Του Σταύρου Καπριδάκη*
Ο σύγχρονος άνθρωπος (homosapiens) από τότε που εμφανίστηκε στην Ευρασία, λειτούργησε, ανάλογα με τις κλιματικές και γεωγραφικές συνθήκες, των περιοχών που βρέθηκε.Η εξέλιξή του στην περιοχή της Ανατολίας και Μεσοποταμίας, κατέληξε στην ανακάλυψη της τέχνης της καλλιέγειας της γής και στην εξημέρωση των ζώων. Η πρόοδος αυτή άρχισε να μεταδίδεται στις γειτονικές περιοχές. Μια οδός πορείας του πολιτισμού της αγροτικής επανάστασης της Ανατολής, ήταν μέσω των Δυτικών παραλίων της Μικρασίας, της Κύπρου, του Αιγαίου και της Κρήτης, προς την Στεργιανή Ελλάδα, την Ιταλική χερσόνησο κλπ.Αυτήν την εξελικτική πορεία αποδέχονται σήμερα όλοι οι ειδικοί επιστήμονες (Ανθρωπολόγοι, Αρχαιολόγοι, Αρχαιοβιολόγοι κλπ). Αυτή η “ροή”, γνώσεων, μεθόδων, εργαλείων, γλωσσικών όρων κλπ, στοιχεία του νέου πολιτισμού, δεν ήταν γρήγορη, όπως στις μέρες μας. Ήταν αργή, συμβατή με τα μέσα και τις συνθήκες της εποχής και επηρέασε, σαν ένα “κύμα” τους πρώιμους κατοίκουςτης περιοχής μας.Προφανώς πρόκειται για αυτούς που οι Μυκηναίοι αποκαλούσαν ως Πελασγούς, που σημαίνει ότι πρόκειται για λαούς που προϋπήρχαν στην περιοχή της στεριανής Ελλάδας και του Αιγαίου, πρίν την άφιξη από τα Βορειοανατολικά αυτών που ονομάστηκαν αργότερα Έλληνες.
Αν εστιάσουμε στην Κρήτη, σε ότι αφορά την λίθινη εποχή, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, έχουμε σαφείς ενδείξεις για παρουσία και δραστηριότητα του σύγχρονου ανθρώπου, από το 6100 -5700 π.χ.( Κνωσσός, προκεραμική περίοδος, βλ. Ιστορία Κρήτης Δετοράκης). Προφανώς, σύμφωνα με τα ευρήματα, οι άνθρωποι της εποχής, ήξεραν την καλλιέργεια των Δημητριακών και είχαν οικόσιτα αιγοπρόβατα, χοίρους και βόδια. Δηλαδή η γνώση για αυτές τις ενασχολήσεις είχε αποκτηθεί και προφανώς ήρθε από την θάλασσα. Αυτό σημαίνει ότι στην Κρήτη οι άνθρωποι είχαν μόνιμες κατοικίες και ασχολούνταν με την Γεωργία, την Κτηνοτροφία, αλλά και με την θάλασσα. Επειδή δε οι αποστάσεις με τα νησιά του Αιγαίου ήσαν μικρές, είναι επόμενο να είχαν επικοινωνία, καθώς και με τις Μικρασιατικές ακτές, την Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο. Σε ότι αφορά τα εργαλεία της εποχής αυτής( Νεολιθική ), τα βασικά υλικά που χρησιμοποιούνται είναι ποταμίσιες πέτρες, κόκκαλα, ξύλα και για τα σπίτια πλίνθοι, πέτρες και ξύλα επίσης. Σημειώνουμε όμως ότι εκτός από θέσεις οικισμών, υπάρχουν επίσης δραστηριότητες (οικήσεις κλπ σε σπήλαια, όπως στη Μιαμού, στην Ειλείθυια και στο Ακρωτήρι στα Χανιά.
Εν γένει αυτές οι συνθήκες και ο τρόπος ζωής έκτοτε, βελτιωνόταν και εμπλουτιζόταν με νέες, μεθόδους, νέα εργαλεία (π.χ.Κεραμικός τροχός), στις επόμενες φάσεις και κατά το 3000 π.χ. εμφανίζεται ο χαλκός, πράγμα που σημαίνει ότι έρχεται μια νέα εξέλιξη με ανάπτυξη σε όλους τους τομείς. Η επόμενη περίοδος είναι αυτή που έχει χαρακτηριστεί ως ο περίφημος Μινωικός πολιτισμός, δηλαδή ο πολιτισμός των ανθρώπων της Κρήτης της εποχής του χαλκού και του ορείχαλκου.
Σύμφωνα με όλα τα στοιχεία που υπάρχουν μέχρι τώρα, την εποχή αυτή στην Κρήτη κατοικούν σύγχρονοι άνθρωποι που βρέθηκαν εκεί, άγνωστο πότε και από πού, αλλά που έχουν επαφές με όλο το Αιγαίο, την Μικρά Ασία, την Κύπρο, την Δυτικά Ασία και την Αίγυπτο. Είναι ο βασικός εκπρόσωπος των “Λαών της θάλασσας”, όπως περιγράφουν οι Αιγύπτιοι, με τα ιερογλυφικά τους. Η επικοινωνία μέσω θαλάσσης, απαιτεί προφανώς τα κατάλληλα πλοία, έμπειρους ναυτικούς, γνώσεις της Γεωγραφίας, ναυσιπλοΐας, καιρικές και κλιματικές συνθήκες, αλλά το σημαντικότερο είναι ότι έχουν αποκτήσει την ικανότητα επικοινωνίας με άλλους πολιτισμούς (με άλλες γλώσσες), μεταφέρουν εμπορεύματα από και προς την Κρήτη. Με όλη αυτή την διαδικασία μέσω της θάλασσας αποκτούν τεράστιες γνώσεις για την εξέλιξη των άλλων πολιτισμών της περιοχής και κυρίως της Αιγύπτου, τις οποίες πλέον μεταφέρουν πίσω, αλλά και διαδίδουν σε όλη την περιοχή. Φυσικά όλη αυτή η δραστηριότητα αποφέρει σημαντικό πλούτο ο οποίος καταλήγει στην Κρήτη με αποτέλεσμα στην εξέλιξη της ζωής και της κοινωνίας σε όλους τους τομείς. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές σε όλο τον προηγούμενο αιώνα έφεραν στο φώς τα περίφημα Μινωικά παλάτια, τις περίφημες επαύλεις τις αγροικίες, τα λατρευτικά Σπήλαια, τα ιερά κορυφής, τα λιμάνια, τις ταφικές θέσεις. Όλα αυτά αποτελούν ένα σύνολο στοιχείων ενός πολιτισμού της δεύτερης χιλιετίας π.χ. με απίστευτα προηγμένα χαρακτηριστικά, στις οικοδομές, την αρχιτεκτονική, την αγγειοπλαστική, την ζωγραφική, την μεταλλουργία, την γλυπτική, την κοινωνική οργάνωση, τη νομοθεσία και το δίκαιο, την θέση της γυναίκας, την οικογένεια, την οικονομία, την γεωργία, την κτηνοτροφία. Από τα πλέον σημαντικά για τον σύγχρονο άνθρωπο ήταν οι πρώτες γραφές (Ιερογλυφικά και Γραμμική Α’ που δεν έχουν διαβαστεί με ακρίβεια, καθώς επίσης και αργότερα την γραμμική Β’, στις πήλινες πινακίδες). Ένα θαύμα κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής οργάνωσης και ανάπτυξης, σε μια τόσο μακρινή εποχή. Το πιο σπουδαίο όμως στοιχείο του Μινωικού πολιτισμού ήταν η εξωστρέφειά του, δηλαδή η υιοθέτηση κάθε νέας ιδέας και εξέλιξης που συναντούσαν σε άλλους που είχαν επαφές και ταυτόχρονα η διάδοσή τους σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Επειδή οι Μινωίτες είχαν σαν βασική δραστηριότητα το εμπόριο μέσω θαλάσσης στην Μεσόγειο, προκειμένου να υποστηρίξουν την κυριαρχία τους στην περιοχή προχώρησαν στην δημιουργία θέσεων-λιμανιών σε πολλές περιοχές εκτός Κρήτης, στις Κυκλάδες, στην Παλαιστίνη, στην Ιταλική χερσόνησο κλπ. Οι θέσεις αυτές, ήσαν εμπορικές βάσεις αλλά ταυτόχρονα και σημεία πολιτιστικής διάδοσης και ανάπτυξης. Εν ολίγοις, οι Μινωίτες ήσαν αυτοί που λειτούργησαν σαν καταλύτες στην σύγχρονη τεχνολογική και πολιτιστική ανάπτυξη του ανθρώπου. Υπήρχαν και άλλοι σύγχρονοι ή προγενέστεροι πολιτισμοί στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Δυτ. Ασία και στην Αίγυπτο. Όμως όλοι αυτοί οι πολιτισμοί, ήσαν εσωστρεφείς, ασχολούνταν μεταξύ τους και μάλιστα με συγκρούσεις λόγω του ότι ήσαν πολιτισμοί της στεριάς και η επικοινωνία ήταν μέσω της στεριάς ή των ποταμών. Ο Εξελιγμένος Αιγυπτιακός πολιτισμός, ήταν στην Αφρική και οι Αιγύπτιοι δεν ασχολούνταν με το εμπόριο μέσω της θάλασσας. Αυτό στην περιοχή το κατείχαν οι Μινωίτες. Ήσαν οι θαλασσοκράτορες της εποχής του Χαλκού στην Ανατολική μεσόγειο, οι μεταφορείς, προϊόντων, ιδεών, τεχνών, εργαλείων, δηλαδή κατ’ αρχήν, κάτοχοι της γνώσης κάθε καινοτομίας και μετά διάδοσής της. Όμως κάθε καινοτομία την εφάρμοζαν και στη ζωή τους στην Κρήτη, στην Αρχιτεκτονική, στην τέχνη, στην γεωργία κλπ.
Τα παλάτια στην Κνωσό, την Φαιστό, τα Μάλλια και στη Ζάκρο όταν ανακαλύφθηκαν από τους αρχαιολόγους άφησαν άφωνους όλους όσοι ασχολούνται με την ιστορία και τον πολιτισμό. Η αρχιτεκτονική, η οργάνωση, οι αποθήκες, η ύδρευση, η αποχέτευση, ο εξαερισμός, η ζωγραφική, οι τοιχογραφίες, η αγγειοπλαστική, τα θέατρα, οι δρόμοι, οι ενδυμασίες αντρών αλλά κυρίως των γυναικών που ήσαν εντυπωσιακές, τα εργαλεία, οι τελετές στα παλάτια, τα ταυροκαθάψια, οι θολωτοί τάφοι, τα ιερά στις κορυφές και πολλά άλλα, εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα όποιους έρχονται σε επαφή, είτε στα παλάτια είτε στα Μουσεία, που είναι γεμάτα με τα έργα απίστευτης ομορφιάς και τελειότητας.
Αυτός ο πολιτισμός των Κρητών της εποχής του χαλκού, ο Μινωικός, ήταν ο πρώτος Ευρωπαϊκός πολιτισμός, που πάνω του βασίστηκε το θαύμα του Ελληνικού πολιτισμού της επόμενης εποχής, που με τη σειρά του εξελίχτηκε σε αυτό που μέσω των Ρωμαίων, κατέληξε στον Ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό.
Μερικά σημαντικά στοιχεία που συνέβαλαν στην ανάπτυξη αυτού του πολιτισμού, στην συγκεκριμένη ιστορική εποχή, μπορούμε να τονίσουμε ότι ήσαν τα εξής:
1.Η θέση της Κρήτης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και η Γεωγραφία της (Μεγάλο μακρόστενο νησί, με εκτεταμένες ακτές, ποικιλία αναγλύφου, μεγάλους ορεινούς όγκους, πεδιάδες, πολλά σπήλαια κλπ).
2.Το εύκρατο και υγιεινό κλίμα της Κρήτης σε μια φάση μετά την τελευταία παγετωνική περίοδο, περιοχή τεσσάρων εποχών, πολύ μεγάλη ποικιλία χλωρίδας( Ελιά, δημητριακά, αμπέλια κλπ).
3.Τα χαρακτηριστικά και η ψυχοσύνθεση των Κρητών της εποχής (ήπιος χαρακτήρας, ανήσυχο πνεύμα, εργατικότητα, αγάπη για τη χαρά της ζωής και την φύση κλπ), χαρακτηριστικά που οι ειδικοί τα συνδέουν με τον δολιχοκεφαλισμό (οι αναλύσεις των σκελετών της εποχής που έχουν βρεθεί, κατατάσσουν τους Μινωίτες σε αυτό τον ανθρωπολογικό τύπο), αλλά κατά πάσα πιθανότητα αυτά είναι στοιχεία που ενισχύονται και αναπτύσσονται από τις ιδιαίτερες συνθήκες της Κρήτης(Γεωγραφική θέση, γειτνίαση με άλλους, κλίμα, φύση, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες, πράγματα εξ’άλλου αλληλένδετα και αλληλοενισχυόμενα μεταξύ τους).
Πηγές: 1.ΙΣΤΟΡΙΑ της ΚΡΗΤΗΣ, ΘΕΟΧΑΡΗ ΔΕΤΟΡΑΚΗ, 2.Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ στην ΚΡΗΤΗ την ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ, PAULFAURE. ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ, PETERBELLWOOD.
*Σταύρος Καπριδάκης, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Πρώην Executive Directory Ομίλου ΟΤΕ, τέως Αντιπρόεδρος της Ένωσης των Απανταχού Σφακιανών
