Η διάψευση προβλέψεων για τη σημερινή Αθήνα και το άδηλο μέλλον της

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Το μέλλον της Αθήνας δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι ξεκάθαρο, γιατί τον δρόμο μπροστά θα τον ανοίγουμε πάντα βήμα προς βήμα, όπως προχωράμε. Θα ήταν εξωπραγματικό να έχουμε ένα συνολικό όραμα το οποίο να υλοποιείται σταδιακά. Στην Ελλάδα είμαστε. Άδηλο λοιπόν το μέλλον, αλλά κάποια στοιχεία του είναι προβλέψιμα. Μια Αθήνα που θα εκτείνεται από τα Μέγαρα ως τις ακτές του Ευβοϊκού. Μια Αθήνα που θα γιγαντώνεται κι άλλο εκτός και αν καταλάβουμε ότι πρέπει να μπει φρένο και να αρχίσει ένα αραίωμα του δομημένου περιβάλλοντος. Και να πούμε, επιτέλους, ένα stop στις επιθετικές επενδύσεις συμφερόντων που δεν ξέρουν που καλύτερα να τοποθετήσουν τα λεφτά που τους περισσεύουν. Ζηλεύει κανείς την Σαλαμίνα που είναι ακόμα ξεχασμένη από τους επενδυτές.

Η Αθήνα που μας συντροφεύει πάντοτε

Ο δρόμος μπροστά

Οι πόλεις εξελίσσονται και μεταλλάσσονται. Παντού στον κόσμο. Καθόλου εύκολο να προβλεφθούν οι μελλοντικοί μετασχηματισμοί της Αθήνας, πως θα είναι η Αθήνα του μέλλοντος. Δεν έχουμε παρά να ανατρέξουμε στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και να δούμε τι είχαν προβλέψει τότε οι ειδικοί επιστήμονες. Και τι δεν είχαν προβλέψει, ούτε καν φανταστεί. Σε εκατό, ή και σε λιγότερα, χρόνια από σήμερα, η Αθήνα δεν μπορεί παρά να είναι μια άλλη πόλη, δύσκολα αναγνωρίσιμη με τα σημερινά δεδομένα.

Βιομηχανικά κτίρια στο Θριάσιο Πεδίο

Εικασίες είναι εύκολο να γίνουν. Το ότι το παράκτιο μέτωπο του Σαρωνικού θα συνεχίσει να βρίσκεται στο επίκεντρο της ανάπτυξης και του ενδιαφέροντος φαίνεται σίγουρο, αν μη τι άλλο λόγω του αναντικατάστατου μιας θάλασσας που είναι τόσο κοντινή. Και ότι τα βόρεια προάστια μοιραία θα επεκταθούν, όπως ήδη έχει αρχίσει να γίνεται, προς τα Κιούρκα και το Καπανδρίτι. Η δόμηση όλων, πια, των Μεσόγειων θα γιγαντωθεί, εκτός αν υπάρξουν αποτελεσματικά νομοθετήματα ανάσχεσης. Η Σαλαμίνα, είναι δυνατόν να παραμένει ξεχασμένη από τους επενδυτές; Δύσκολο, ιδιαίτερα λόγω της μεγάλης ακτογραμμής της. Το Θριάσιο Πεδίο θα αλλάξει μορφή. Αβέβαιο προς πια κατεύθυνση. Δεν αποκλείεται να γίνει κέντρο για βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας. Αλλά και για άλλες χρήσεις, αδιανόητες σήμερα. Με την συνεχή βελτίωση των συγκοινωνιών, ποιος μπορεί να αποκλείσει ότι η Νότιος Εύβοια δεν θα εξελιχθεί σε προάστιο της Αθήνας, με εφόδια τον ήδη προγραμματισμένο προαστιακό ως τη Ραφήνα, αλλά και ταχύπλοα σκάφη τελείως άλλης τεχνολογίας. Στο λεκανοπέδιο διαφαίνονται από τώρα κάποιες τάσεις. Η Συγγρού έχει ήδη δώσει το νέο της στίγμα, όπως και η Πειραιώς. Η Πατησίων, μέχρι την Φωκίωνος Νέγρη, είναι βέβαιο ότι θα γνωρίσει νέες δόξες, ιδιαίτερα όταν θα έχει ολοκληρωθεί η επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και η υπόγεια σύνδεση του με την άλλη πλευρά του δρόμου. Αυτά είναι τα εύκολα. Πιο δύσκολα προβλέψιμες είναι οι αναπλάσεις μεγάλης κλίμακας που σίγουρα θα γίνουν. Τμήματα των δυτικών προαστίων, αλλά και πιο κεντρικές γειτονιές όπως η Καλλιθέα, είναι πολύ πιθανό να μην αναγνωρίζονται μια μέρα. Άδηλο το μέλλον. Ένα είναι βέβαιο. Ότι η συναρπαστική πορεία της Αθήνας, μέσα στο χρόνο, συνεχίζεται και θα συνεχίζεται.

Τα Κανάκια στη Σαλαμίνα

Η αμφιβολία θα πλανάται πάντα πάνω από οποιαδήποτε εικασία για το γεωγραφικό και αναπτυξιακό μέλλον της Αθήνας. Το παρελθόν μας διδάσκει να είμαστε εξαιρετικά επιφυλακτικοί. Ποιος, για παράδειγμα, είχε έγκαιρα φανταστεί την εκρηκτική άνοδο των βορείων, κυρίως, προαστίων που συμπαρέσυρε και τμήματα της Ανατολικής Αττικής; Η την, πιο πρόσφατη, επίδραση των ξένων επενδυτών στην έξαρση των τιμών των ακινήτων στα νότια παραθαλάσσια προάστια; Και, πηγαίνοντας πολύ πίσω, λίγο πριν από το 1930, ακούγεται εξωπραγματικό ότι, για το προς ανέγερση Κολλέγιο Αθηνών, είχε επικρατήσει η σημερινή του θέση παρ’ όλες τις επιφυλάξεις ότι θα συνόρευε και με περιοχές γιδοβοσκής.

Όλοι αυτοί που ασέλγησαν στο Αττικό τοπίο, ορμώμενοι μονάχα από πελατειακή και κερδοσκοπική βουλιμία – νομιμοποιημένα υπόγεια διαμερίσματα αντί για γκαράζ, μεγαλύτερα ύψη σε ασφυκτικά στενούς δρόμους, πεζοδρόμια υποβαθμισμένα από εμπορικές χρήσεις κλπ – έχουν κατορθώσει να δημιουργήσουν μια αβίωτη πολλές φορές πόλη, που πνίγεται στο τσιμέντο και στη μολυσμένη ατμόσφαιρα. Και καλούμαστε τώρα, εμείς οι σημερινοί, να σώσουμε την κατάσταση και να ισορροπήσουμε ανάμεσα στην πολεοδομική πραγματικότητα και στα όνειρά μας για ένα καλύτερο μέλλον. Ο δρόμος μπροστά μας δεν θα είναι ποτέ ανοιχτός, ούτε ξεκάθαρος. Όπως στους στίχους του Antonio Machado «τον δρόμο θα τον ανοίγουμε πάντα μόνοι μας, βήμα βήμα όπως προχωράμε» [Campos de Castilla /1912]. Δεν υπάρχει άλλη επιλογή.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design