Η αρχαιολογική υπόσταση της ανατολικής Κρήτης στο ενδιαφέρον της UNESCO

Του Μανώλη Κοκκινάκι*

Η περιοχή της Ανατολικής Κρήτης, η οποία ευρίσκεται εκτός του ενδιαφέροντος της UNESCO, έχει να επιδείξει σημαντικά αρχαιολογικά στοιχεία τα οποία φυσικά βοήθησαν και αυτά σημαντικά την πορεία και εξέλιξη του πολιτισμού των ανατολικών περιοχών της Μεσογείου και ιδιαίτερα των Ελληνικών, Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών πόλεων αλλά και των χριστιανικών, βυζαντινών και οθωμανικών οικισμών και λαών της περιοχής αυτή.

Γουρνιά Λασηθίου: Βρίσκεται κοντά στον ισθμό της Ιεράπετρας, με αρχαίο Υστερομινωικό οικισμό, πολύ γνωστού για τη διατήρηση των καταλοίπων του οικιστικού ιστού.

Ένας από τους σημαντικότερους αρχαίους πολιτισμούς, που υπήρξαν στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, ήταν και ο Μινωικός Πολιτισμός στον χώρο και το περιβάλλον της Κρήτης.

Ο πολιτισμός αυτός βασικά αναπτύχθηκε μετά το τέλος της Νεολιθικής Εποχής και στα χρονικά πλαίσια της εποχής του Χαλκού. Υπήρξε βασικό στοιχείο της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου δεδομένου ότι, οι επόμενοι πολιτισμοί της περιοχής αυτής, όπως ο Μυκηναϊκός πολιτισμός και οι πολιτισμοί των Βαλκανικών και Δυτικών Μικρασιατικών εδαφών και του Νησιωτικού χώρου των σημερινών Ελληνικών Θαλασσών και πολλών ακόμη άλλων περιοχών της Δυτικής Μεσογείου, έχουν βασικά στοιχεία από τον Μινωικό Πολιτισμό. Οι μεταγενέστεροι αυτοί πολιτισμοί έχουν συγγενή θρησκευτικά, γλωσσικά, τεχνικά, καλλιτεχνικά και επαγγελματικά στοιχεία που τα μετέφεραν στις περιοχές τους οι αποικιστές που εγκαταστάθηκαν εκεί ή οι έμποροι και ναυτιλλόμενοι που μετέβησαν εκ του Κρητικού Μινωικού χώρου.

Ο πολιτισμός αυτός της Κρήτης έλαβε το επώνυμο Μινωϊκός, από το όνομα του μεγάλου ηγέτη και βασιλιά του, τον Μίνωα. Ήταν ακόμη θα πρέπει να πούμε ο λαός αυτός, με τούτο τον πολιτισμό, ένας λαός με ευγενή αισθήματα και συναισθήματα, με ορθή σκέψη αλλά και διάθεση προς γνώση και εργασία. Αυτό αποδεικνύεται από το πλήθος των ευρημάτων που βλέπομε στις ανασκαφείσες περιοχές των πόλεών τους και στα Αρχαιολογικά Μουσεία, ιδιαίτερα της Κρήτης, αλλά και σε Μουσεία άλλων Ελληνικών ή Ευρωπαϊκών πόλεων όπου ευρίσκονται πλήθος αρχαιολογικών Μινωικών ευρημάτων αφενός, αλλά και από τις συνεχείς αναφορές που γίνονται γι’ αυτόν τον πολιτισμό από τους αρχαιολόγους και μελετητές των ιστορικών στοιχείων των Ευρωπαικών, Βορειοαφρικανικών  και Δυτικομικρασιατιών χωρών.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες από την αρχαία ελληνική Μυθολογία οι Μινωίτες ήταν αυτοί που ανακάλυψαν τον τρόπο παραγωγής του οίνου από τις σταφυλές και που τον διέδωσαν σε όλο τον Μεσογειακό χώρο, μάλιστα σύμφωνα με την Μυθολογία πάντα, ο γιος της Αριάδνης  ο Στάφυλος ήταν ο ‘’εφευρέτης’’ μαζί με τον Οινέα που ήταν βασιλιάς της Καλυδώνας  και όχι ο Διόνυσος. Ακόμη ο Δαίδαλος, ο σπουδαίος μυθολογικός τεχνίτης, τεχνικός και εφευρέτης βοηθός του Μίνωα για την κατασκευή και παραγωγή έργων, ανακάλυψε την χρήση του ιστίου και του πανιού στα πλοία. Την σπουδαία αυτή ανακάλυψη και τεχνική πλεύσης την εισηγήθηκε  στον Μίνωα, όστις πλέον για πρώτη φορά ανέπτυξε στόλο εμπορικών και πολεμικών πλοίων με ιστία και πανιά. Λέγεται μάλιστα από τους αρχαίους πως αυτή η ανακάλυψη ήταν εκείνη που του έδωσε την δύναμη να αναπτυχθεί σε όλη την Μεσόγειο, με εποικισμό και με εμπορικές πράξεις, που δημιούργησαν αρκετά κέρδη στους Μινωίτες και στα ανάκτορά τους, με αποτέλεσμα σήμερα να θαυμάζομε τα έργα τους.

Ο Όμηρος στο σπουδαίο του έργο (ποίημα) ΙΛΙΑΔΑ μας αναφέρει :

‘’Κρήτη τις γαία εστί, μέσω ένι οίνοπι πόντω

      Καλή και πίειρα περίρρυτος εν δ’ ανθρώπι

      πολλοί, απειρέσιοι και εννήκοντα πόλεις‘’   

Αυτοί οι στίχοι μας παρουσιάζουν με λίγα λόγια το ανθρώπινο δυναμικό της Κρήτης την περίοδο του τέλους της δεύτερης και αρχές της πρώτης χιλιετίας π.Χ., δηλώνοντας μας πως κατά την περίοδο αυτήν η Κρήτη είχε 100 πολιτείες και οικισμούς.

Η περιοχή της Ανατολικής Κρήτης η οποία ευρίσκεται εκτός του ενδιαφέροντος της UNESCO, έχει να επιδείξει σημαντικά αρχαιολογικά στοιχεία τα οποία φυσικά βοήθησαν και αυτά σημαντικά την πορεία και εξέλιξη του πολιτισμού των ανατολικών περιοχών της Μεσογείου και ιδιαίτερα των Ελληνικών, Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών πόλεων αλλά και των χριστιανικών, βυζαντινών και οθωμανικών οικισμών και λαών της περιοχής αυτής.

Ενδεικτικά θα αναφερθούν, με αλφαβητική σειρά και εν συντομία οι βασικές πόλεις οι οποίες ήκμασαν από της εποχής του χαλκού 3.000 π.Χ. έως τις αρχές του 19^ου αιώνα μ.Χ. όπου εκκινεί η δημιουργία του Νέου Ελληνικού Κράτους στην περιοχή της Ανατολικής Κρήτης, κατά βάση δηλαδή στον Νομό Λασιθίου.

Άμπελος: Αρχαία πόλη στην περιοχή του οικισμού Ξερόκαμπος Σητείας.

Γουρνιά:  Σημαντική αρχαία πόλη στην περιοχή του σημερινού οικισμού Παχιά Άμμος.

Γράμιον:  Περιοχή Ερημούπολης της Σητείας.

Δρήρος:   Περιοχή Νεαπόλεως Μεραμπέλου.

Ζάκρος:   Σημαντική Αρχαία πόλη στην νοτιοανατολική περιοχή της επαρχίας Σητείας με Ανάκτορα, με σημαντικό λιμάνι και με λαβύρινθο τύπου Κνωσού και με σημαντικά σήμερα αρχαιολογικά ευρήματα. Η πόλη αυτή μαζί και με την Ίτανο, που ευρίσκετο 15 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά της, ασκούσαν μεγάλη επίδραση στα εμπορικά και πολιτιστικά στοιχεία της Φαραωνικής Αιγύπτου και των Ελληνο-Ιονικών παραλίων της Μικράς Ασίας και των περιοχών της Παλαιστίνης. Η αρχαία πόλη αυτή είναι η μόνη που αναφέρεται από τις αρχαιότητες της Ανατολικής Κρήτης στην προτεινόμενη λίστα της UNESCO (κέντρα Μινωικών Ανακτόρων – Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρος και Κυδωνία).

΄Ητις ή Ητεία: Στην περιοχή του σημερινού Δήμου Σητείας και του οικισμού Πετράς. Ήταν το επίνειο λιμάνι της μεγάλης αρχαίας πόλης Πραισός.

Ιεράπυτνα: Στην περιοχή της σημερινής πόλης Ιεράπετρα.

Ίστρος: Ανατολικά της σημερινής Ιεράπετρας.

Ίτανος: Ανατολική πόλη της Μινωικής περιόδου, σημαντικό λιμάνι, μέρος της οποίας ευρίσκεται βυθισμένο λόγω γεωλογικών γεγονότων τα οποία συμβαίνουν εις την Ανατολική Κρήτη. Η πόλη αυτή ευρίσκετο εν ζωή και κατά την περίοδο των βυζαντινών χρόνων. Είχε σημαντική επικοινωνία και εμπορικές σχέσεις με πολλές πόλεις της Μικρασιατικής περιφέρειας και τω νησιών του Αιγαίου.

Καμάρα: Μινωικός οικισμός στην περιοχή της πόλης  Άγιος Νικόλαος.

Κύτα ή Κύταιον:  Στην περιοχή του σημερινού οικισμού Καβούσι.

Λατώ ή Ετέρα: Στην περιοχή του σημερινού οικισμού Κριτσά.

Μόχλος: Στην περιοχή του παραλιακού σημερινού οικισμού Μόχλου Σητείας.

Πραισός ή Βαβέλοι: Νοτιοδυτικά της πόλης της Σητείας 20 χλμ. Σημαντικός Μινωικός και ελληνικός και ελληνιστικός οικισμός με περίπου 5.500 κατοίκους στην περίοδο των μινωικών χρόνων. Υπήρξε περίοδος που υπό την εξουσία του ήτο σχεδόν όλη η Ανατολική Κρήτη.

Σύρινθος: Περιοχή στον χώρο του σημερινού οικισμού Μακρύς Γυαλός της επαρχίας Σητείας.

Νήσος Ψείρα: Ερείπια οικισμού. Ευρίσκεται 3 μίλια δυτικά του παραλιακού Οικισμού Μόχλος.

Ωλερος: Μινωικός Οικισμός στην περιοχή Ιεράπετρας.

Μετά από μια τέτοια εικόνα στην περιοχή της Ανατολικής Κρήτης, θα ήταν μεγάλη αδικία  η UNESCO να μην λάβει υπό την σκέπη της και την φροντίδα τις σημαντικές πόλεις και οικισμούς της περιοχής αυτής της Κρήτης.

*Μανώλης Κοκκινάκις Αγρονόμος Τοπογράφος & Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.