Παράνομες χωματερές, Όρος Αιγάλεω

Του Δημήτρη Μπανούση*

Στο Όρος Αιγάλεω εξελίσσεται με μεγάλη ένταση το φαινόμενο της αυθαίρετης απόρριψης στερεών αποβλήτων, με αποτέλεσμα το βουνό να έχει μετατραπεί σε μια ιδιότυπη μονάδα υποδοχής τους. Αυτό είναι το συμπέρασμα από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Προστατεύοντας το Όρος Αιγάλεω» και υλοποιήθηκε από τον Περιβαλλοντικό Σύνδεσμο Δήμων Αθήνας Πειραιά και το Ελληνικό Ινστιτούτο Επιχειρηματικότητας και Αειφόρου Ανάπτυξης.

Παρά το γεγονός ότι το φαινόμενο εκδηλώνεται τόσο στον πυρήνα του Όρους Αιγάλεω όσο και στους πρόποδές του, τα ερευνητικά χωρικά ευρήματα καταδεικνύουν ότι αυτό εντείνεται σε πενήντα δυο (52) Σημεία, στα οποία παρατηρούνται πυκνώσεις στερεών αποβλήτων.

Τα συγκεκριμένα Σημεία έχουν οριστεί ως παράνομες χωματερές και η χωρική τους κατανομή μπορεί να αποτυπωθεί στον παρακάτω χάρτη, στον οποίο περιγράφονται και οι Ζώνες προστασίας του Όρους Αιγάλεω σύμφωνα με τον Ν. 2742/1999 1. Από την χωρική ανάλυση προκύπτει ότι οι πυκνώσεις στερεών αποβλήτων χαρακτηρίζονται, σ’ ένα βαθμό, από την επικοινωνία τους με οδικές υποδομές της περιοχής μελέτης. Πιο συγκεκριμένα, παράνομες χωματερές εντοπίζονται στο Δυτικό τμήμα της περιοχής μελέτης, που γειτνιάζει με την οδική υποδομή της Λεωφόρου Σχιστού. Επιπλέον, χωροθετούνται σε περιοχή που ανήκει στην Ζώνη Α και έχει χαρακτηριστεί ως «Περιοχή απόλυτης προστασίας» σύμφωνα με το Ν. 2742/1999 .

Αντίθετα, το φαινόμενο δεν εκδηλώνεται σε περιοχή η οποία γειτνιάζει με την Λεωφόρο Αθηνών και η οποία εντάσσεται στο πολεοδομικό συγκρότημα του Δήμου Χαϊδαρίου και στις Υποζώνες Ζ1 και Ζ3, που χαρακτηρίζονται ως «Περιοχή περιαστικού πάρκου» 2 και «Περιοχή του Διομήδειου Βοτανικού Κήπου 3» αντίστοιχα. Εκτιμάται ότι η μόνιμη παρουσία πολιτών λειτουργεί αποτρεπτικά στην ανάπτυξη δραστηριότητας απόθεσης αποβλήτων και δημιουργίας παράνομων χωματερών.

Η συνθήκη αυτή δεν επιβεβαιώνεται για το Ανατολικό Βορειο-Ανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης και ιδιαίτερα την περιοχή «Σχιστό Κορυδαλλού» και την θέση «Πυροβολεία». Εκεί παρά την μόνιμη παρουσία πολιτών εκδηλώνονται φαινόμενα αυθαίρετης απόθεσης αποβλήτων που προέρχονται τόσο από κατασκευές και κατεδαφίσεις όσο και από άλλες πηγές. Το γεγονός αυτό αποδίδεται, σ’ ένα βαθμό, στο συνδυασμό της οικονομικής κρίσης με το ανθρωπογενές «μωσαϊκό» της περιοχής, που αποτελείται από πληθυσμιακές ομάδες με εξαιρετικά ανομοιογενή χαρακτηριστικά (ρομά, οικονομικοί μετανάστες, κάτοικοι χαμηλής εισοδηματικής τάξης κλπ.), οι οποίες προτάσσουν ως κυρίαρχα τα ζητήματα που αφορούν στην επιβίωση και λιγότερο στην ποιότητα του περιβάλλοντος. Από την ανάλυση των ερευνητικών ευρημάτων προκύπτει ότι οι παράνομες χωματερές υποδέχονται, σε μεγάλο βαθμό (ποσοστό της τάξης του 86,54%), στερεά απόβλητα των οποίων οι πηγές προέλευσης με βάση τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων (ΕΚΑ) (Κοινοτική Απόφαση 2001/118/ΕΚ) συνδέονται με την οικοδομική δραστηριότητα {κατηγορία: Απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις (περιλαμβάνεται χώμα εκσκαφής από ρυπασμένες τοποθεσίες}. Εκτιμάται ότι αυτή η παράνομη πρακτική έχει ως κινητήρια δύναμη το οικονομικό κέρδος. Οι υπεύθυνοι για την παραγωγή παραγώγων οικοδομικής δραστηριότητας, ιδιοκτήτες ή ανάδοχοι έργων, είναι υποχρεωμένοι να επιλαμβάνονται για τη μεταφορά τους σε κάποια αδειοδοτημένη μονάδα που συνεργάζεται με ένα σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων. Εντούτοις, η δραστηριότητα αυτή έχει κόστος 4.

Στο πλαίσιο αυτό, ορισμένοι υπεύθυνοι για την παραγωγή αποβλήτων οικοδομικής δραστηριότητας, ιδιοκτήτες ή ανάδοχοι έργων προτιμούν την λύση της ανεξέλεγκτης απόθεσης των στερεών αποβλήτων παραγώγων από τη δραστηριότητα που αναπτύσσουν, ώστε να μην επιβαρυνθούν με το συγκεκριμένο κόστος. Η έρευνα υπογραμμίζει την ανάγκη περιβαλλοντικής αποκατάστασης των παράνομων χωματερών και της απαρέγκλιτης εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας περί διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, ώστε να αντιμετωπιστούν όλες οι δυσμενείς συνέπειες και οι κίνδυνοι οι οποίοι προκαλούνται από τη λειτουργία των παράνομων χωματερών. Επισημαίνει, τέλος, την ανάγκη δικαιότερης χωρικής κατανομής των δραστηριοτήτων στην Αττική, υιοθετώντας μια προσέγγιση τοπο-κεντρική (place-based) που λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες της περιοχής μελέτης.

1. Η Ζώνη αυτή καθορίζεται ως περιοχή απόλυτης προστασίας και αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος, στην οποία επιτρέπεται μόνο η εγκατάσταση υπαίθριων ή ημιυπαίθριων καθιστικών (περίπτερα αναψυχής). Στο χώρο της πρώην χωματερής του Σχιστού, που εμπίπτει στην παραπάνω ζώνη, επιτρέπονται ελαφρές εγκαταστάσεις αναψυχής και αθλητισμού, μετά από έγκριση του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας. Εγκαταστάσεις, που εξυπηρετούν την εθνική άμυνα και υφίστανται στη ζώνη αυτή διέπονται από το δικό τους νομικό καθεστώς.
2. Η Ζώνη αυτή καθορίζεται ως περιοχή περιαστικού πάρκου με λειτουργίες αναψυχής υπαίθριων πολιτιστικών εκδηλώσεων, ελευθέρου πρασίνου, εκπαιδευτικών κατασκηνώσεις χωρίς μόνιμες εγκαταστάσεις και χώρων αθλοπαιδιών μικρής κλίμακας, στην οποία επιτρέπεται η ανέγερση περιπτέρων αναψυχής, περιπτέρων ιστορικής και περιβαλλοντικής ενημέρωσης για την περιοχή, καθώς και αναψυκτήρια.
3. Η Ζώνη αυτή καθορίζεται ως περιοχή του Διομήδειου Βοτανικού Κήπου μέσα στην οποία επιτρέπεται η ανέγερση Θερμοκηπίων, εργαστηρίων, χώρων ερευνών, μικρή ανθαγορά, καθώς και όλα τα κτίρια, έργα υποδομής και εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του και συνάδουν αυστηρά με το χαρακτήρα του Ιδρύματος αυτού.
4. Το κόστος κυμαίνεται από 1,33 Ευρώ τον τόνο και φτάνει τα 29,54 Ευρώ τον τόνο σύμφωνα με το Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης ΑΝΑΚΕΜΑ όπως δημοσιεύτηκαν στο ηλεκτρονικό μέσο Ecopress στις 22.02.2019 με τίτλο «Πόσο κοστίζει η ανακύκλωση μπαζών – Οι υποχρεώσεις των αναδόχων έργων» δείτε εδώ

*Ο Δημήτρης Μπανούσης είναι ο επιστημονικός υπεύθυνος του έργου: «Προστατεύοντας το Όρος Αιγάλεω»

Το έργο «Προστατεύοντας το Όρος Αιγάλεω» εντάσσεται στο Πρόγραμμα «Φυσικό Περιβάλλον & Καινοτόμες Δράσεις», στον Άξονα «Καινοτόμες Δράσεις», στο Μέτρο «Καινοτόμες Δράσεις με τους Πολίτες» και στο Υπό-Μέτρο «A.2.4. Ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικών ή δράσεων για την αξιοποίηση και αειφόρο διαχείριση των φυσικών πόρων», συνολικού προϋπολογισμού 49.825,00 Ευρώ. Χρηματοδότηση: Πράσινο Ταμείο. Δικαιούχος του έργου «Προστατεύοντας το Όρος Αιγάλεω» είναι το ΙΕΑ – Ελληνικό Ινστιτούτο Επιχειρηματικότητας & Αειφόρου Ανάπτυξης.