Πόρισμα: οι ευθύνες του κράτους για ασφάλεια σε κτιριακά έργα και αυθαίρετα

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Πόρισμα ομάδας εργασίας έμπειρων μηχανικών εξετάζει διεξοδικά εάν η ισχύουσα νομοθεσία προστατεύει επαρκώς την ασφάλεια των πολιτών, ως χρηστών των κτιριακών έργων στην Ελλάδα και τη νομολογία του ΣτΕ και διατυπώνει πέντε «υπερεπείγουσες» προτάσεις αλλαγών, ως προς τις ευθύνες του κράτους που έχουν ανατεθεί σε ιδιώτες μηχανικούς και ελεγκτές δόμησης, τις ΥΔΟΜ, τη στατική επάρκειας των κατασκευών και τις δηλώσεις αυθαιρέτων.

Το πόρισμα της ομάδας εργασίας μηχανικών με τίτλο: «ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΑΤΗΓΗΣΗΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ – ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2024», που φέρνει στο φως το ecopress, λαμβάνει ως σημείο αναφοράς την απόφαση του ΣτΕ για τη κατάρρευση της «Ρικομεξ» από το φονικό σεισμό του 1999 στην Αττική, υπογραμμίζοντας ότι:

-«Το ΣτΕ διαπιστώνει την αποκλειστική και μη μεταβιβάσιμη ευθύνη του Κράτους για τις οικοδομές». Τονίζοντας παράλληλα ότι:

-«Η υποχρέωση του Κράτους για τον έλεγχο της νομιμότητας και της ποιότητας των έργων έχει εκπέσει σε δειγματοληπτικό έλεγχο και έχει μετατεθεί στον ιδιώτη μηχανικό, είτε με την ιδιότητα του μελετητή, είτε του επιβλέποντος, είτε του ελεγκτή δόμησης, κυρίως λόγω έλλειψης αρμοδίου προσωπικού στις Υπηρεσίες Δόμησης».

-«Σκοπός είναι να προστατευτούν οι ζωές των κατοίκων της χώρας». Και

-«Στόχος είναι η ενημέρωση, η αφύπνιση, η συνειδητοποίηση των κινδύνων, από το Κράτος», τονίζεται στο πόρισμα, ενώ στο εισαγωγικό σημείωμα οι μηχανικοί που έλαβαν την πρωτοβουλία σημειώνουν ότι:

-«Στο πλαίσιο της πολυετούς άσκησης του επαγγέλματός μας, ως ομάδα μηχανικών και με βάση τη δημοσιότητα που έχουν λάβει αλλεπάλληλα γεγονότα τα τελευταία χρόνια, καθώς και της εικόνας που έχουμε αποκομίσει από την καθημερινή μας ενασχόληση με το επάγγελμα του μηχανικού, οφείλουμε να επισημάνουμε και να ενημερώσουμε». Αναφέροντας ως γεγονότα, που μεταξύ άλλων ελήφθησαν υπόψη τα ακόλουθα:

-Σεισμός Τουρκίας,

-Σεισμός στο Αρκαλοχώρι Κρήτης,

ΡΙΚΟΜΕΞ,

-Κατάρρευση στεγάστρου σε σχολείο της Θεσσαλίας με θύμα ένα μικρό παιδί,

-Θανατηφόρα πτώση αντιδημάρχου Καλλιθέας, λόγω σαθρού κιγκλιδώματος σε εγκαίνια δημοτικής βιβλιοθήκης,

-Σύγκρουση συρμών στα Τέμπη και τόσα άλλα.

Αποτέλεσμα πρωτοβουλίας ομάδας Μηχανικών

-«Η πρόταση αυτή σχετικά με την ασφάλεια των κτιρίων κατά την μελέτη και την εφαρμογή είναι αποτέλεσμα πρωτοβουλίας ομάδας Μηχανικών διαφορετικών ειδικοτήτων μελών της επιτροπής αμοιβών και προδιαγραφών κλπ του ΤΕΕ, με σκοπό την αποφυγή των καταστροφικών συνεπειών που αναφέρθηκαν στην εισαγωγή», προσθέτουν οι ίδιοι και επισημαίνουν ιδιαίτερα ότι:

-«Στο γνωστικό και επαγγελματικό πεδίο των μηχανικών, ιδιαίτερα για τα κτιριακά έργα, δημιουργείται και αναδεικνύεται με έμφαση, η ανάγκη να διαπιστωθεί αν η ισχύουσα νομοθεσία προστατεύει επαρκώς την ασφάλεια των πολιτών, ως χρηστών των κτιριακών έργων στην Ελλάδα». Και ότι:

-«Παραλλήλως, είναι ανάγκη να μελετηθεί η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Αρείου Πάγου για τις ευθύνες του Κράτους, αλλά και των μηχανικών, όπως διαπιστώθηκαν και τεκμηριώθηκαν για τα αποτελέσματα του σεισμού της 7-9-1999 στην Αθήνα, (Περίπτωση ΡΙΚΟΜΕΞ)».

Οι μηχανικοί που υπογράφουν το πόρισμα

Το κείμενο του πορίσματος της ομάδας εργασίας υπογράφουν οι:

• Νικόλαος Πανδής, πολιτικός μηχανικός
• Γρηγόρης Χατζηδημητρίου, αρχιτέκτονας μηχανικός
• Σπυρίδων Νικολόπουλος, πολιτικός μηχανικός
• Παναγιώτης Ψυχογιός, πολιτικός μηχανικός
• Νίκος Φιντικάκης, αρχιτέκτονας μηχανικός
• Μιχαήλ Τζάρας, αρχιτέκτονας μηχανικός
• Γεώργιος Μαδεμοχωρίτης, αρχιτέκτονας μηχανικός
• Μυρτώ Παπαθανασίου, πολιτικός μηχανικός

Πέντε αλλαγές με «χαρακτήρα υπερεπείγοντος»

Η ομάδα εργασίας των μηχανικών καταλήγει σε πέντε κομβικές και όπως σημειώνει «επιβάλλεται, με χαρακτήρα υπερεπείγοντος, να αναθεωρηθεί το ισχύον πλαίσιο δόμησης με βάση τις προεκτεθείσες διαπιστώσεις σε όλα τα σημεία του». Ειδικότερα διατυπώνονται οι ακόλουθες προτάσεις:

Θεσμικό πλαίσιο ελεγκτών δόμησης

• Να αναθεωρηθεί το θεσμικό πλαίσιο των ελεγκτών δόμησης όπως περιγράφεται στο Κεφ Β του Ν.4030/11 και ειδικά τα άρθρα 10 έως 16 αυτού καθώς και των σχετικών αποφάσεων που εξειδικεύουν τις αρμοδιότητές τους, το περιεχόμενο του ελέγχου, τον έλεγχο των πορισμάτων τους από τις αρμόδιες Υπηρεσίες και την επιβολή διοικητικών κυρώσεων, βλ. ΥΑ 382/2017 (ΦΕΚ 4039Β/2017) και ΚΥΑ 60696/7710/2019 (ΦΕΚ 2871Β/2019) (επισημαίνεται η έλλειψη αποδεδειγμένης εμπειρίας σε μελέτες/κατασκευές ως προϋπόθεση ένταξης στο μητρώο ελεγκτών, καθώς και η έλλειψη ενημέρωσης για το ποσοστό των δειγματοληπτικών ελέγχων από τις αρμόδιες Υπηρεσίες των πορισμάτων, σε σχέση με το πλήθος των νέων κατασκευών).

Έλεγχος οικοδομικών αδειών και κατασκευών

• Να αναθεωρηθεί το τμήμα Β του Ν. 4495/17 που αφορά το πλαίσιο δόμησης και ειδικά τα αρ. 43 έως 49 (κρίνεται σημαντική η επαναφορά του ελέγχου του Κράτους τόσο σε επίπεδο μελέτης πριν από την έκδοση της οικοδομικής αδείας, βλ. σχετ. άρθρα 35 παρ.1, 38 παρ. 2 και 3, 39 παρ. 3, όσο και κατά τη διάρκεια της κατασκευής των έργων, με την αναδιαμόρφωση των άρθρων 43 έως 49, λαμβάνοντας υπόψη τις σχετικές διατάξεις του ν. 4030/2011. Επισημαίνεται το γεγονός ότι ο ελεγκτής δόμησης καλείται να εξετάσει την πιστή τήρηση των μελετών της οικοδομικής αδείας και όχι της ορθότητας αυτής.

Κωδικοποίησης πολεοδομικής νομοθεσίας

• Να ολοκληρωθεί η διαδικασία κωδικοποίησης της πολεοδομικής νομοθεσίας (η τελευταία κωδικοποίηση χρονολογείται το 1999, με τον Κώδικα βασικής πολεοδομικής νομοθεσίας- ΠΔ/14.07.1999, ο οποίος δεν αναθεωρήθηκε έκτοτε).

Λειτουργίας των Υπηρεσιών Δόμησης

• Να επανεξετασθούν οι διατάξεις που αφορούν τον τρόπο λειτουργίας των Υπηρεσιών Δόμησης με στόχο την εκπλήρωση του ρόλου που ορίζει η νομοθεσία και το Σύνταγμα της χώρας.

Έλεγχος της στατικής επάρκειας των κατασκευών

• Να δοθεί βαρύτητα στον έλεγχο της στατικής επάρκειας των κατασκευών, με παράλληλα οικονομικά κίνητρα από το Κράτος και να υπάρξουν ενέργειες για την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας ως προς την αναγκαιότητα τους (έχει δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην ενεργειακή αναβάθμιση των κατασκευών και μηδαμινή στη στατική ενίσχυση).

Οι κρίσιμοι τομείς έλλειψης εποπτείας του κράτους

Σε ειδικό κεφάλαιο του πορίσματος της ομάδας εργασίας των μηχανικών αναπτύσσονται «προβληματισμοί που προκύπτουν από την έλλειψη εποπτείας του κράτους» και διατυπώνονται σημαντικές παρατηρήσεις και συμπεράσματα για τα ακόλουθα θέματα, ως εξής:

Για τον έλεγχο της νομιμότητας και της ποιότητας των έργων: « η υποχρέωση του Κράτους για τον έλεγχο της νομιμότητας και της ποιότητας των έργων έχει εκπέσει σε δειγματοληπτικό έλεγχο και έχει μετατεθεί στον ιδιώτη μηχανικό, είτε με την ιδιότητα του μελετητή, είτε του επιβλέποντος, είτε του ελεγκτή δόμησης, κυρίως λόγω έλλειψης αρμοδίου προσωπικού στις Υπηρεσίες Δόμησης», λέει το πόρισμα.

Για την μετάθεση ευθυνών του κράτους στους μηχανικούς: «παράλληλα, η ανάγκη επιτάχυνσης των διαδικασιών, της μείωσης της γραφειοκρατίας, της ενίσχυσης των επενδύσεων (με βαρύτητα και στον κατασκευαστικό κλάδο για την ανέγερση νέων ή για την αναβάθμιση υφιστάμενων κατασκευών) και η ανάδειξη των δυσκολιών που επέφεραν εξωγενείς παράγοντες όπως ο covid, οδήγησαν το Κράτος στην πλήρη μετάθεση της ευθύνης στους ιδιώτες μηχανικούς οι οποίοι αναλαμβάνουν εμμέσως την ευθύνη της έκδοσης διοικητικής πράξης, έχοντας υπόψη ένα ευρύ φάσμα νομοθετικών διατάξεων, που βρίσκονται υπό διαρκή αναμόρφωση» λέει το πόρισμα.

Για τους ελέγχους της ασφαλείας των υφισταμένων κατασκευών: «Ταυτόχρονα, η απότομη αύξηση επενδύσεων με αντικείμενο την αξιοποίηση υφισταμένων κτιρίων της Αθήνας αλλά και ευρύτερα της Περιφέρειας, οι οποίες αφορούν κυρίως ανακαινίσεις, εσωτερικές διαρρυθμίσεις και ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, χωρίς να εξετάζεται η φέρουσα ικανότητα της υφισταμένης κατασκευής, έχουν υποβαθμίσει σημαντικά την έννοια του ελέγχου της ασφαλείας των υφισταμένων κατασκευών. Το γεγονός αυτό κρίνεται ιδιαιτέρως επικίνδυνο σε μία σεισμογενή χώρα όπως είναι η Ελλάδα, η οποία περιλαμβάνει πλήθος κατασκευών άνω της τριακονταετίας, που έχουν μελετηθεί με παλαιότερους αντισεισμικούς κανονισμούς και έχουν υποστεί καταπονησεις στη διάρκεια της ζωής τους (σεισμικές δράσεις, διάβρωση οπλισμών κλπ)».

Για τον προσεισμικό έλεγχο κτιρίων και αυθαίρετα χωρίς οικοδομική άδεια: «Η διαδικασία σύστασης του Ηλεκτρονικού Μητρώου Μηχανικών Προσεισμικού Ελέγχου του ΤΕΕ, σε συνεργασία με το Κράτος, αποτελεί ένα πρώτο βήμα για την υλοποίηση του απαραίτητου πρωτοβάθμιου προσεισμικού ελέγχου σε σημαντικά και κρίσιμα δημόσια κτίρια, ωστόσο καλύπτει ένα πολύ μικρό αριθμό κτιρίων», λέει  το πόρισμα και υπογραμμίζει ότι:

-«Δυστυχώς ο έλεγχος της στατικής επάρκειας των υφισταμένων κτιρίων και η ενίσχυση του φέροντος οργανισμού, σε επίπεδο μελέτης και κατασκευής είναι μία ιδιαίτερα κοστοβόρα διαδικασία, αποτρεπτική για την πλειοψηφία του πληθυσμού, σε ορισμένες όμως περιπτώσεις κρίνεται ως απολύτως αναγκαία. Το Κράτος έχει δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα σε προγράμματα κρατικής ενίσχυσης όσον αφορά την ενεργειακή αναβάθμιση αλλά όχι για την αντισεισμική θωράκιση των κτιρίων, πλην περιπτώσεων μείωσης προστίμων τακτοποίησης σε περίπτωση υλοποίησης εργασιών ενίσχυσης του φέροντος οργανισμού. Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί ότι πολυάριθμες αυθαίρετες κατασκευές έχουν ανεγερθεί άνευ έκδοσης οικοδομικής αδείας».

Για την πολυνομία και την ευθύνη του κράτους: «Όλοι αυτοί οι παράγοντες ελλοχεύουν σημαντικούς κινδύνους, οι οποίοι ενισχύονται από το γεγονός της πολυνομίας και των συνεχών τροποποιήσεων των διατάξεων, του ανθρώπινου παράγοντα ή ακόμη και πιεστικών απαιτήσεων των εργοδοτών. Η συνδρομή του Κράτους, μέσω των υπαλλήλων των αρμοδίων Υπηρεσιών κρίνεται απαραίτητη και εκείνοι θα πρέπει να λειτουργούν ως αρωγοί και να διασφαλίζουν από κοινού με τους ιδιώτες μηχανικούς, την ασφάλεια των κατασκευών, τη διαφύλαξη της ιδιοκτησίας αλλά και την προστασίας του περιβάλλοντος, το οποίο πλήττεται περισσότερο από ποτέ από την κλιματική αλλαγή, παράμετρος η οποία αποτελεί κύριο γνώμονα στη θεσμοθέτηση νέων διατάξεων» λέει το πόρισμα.

-Για τις δηλώσεις αυθαιρέτων: «Οι εν λόγω κίνδυνοι ενισχύονται περαιτέρω από την ύπαρξη αυθαιρέτων κατασκευών, τακτοποιημένων ή μη με τους προηγούμενους νόμους, λόγω ελλιπών ελέγχων κα συνεχών παρατάσεων εφαρμογής των διατάξεων (έλεγχος υποβληθέντων τακτοποιήσεων αυθαιρέτων, προθεσμίες υποβολής απαιτούμενων δικαιολογητικών και μελέτης στατικής επάρκειας, όπου προβλέπεται από τις σχετικές διατάξεις κλπ). Έχουν ήδη επισημανθεί ακυρώσεις συμβολαίων λόγω ανακριβών στοιχείων δηλώσεων, οι οποίες διαπιστώθηκαν και με την έναρξη εφαρμογής της ηλεκτρονικής ταυτότητας κτιρίων, ενώ έχει ζητηθεί από το Σύλλογο Συμβολαιογράφων να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση για την επίλυση αντίστοιχων περιπτώσεων (βλ. πρόσφατες ανακοινώσεις Προέδρου Συλλόγου Συμβολαιογράφων)» λέει το πόρισμα και υπογραμμίζει ότι:

Νέα γενιά αυθαιρέτων

-«Αναδεικνύεται επίσης ο κίνδυνος δημιουργίας νέας γενιάς αυθαιρέτων (ακούσια ή εσκεμμένη) λόγω μη επαρκούς ελέγχου των εκδοθεισών οικοδομικών αδειών».

Η περίπτωση Ρικομέξ

Το πόρισμα της ομάδας εργασίας μηχανικών παρουσιάζει και αναλύει την απόφαση του ΣτΕ για τη κατάρρευση της «Ρικομεξ» από το φονικό σεισμό του 1999 στην Αττική,  υπογραμμίζοντας ότι: «Το ΣτΕ διαπιστώνει την αποκλειστική και μη μεταβιβάσιμη ευθύνη του Κράτους για τις οικοδομές». Αναλυτικά σημειώνονται τα ακόλουθα:

1.Την 07.09.1999 έγινε ο  «σεισμός της Πάρνηθας’».

2.Ένα από τα κτίρια που κατέρρευσαν, με μεγάλο αριθμό νεκρών και τραυματιών, ήταν της «ΡΙΚΟΜΕΞ».

3 Το Συμβούλιο της Επικρατείας διεπίστωσε, στο σκεπτικό σχετικών αποφάσεών του που αφορούν την ΡΙΚΟΜΕΞ, τα ακόλουθα:

4 ΣτΕ / Τμήμα Α’ / Αριθμός 1703/2010

α. Σύμφωνα με το ν.δ. της 17-7/16.08.1923 ‘’Περί σχεδίων πόλεων, κωμών και συνοικισμών του Κράτους και οικοδομής αυτών’’, (ΦΕΚ 228Α) ειδικότερα την παρ. 1 του άρθρου 52 * ’Πάσα οικοδομή και εκτέλεσις οιασδήποτε εργασίας δομήσεως εντός ή εκτός των πόλεων, κωμών κ.λ.π. υπόκειται ως προς την μελέτην, την εκτέλεσιν και την χρησιμοποίησιν αυτής από απόψεως υγιεινής, ασφαλείας, αισθητικής και εν γένει τηρήσεως των διατάξεων του παρόντος Δ/τος και οιωνδήποτε ετέρων (κ%B