«Παγόδα» ΟΛΠ: η πρόκληση νέου σχεδιασμού για το αρχιτεκτονικό τοπόσημο του Πειραιά

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Ενώ ο εμβληματικός επιβατικός σταθμός και αρχιτεκτονικό τοπόσημο του Πειραιά, η αποκαλούμενη «Παγόδα», ήταν ήδη κηρυγμένο διατηρητέο νεώτερο μνημείο αρχιτεκτονικής, παρ’ όλα αυτά το Αναπτυξιακό Σχέδιο του ΟΛΠ έβλεπε, στο κτίριο αυτό, ευκαιρίες για νέες χρήσεις, μέχρι και για πεντάστερο ξενοδοχείο σφηνωμένο κάτω από την χαρακτηριστική του καμπυλωτή οροφή. Και αναρωτιέσαι πως είναι δυνατόν δημόσιος φορέας να προτείνει λύσεις που, και για τους πιο αδαείς, ήταν ολοφάνερο ότι είναι αισθητικά χαμένες από χέρι. Παρ’ όλα αυτά είναι ελπιδοφόρο ότι ο μέσος Αθηναίος νοιάζεται πια περισσότερο από παλαιότερα για την αισθητική του αστικού του περίγυρου.

Η αρχιτεκτονική σύλληψη

Η «Παγόδα» του ΟΛΠ

Στο λιμάνι του Πειραιά, το αρχιτεκτονικό τοπόσημο είναι αναμφισβήτητα ο επιβατικός σταθμός των αρχιτεκτόνων Ι. Λιάπη και Ηλ. Σκρουμπέλου. Για πολλούς έχει συνδεθεί ανεξίτηλα και με τις αναχωρήσεις υπερωκεάνιων με μετανάστες για Αμερική και Αυστραλία.

Η χαρακτηριστική καμπύλη στέγη του έχει προσδώσει και το όνομα «Παγόδα». Δείγμα αγάπης των πολλών, που μπορεί να μην είναι ειδήμονες της αρχιτεκτονικής, αλλά από ένστικτο ξέρουν να ξεχωρίζουν τα κτίρια που είναι σημαντικά. Και αυτά που μιλάνε στην καρδιά τους. Ο ιστορικός επιβατικός σταθμός είναι δείγμα του Ελληνικού μοντερνισμού και έχει χαρακτηριστεί νεότερο μνημείο, άρα και διατηρητέο.

Το Αναπτυξιακό Σχέδιο του ΟΛΠ για το λιμάνι του Πειραιά είδε, όχι αδικαιολόγητα, στο κτίριο αυτό μια μοναδική ευκαιρία για νέα χρήση με σημαντικά οικονομικά οφέλη. Έρχεται το Κεντρικό Συμβούλιο Νεώτερων Μνημείων και εγκρίνει την μετατροπή του σε πεντάστερο ξενοδοχείο και συνεδριακό κέντρο με τον όρο να τηρηθούν κάποιες αισθητικές προϋποθέσεις που θα σέβονται τον χαρακτήρα του, και δεν θα αλλοιώνουν τα μορφολογικά και δομικά στοιχεία του κελύφους του κτιρίου, αλλά και το συνολικό ύφος του. Δηλαδή προσαρμογή με σεβασμό.

Πόσο εύκολο είναι αυτό στην πράξη; Δίνεται η κατ’ αρχήν έγκριση, εγκρίνεται και η τελική μελέτη, αλλά με άλλους κριτές, καμιά φορά πιο δεκτικούς σε παρεκβάσεις από αυτούς που θέσπισαν τις προϋποθέσεις της αρχικής απόφασης. Με το ξεκίνημα των έργων, αναπόφευκτα αρχίζει η αποδυνάμωση της αυστηρότητας των περιοριστικών όρων, με μικρές τροποποιήσεις και όχι σημαντικές αλλαγές. Αθροιστικά όμως μετράνε. Και γίνονται χωρίς συστολή, γιατί δεν είναι εύκολο να εξαλειφθεί η πεποίθηση ότι βρισκόμαστε στην Ελλάδα και πάντα θα βρίσκεται μια άκρη. Ποιος, σε τελική ανάλυση, θα έχει το σθένος να εφαρμόσει κατά γράμμα το πνεύμα και την ουσία μιας έγκρισης με περιοριστικούς όρους, όταν πρόκειται για επένδυση ισχυρών συμφερόντων, με αρωγό το ίδιο το κράτος; Ευτυχώς δεν είναι πάντα έτσι, αλλά πολύ συχνά αυτή είναι η εξελικτική πορεία πολλών έργων που άπτονται της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς.

Και πως προβλεπόταν να γίνει

Οι πρώτες μακέτες για την μετατροπή του διατηρητέου κτιρίου σε ξενοδοχείο δείχνουν ακριβώς αυτό. Ενώ στις διαμήκεις όψεις προβλέπεται ικανοποιητικό κενό κάτω από την εμβληματική καμπύλη οροφή, η οποία συνεχίζει να φαίνεται ότι ίπταται, στις μικτότερες πλαϊνές πλευρές οι κατασκευές σχεδόν ακουμπάνε τη στέγη. Η μη τήρηση του πνεύματος της έγκρισης έχει ήδη αρχίσει.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design