NOK: στο ευρωδικαστήριο η απόφαση του ΣτΕ, για παραβίαση της αρχής ισότητας

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Στο Στρασβούργο μεταφέρεται η μάχη για τα κίνητρα δόμησης, τις εκκρεμείς δίκες και τις οικοδομικές άδειες του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ), καθώς έλληνες κατασκευαστές μετά την ακυρωτική απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας προσφεύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), για παραβίαση της αρχής της Ισότητας του άρθρου 4 παρ.1 του Συντάγματος και των άρθρων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), που προστατεύουν την ιδιοκτησία.

Η «αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του διοικουμένου», η «αρχή της ασφάλειας των εννόμων σχέσεων», ως  ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία της αρχής του κράτους δικαίου και η εκδίκαση των υποθέσεων βάσει προβλέψιμης νομοθεσίας και εντός «εύλογου χρόνου», ως  προϋπόθεση μιας δίκαιης δίκης, θέματα για τα οποία υπάρχει νομολογία δικαστικών αποφάσεων σε εγχώριο και ευρωπαϊκό επίπεδο περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων στο ισχυρό οπλοστάσιο, που φέρνει στο φως το ecopress, της προσφυγής  των ελλήνων κατασκευαστών στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, με την υποστήριξη νομικής ομάδας από διακεκριμένο συνταγματολόγο και δικηγόρο ειδικό σε θέματα του ευρωπαϊκού δικαίου, πολεοδομίας και περιβάλλοντος.

Το νομικό οπλοστάσιο της προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, για κίνητρα δόμησης, εκκρεμείς δίκες και οικοδομικές άδειες του ΝΟΚ

Σημειώνεται ότι για την κατάθεση της προσφυγής  υπάρχει προθεσμία τεσσάρων μηνών από της δημοσίευσης της απόφασης της Ολομέλειας του ΣτΕ, που έγινε στις  24 Ιανουαρίου 2025 αλλά η  ανακοίνωση του καθαρογραμμένου κειμένου τον Φεβρουάριο 2025.

Το δικόγραφο της προσφυγής είναι έτοιμο και κατατίθεται άμεσα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ σύμφωνα με τις πληροφορίες του ecopress,  τα βασικά επιχειρήματα που αναπτύσσονται είναι:

Οι αρχές ασφάλειας δικαίου και ισότητας στις «εκκρεμείς δίκες» του ΝΟΚ

Σχετικά με τις «εκκρεμείς δίκες» του ΝΟΚ, η προσφυγή αναφέρεται σε κτίρια τα οποία, κατά το χρόνο άσκησης της αίτησης ακύρωσης από Δήμο είχαν πλήρως ανοικοδομηθεί και οι οριζόντιες ιδιοκτησίες είχαν παραδόθηκαν σε αγοραστές ιδιώτες.

Σημειώνεται σχετικά ότι η απόφαση του ΣτΕ προβλέπει ότι: «το Δικαστήριο σταθμίζοντας αφενός τις αρχές της ασφάλειας δικαίου, της προβλεψιμότητας και της προστατευόμενης εμπιστοσύνης των διοικουμένων και αφετέρου το δημόσιο συμφέρον, έκρινε ότι τα αποτελέσματα της αντισυνταγματικότητας πρέπει να μην καταλάβουν τις οικοδομικές άδειες, των οποίων η υλοποίηση (οικοδομικές εργασίες) έχει αποδεδειγμένα αρχίσει πριν από την  παρούσα ανακοίνωση. Ο περιορισμός των αποτελεσμάτων της αντισυνταγματικότητας δεν καταλαβάνει τις εκκρεμείς δίκες».

Στην προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο υπογραμμίζεται ότι:

-«Η ως άνω απόφαση του ΣτΕ θα πρέπει να ερμηνευτεί, υπό το φως των υπερσυνταγματικών αρχών της ασφάλειας δικαίου και της σχετικής νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ότι εξαιρεί από την εφαρμογή της όλες τις οικοδομές, των οποίων η ανοικοδόμηση είχε πλήρως ολοκληρωθεί μέχρι την ανακοίνωση της δημοσίευσης των σχετικών αποφάσεων του ΣτΕ από τον Πρόεδρο του ΣτΕ (11 Δεκεμβρίου 2024), ακόμη και εάν οι σχετικές οικοδομικές άδειες είχαν προσβληθεί με αίτηση ακύρωσης».

Σημειώνεται παράλληλα ότι: «η εξομοίωση όλων ανεξαιρέτως των οικοδομών, άκριτα και ανεξάρτητα από το στάδιο στο οποίο βρίσκονταν κατά την εν λόγω ανακοίνωση, αρκεί να έχει ολοκληρωθεί το εξαιρετικά πρώιμο στάδιο της έναρξης των εκσκαφών, έρχεται σε άμεση αντίθεση με την κατοχυρωμένη στο άρθρο 4 του Συντάγματος αρχή της ισότητας». Και υπογραμμίζεται ότι:

-«Δεν είναι δυνατόν, λοιπόν, να εξομοιώνεται και να λαμβάνει την ίδια μεταχείριση με οικοδομές στις οποίες έχουν μόλις ξεκινήσει οι εκσκαφές ή άλλες που δεν έχουν καν αγοραστεί και στις οποίες η ζημία των εμπλεκόμενων είναι σαφώς πολύ μικρότερη».

Και για οικοδομές που ολοκληρώθηκαν πριν την προσφυγή κατά της οικοδομικής άδειας του και βρίσκονται σε εκκρεμείς δίκες τονίζεται ότι  οι κατασκευαστές και ιδιοκτήτες τους «δεν υπήρχε, περίπτωση και τρόπος να συμμορφωθούν με την απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ, εφόσον είχαν ήδη ολοκληρωθεί οι οικοδομικές εργασίες, ενώ μέχρι τη δημοσίευση της απόφασης όλες οι ενέργειές τους ήταν σύμφωνες με το νόμο».

H αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του διοικουμένου, που ήταν καθόλα νόμιμος

Ο Νέος Οικοδομικός Κανονισμός κρίθηκε αντισυνταγματικός έπειτα από έντεκα χρόνια απρόσκοπτης και συνεχούς εφαρμογής του, στη διάρκεια των οποίων προσφεύγοντες Δήμοι και ιδιώτες  δεν είχαν προβάλει την παραμικρή αντίρρηση και δεν είχε προσβάλει καμία οικοδομική άδεια.

-«Δεν είναι δυνατόν να υφίσταται καθεστώς τέτοιας εκτεταμένης πολεοδομικής ανασφάλειας δικαίου στη χώρα, το οποίο πλήττει, όχι μόνο τα συμφέροντα των κατασκευαστών αλλά, πρωτίστως, τα συμφέροντα των ιδιωτών, οι οποίοι υπήρξαν καθόλα νόμιμοι, ενεργώντας βάσει της ισχύουσας στη χώρα νομοθεσίας και διατηρώντας εμπιστοσύνη στη διοίκηση, η οποία είναι επιφορτισμένη για την προστασία της ιδιοκτησίας τους και την εν γένει προστασία και υπεράσπιση των συμφερόντων τους», σημειώνεται σχετικά και υπογραμμίζεται ότι:

-«Η ασφάλεια δικαίου, ως επιμέρους συνιστώσα της αρχής του κράτους δικαίου, ερείδεται στις διατάξεις των άρθρων 2 παρ. 1 και 25 παρ. 1 εδ. α΄ του Συντάγματος (βλ. ΑΕΔ 14/2013, ΣτΕ 2034/2011 Ολ., 4731/2014, 640/2015, 1508/2002, 3777/2008)).

Ειδικότερη εκδήλωση της ασφάλειας δικαίου αποτελεί η αρχή της προστατευόμενης εμπιστοσύνης του διοικουμένου (πρβλ. ΑΕΔ 11/2003, ΣτΕ 2034/2011 Ολ., 3777/2008, 4731/2014, 640/2015 κ.ά.), η οποία επιβάλλει, ιδίως, την προβλέψιμη εφαρμογή των εκάστοτε θεσπιζομένων κανονιστικών ρυθμίσεων (πρβλ. ΣτΕ 2811/2012 7μ., 144, 1976/2015) και πρέπει να τηρείται με ιδιαίτερη αυστηρότητα, όταν πρόκειται για διατάξεις που μπορούν να έχουν σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις στους ενδιαφερόμενους.

Έτσι, αντίκειται προς τις αρχές της χρηστής διοίκησης η επιβολή κύρωσης όταν ο παραβάτης ενέργησε σύμφωνα με εγκύκλιο της διοίκησης (ΣτΕ 3298/1992) ή σύμφωνα με τις υποδείξεις της διοίκησης (ΣτΕ 2641/1994)».

Η νομολογία του ΕΔΔΑ για την “αρχή της ασφάλειας των εννόμων σχέσεων”

Παράλληλα τονίζεται ότι  «σύμφωνα με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία της αρχής του κράτους δικαίου είναι η “αρχή της ασφάλειας των εννόμων σχέσεων” (απόφαση της 28ης Οκτωβρίου 1999, Βrumarescu κατά Ρουμανίας, παραγρ. 61, της 15ης Ιουλίου 2003 Εrdei και Wolf κατά Ρουμανίας, της 22ας Ιουλίου 2003 Dickman κατά Ρουμανίας και της 30ης Σεπτεμβρίου 2003, Toderescu -κατά Ρουμανίας)». Και αναφέρεται ότι:

«Η ως άνω ερμηνευτική εκδοχή στηρίζεται, επίσης, στην συνδυασμένη εφαρμογή των ρυθμίσεων του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ και του άρθρου 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ για την δίκαιη δίκη.

Σύμφωνα με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ενδεικτικά, Sporrong Lonnroth κατά Σουηδίας (1982) 5 EHRR 85), το άρθρο 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου περιέχει τρεις διακριτούς κανόνες:

1) τη γενική αρχή της ειρηνικής απόλαυσης της ιδιοκτησίας,

2) τον κανόνα ότι οποιαδήποτε στέρηση της κατοχής πρέπει να είναι νόμιμη και υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Και

3) την αρχή ότι τα κράτη έχουν το δικαίωμα να ελέγχουν τη χρήση της ιδιοκτησίας σύμφωνα με το γενικό συμφέρον, επιβάλλοντας τους νόμους που κρίνουν απαραίτητους για το σκοπό αυτό».

Φρένο σε παλαιές και νέες εκπρόθεσμες προσφυγές κατά οικοδομικών αδειών ΝΟΚ

«Η νομολογία κατά την οποία μια οικοδομική άδεια μπορεί να προσβληθεί με αίτηση ακύρωσης πολύ μετά την πάροδο 60 ημερών από την έκδοσή της είναι αντίθετη στην ΕΣΔΑ» υπογραμμίζεται στα επιχειρήματα της προσφυγής, βάζοντας φρένο σε νέες προσφυγές κατά των οικοδομικών αδειών του ΝΟΚ που έχουν γίνει η θα γίνει σε πολύ μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα.

Σχετικά με το απαράδεκτο λόγω εκπρόθεσμης άσκησης της αίτησης ακύρωσης σημειώνεται ότι: «Κατά γενική αρχή του διοικητικού δικαίου, η διοίκηση μπορεί να ανακαλεί ελεύθερα διοικητικές πράξεις που θεωρεί παράνομες ή πλημμελείς, αρκεί η ανάκληση αυτή να γίνεται εντός εύλογου χρόνου. Η έννοια αυτή του εύλογου χρόνου συνιστά μια αόριστη νομική έννοια, η οποία ερμηνεύεται με βάση τις εκάστοτε περιστάσεις. Η ερμηνεία αυτή απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, ιδίως όταν υφίστανται σοβαρές και δυσμενείς συνέπειες από την ανάκληση της πράξης, ώστε να αποφεύγεται η πρόκληση περιστατικών αδικαιολόγητης αβεβαιότητας ή αδικίας». Και υπογραμμίζεται ότι:

Προϋπόθεση δίκαιης δίκης είναι η εκδίκαση των υποθέσεων, βάσει προβλέψιμης νομοθεσίας και εντός «εύλογου χρόνου»

«Ειδικότερα, όσον αφορά τις παρεμβάσεις δημόσιας αρχής στην ειρηνική απόλαυση της ιδιοκτησίας, η νομολογία του ΔΕΕ έχει κρίνει ότι αυτές μπορούν να δικαιολογηθούν μόνο εάν εξυπηρετούν ένα έννομο δημόσιο (ή γενικό) συμφέρον και στηρίζονται στο νόμο, ο οποίος πρέπει να εξασφαλίζει προβλεψιμότητα (Béláné Nagy κατά Ουγγαρίας [GC], 2016, § 113· (Lekić 5, Σλοβενία).

Το δικαστήριο θεωρεί, επίσης, ότι εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 16 § 1 διαδικασίες οι οποίες, στο εσωτερικό δίκαιο, εμπίπτουν στο «δημόσιο δίκαιο» και των οποίων το αποτέλεσμα είναι καθοριστικό για τα ιδιωτικά δικαιώματα και υποχρεώσεις. Τέτοιες διαδικασίες μπορεί, μεταξύ άλλων, να έχουν να κάνουν με την οικοδομική άδεια (βλ. μεταξύ άλλων, Sporrong και Lönnroth κατά Σουηδίας, § 79).

Προϋπόθεση μιας δίκαιης δίκης είναι η εκδίκαση των υποθέσεων, βάσει προβλέψιμης νομοθεσίας και εντός «εύλογου χρόνου», (H. κατά Γαλλίας, § 58· Katte Klitsche de la Grange κατά Ιταλίας, § 61, Scordino κατά Ιταλίας (αρ. 1) [GC], § 224). Η νομολογία κατά την οποία μια οικοδομική άδεια μπορεί να προσβληθεί με αίτηση ακύρωσης πολύ μετά την πάροδο 60 ημερών από την έκδοσή της είναι αντίθετη στην ΕΣΔΑ».

Απόφαση ΣτΕ ακυρώνει τις εκπρόθεσμες προσφυγές 

-«Επί του θέματος του εύλογου χρόνου ανάκλησης οικοδομικών αδειών, μια ανάκληση που συνεπάγεται τεράστιο πλήγμα για τους ιδιοκτήτες των προσβαλλόμενων αδειών, οι οποίοι κινδυνεύουν με απώλεια της κατοικίας τους και συνιστά πρωτοφανή παραβίαση του δικαιώματός τους στην ιδιοκτησία, έκρινε πρόσφατα η υπ’ αριθ. 415/2025 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ, η οποία διαλαμβάνει τα ακόλουθα:

-«Στην προκειμένη περίπτωση, η προσβαλλόμενη οικοδομική άδεια εκδόθηκε στις 20.5.2021 με αυτόματο τρόπο, μέσω του οικείου πληροφοριακού συστήματος (e-adeies του ΤΕΕ), η δε κρινόμενη αίτηση ασκήθηκε στις 9.6.2022, δηλαδή μετά πάροδο ενδεκάμιση μηνών από την έκδοση της άδειας. Το διάστημα αυτό υπερβαίνει τον ανωτέρω εύλογο χρόνο, ακόμη και συνεκτιμώμενης της περιπλοκής από την εφαρμογή των διατάξεων περί έκδοσης οικοδομικών αδειών, λαμβανομένου υπόψη ότι ο αιτών Δήμος και οι υπηρεσίες του είχαν πάντως δυνατότητα πρόσβασης στα στοιχεία της άδειας, δεν προβάλλονται δε σε συγκεκριμένες περιστάσεις οι οποίες εκώλυσαν την έγκαιρη άσκηση της αίτησης».

Η δίκη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Όταν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) εκδίδει απόφαση με την οποία κρίνεται ότι υπήρξε παραβίαση, διαβιβάζει το φάκελο στην Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο συνεργάζεται με το εμπλεκόμενο κράτος και το τμήμα που είναι υπεύθυνο για την εκτέλεση των αποφάσεων,  για να αποφασίσει με ποιον τρόπο η απόφαση πρέπει να εκτελεστεί και πώς θα αποφευχθούν ομοειδείς παραβιάσεις της Σύμβασης στο μέλλον. Αυτό θα οδηγήσει σε γενικά μέτρα, ειδικότερα, νομοθετικές τροποποιήσεις, και εξατομικευμένα μέτρα όπου αυτά κρίνονται αναγκαία.

Ο χρόνος εκδίκασης των υποθέσεων είναι σε διάστημα έως τριών ετών από την εισαγωγή τους. Ορισμένες προσφυγές μπορούν να χαρακτηριστούν ως επείγουσες και να εξεταστούν κατά προτεραιότητα.