Κοινωνική κατοικία: εξαιρετικά παραδείγματα από την πολεοδομική ιστορία της Αθήνας

Με το πρόβλημα της στέγασης στο απόλυτο κόκκινο, αποτελεί μονόδρομο να στοχεύσουμε στην υλοποίηση μαζικών κοινωνικών κατοικιών στη βάση μοντέλων σχεδιασμού προσαρμοσμένων στις σημερινές ανάγκες και προκλήσεις. Η πολεοδομική ιστορία της Αθήνας μας έχει δώσει εξαιρετικά παραδείγματα κοινωνικής κατοικίας. Ήταν η εποχή των εργατικών πολυκατοικιών στον Ταύρο, στην Νέα Φιλαδέλφεια, στον Ασύρματο κλπ όπου, ακόμα και σήμερα, οι δημόσιοι χώροι γύρω τους παραμένουν πιο ελκυστικοί από την υπόλοιπη πόλη. Ταλαντούχοι αρχιτέκτονες είχαν τότε ηγηθεί αυτής της προσπάθειας. Ας δώσει η Πολιτεία την ευκαιρία και στους σημερινούς αρχιτέκτονες να υλοποιήσουν τα οράματα τους.

Τρεις από τις 88 πολυκατοικίες του Ταύρου

Εργατικές πολυκατοικίες

Η Αθήνα είχε την τύχη να δει υλοποιημένα αρκετά συγκροτήματα πολυκατοικιών για την στέγαση των οικονομικά πιο αδύναμων συμπολιτών μας. Είχε και την τύχη να κατευθύνουν τον σχεδιασμό τους ταλαντούχοι αρχιτέκτονες όπως ο Άρης Κωνσταντινίδης. Αλλά και ο Αχιλλέας Σπανός, η Έλλη Βασιλικιώτη και άλλοι. Οι πολυκατοικίες αυτές, εργατικές πολυκατοικίες όπως έμειναν γνωστές, χτίστηκαν σε διάφορες περιοχές του λεκανοπεδίου, με πιο χαρακτηριστικά τα τρία συγκροτήματα της Νέας Φιλαδέλφειας, ένα μετά το Άλσος, ένα δυτικά της Δεκελείας και ένα στην εθνική οδό, τα δύο συγκροτήματα του Ταύρου εκατέρωθεν της οδού Πειραιώς, όπως και η μεταγενέστερη «καμπύλη» πολυκατοικία στον περιφερειακό του Ασύρματου. Όπου βρίσκεται και το ένα από τα δύο, «δίδυμα» σε τρόπο κατασκευής, συγκροτήματα πέτρινων προσφυγικών κατοικιών. Το άλλο, στον Περισσό, γειτονικά με την Νέα Ιωνία, που ήταν και πρώιμη βιομηχανική περιοχή.

Εργατικές πολυκατοικίες στη Νέα Φιλαδέλφεια

Περπατώντας στους δρόμους και τις πλατείες ανάμεσα στις εργατικές πολυκατοικίες, εισπράττεις την αίσθηση σωστά σχεδιασμένου δημόσιου χώρου, αλλιώτικου από τους συνήθεις σε άλλες περιοχές, ακόμα και πιο αναβαθμισμένες. Οι χώροι αποπνέουν μια ηρεμία ξένη προς την γενικά χαώδη κατάσταση που μας περιβάλλει. Αξίζει ένας περίπατος στους φυτεμένους κοινόχρηστους χώρους γύρω από τις εργατικές πολυκατοικίες του Ταύρου, ιδιαίτερα στο βορειοδυτικό τμήμα τους μεταξύ της οδού Πειραιώς και των γραμμών του τρένου. Με την γαλήνη και ηρεμία που αποπνέουν, λες πόσα παραπάνω θα μπορούσε κάποιος να ζητήσει από τον δημόσιο χώρο κοντά στη μόνιμη διαμονή του; Και αναρωτιέσαι γιατί να μην στοχεύσουμε στην υλοποίηση ενός νέου μοντέλου κοινωνικής κατοικίας προσαρμοσμένου σε σύγχρονες ανάγκες και σύγχρονες προδιαγραφές; Γιατί να μην πάρει η Πολιτεία κάποιες πρωτοβουλίες εκεί όπου οι κοινωνικές ανάγκες για οργανωμένη δόμηση είναι μεγαλύτερες; Ας ξαναδούμε, παράλληλα με την ιδιωτική πρωτοβουλία και επιχειρηματικότητα, και ένα θεσμικό φορέα μελέτης και κατασκευής κατοικιών. Κάτι θα έχει να μας διδάξει. Κοινωνικά και αρχιτεκτονικά.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design