάνω στα δώματα, άλλοτε σαν μορφολογικά αναπόσπαστα στοιχεία των κτηρίων και άλλοτε σαν ετερόκλητες προσθήκες. Σε πολλές περιπτώσεις καταλήγουν να γίνονται πρόσθετοι όροφοι, με ότι αυτό συνεπάγεται για την τήρηση της πολεοδομικής νομοθεσίας. Ένα είναι σίγουρο. Ποτέ δεν ασχοληθήκαμε σοβαρά με τα δώματα, όπου συγκεντρώνονται πολλές από τις αμαρτίες του Νεοέλληνα. Μέσα σε αυτές τις συγκυρίες είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι τα φυτεμένα δώματα θα μπορέσουν, στο προβλεπτό τουλάχιστον μέλλον, να αποτελέσουν σημαντικό αισθητικό και περιβαλλοντικό στοιχείο. Εκτός αν θεσμοθετηθούν νομοθετικές διατάξεις με ισχυρά κίνητρα για τη φύτευση των ταρατσών και τη δημιουργία αμιγώς πράσινων δωμάτων, όχι στα χαρτιά αλλά στη πράξη. Κίνητρα που θα κάλυπταν την πρόσθετη δαπάνη κατασκευής τους.

Το χάος των ακαλύπτων (φωτ. αρχείου)

Κάθε κτήριο, στο συνεχές σύστημα δόμησης, έχει ακόμα μια όψη – την παραμελημένη και ξεχασμένη όψη προς τον ακάλυπτο χώρο. Λίγο όπως η «Ελένη του Κωσταλέξι», που η τοπική κοινωνία προτιμούσε να μην ξέρει καν ότι υπάρχει. Τις όψεις των ακαλύπτων τις βλέπουν, φυσικά, οι γείτονες, ποτέ οι ίδιοι οι κάτοικοι των κτηρίων. Τις βλέπουν και πολλοί άλλοι όταν τα κτήρια είναι όμορα δημόσιων χώρων ή προαυλίων χαρακτηρισμένων ιστορικών κτηρίων, όπως το Νομισματικό Μουσείο. Σε τέτοιες περιπτώσεις γίνεται ακόμα πιο εύκολα αντιληπτή η συχνά απαράδεκτη κατάσταση αυτών των όψεων χωρίς καμία αισθητική. Δύσκολη η εξεύρεση τρόπου ουσιαστικής βελτίωσης.

Παραμελημένοι και ξεχασμένοι είναι και οι ακάλυπτοι χώροι των πολυκατοικιών. Έχουν, κατά καιρούς, ακουστεί προτάσεις για την ενοποίηση τους με στόχο τη δημιουργία χώρων κοινής χρήσης όλων των ενοίκων των όμορων κτηρίων – με φυτεύσεις, καθιστικά κλπ. Καλή η ιδέα, αλλά εκτός πραγματικότητας για τα δεδομένα της Αθήνας, και την ακριβώς καλαίσθητη συνολική εικόνα των ακάλυπτων αυτών χώρων.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του», από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design