Προς υποχρεωτική ασφάλιση επιχειρήσεων για περιβαλλοντική ζημιά

Προ των πυλών, βάση των εξελίξεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η υποχρεωτική ασφάλιση των ελληνικών επιχειρήσεων, που εμπίπτουν σε περιβαλλοντική αδειοδότηση για την κάλυψη περιβαλλοντικής ζημιάς.

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Σε εγχώριο επίπεδο ξεκίνησε η προετοιμασία της από το 2012 και είναι έτοιμη από το 2016 η σχετική υπουργική απόφαση του ΥΠΕΝ, ενώ έρχονται εξελίξεις μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με σχετικό Κανονισμό, που θα υποχρεώνει τις επιχειρήσεις, οι οποίες υπάγονται σε καθεστώς περιβαλλοντικής αδειοδότησης να ασφαλίζονται για περιβαλλοντική ζημία και να διαθέτουν περιβαλλοντική ενημερότητα.

Ειδικότερα όπως αναφέρουν αρμόδιες πηγές, οι εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση οδηγούν σταθερά και σταδιακά στη μετατροπή της Οδηγίας ΕΚ 2004/35, που αφορά στην υποχρεωτική χρηματοοικονομική ασφάλεια των επιχειρήσεων για την κάλυψη περιβαλλοντικής ευθύνης σε Κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτό σημαίνει ότι οι προβλέψεις της Κοινοτικής Οδηγίας, που έχει ψηφιστεί από τις 21 Απριλίου 2004 και μέχρι τώρα είναι προαιρετική με την μετατροπή της σε Κανονισμό της ΕΕ θα γίνει υποχρεωτικός κανόνας δικαίου και νόμος σε κάθε κράτος μέλος.

Σημειώνεται ότι η εν λόγω Οδηγία για την υποχρεωτική χρηματοοικονομική ασφάλεια περιβαλλοντικής ζημιάς έχει ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία με το Προεδρικό Διάταγμα 148/2009 ΦΕΚ Α΄190.

Αποσπασματικά

Μέχρι σήμερα, λόγω απουσίας ολοκληρωμένου θεσμικού πλαισίου, υποστελέχωσης των αρμοδίων υπηρεσιών των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων και των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος και των ελλιπών ελέγχων η χρηματοοικονομική ασφάλεια των επιχειρήσεων για την κάλυψη περιβαλλοντικής ζημιάς γίνεται αποσπασματικά και εξαιρετικά περιορισμένα.

Το αποτέλεσμα είναι αντί το καθεστώς της περιβαλλοντικής ευθύνης να το πληρώνει ο ιδιωτικός τομέας,  αφενός μεν σε πολλές περιπτώσεις να επιβαρύνεται με τα σχετικά έργα αποκατάστασης του περιβάλλοντος το κράτος αφετέρου δε είναι τέτοιο το ύψος της ζημιάς, που η πλήρης εφαρμογή της νομοθεσίας χωρίς ασφαλιστική κάλυψη στην περίπτωση μεγάλης περιβαλλοντικής ζημιάς να έχει ακόμη και πτωχευτικό κόστος για τις επιχειρήσεις.

Σημειώνεται ότι το ευρωπαϊκό και συνακόλουθα το εγχώριο  θεσμικό πλαίσιο για την χρηματοοικονομική κάλυψη της περιβαλλοντικής ζημίας δεν καθορίζεται με το τζίρο και την οικονομική δραστηριότητα αλλά με την περιβαλλοντική επικινδυνότητα της κάθε επιχείρησης. Έτσι για παράδειγμα μία πιστοποιημένη φαρμακοβιομηχανία που τηρεί τη νομοθεσία θα έχει ένα πολύ μικρό έως ελάχιστο κόστος, ενώ είναι μεγαλύτερο το κόστος για επιχειρήσεις υψηλού περιβαλλοντικού κινδύνου.

Ο «μαραθώνιος»  της ΚΥΑ

Όσον αφορά στο εγχώριο θεσμικό πλαίσιο είναι γεγονός ότι επί μία περίπου δεκαετία δεν έχει εκδοθεί η κοινή υπουργική απόφαση, που καθορίζει και εξειδικεύει το πλαίσιο εφαρμογής για την υποχρεωτική χρηματοοικονομική ασφάλεια κάλυψης περιβαλλοντικής ευθύνης, όπως έχει θεσμοθετηθεί από το 2009 και προβλέπεται στο άρθρο 14 του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος 148/2009. Από το 2016 έχει ολοκληρωθεί στο υπουργείο Περιβάλλοντος το σχέδιο  Κοινής Υπουργικής Απόφασης με τίτλο «υποχρεωτική χρηματοοικονομική ασφάλεια για την κάλυψη της περιβαλλοντικής ευθύνης βάσει του άρθρου 14 του προεδρικού διατάγματος 148/2009 ΦΕΚ Α 190» και εκκρεμεί η έκδοση της.  Η εν λόγω Κοινή Υπουργική Απόφαση είναι εκτελεστική της εφαρμογής του άρθρου 14 του Προεδρικού Διατάγματος για την περιβαλλοντική ευθύνη, καθώς το ίδιο το άρθρο παραπέμπει σε έκδοση κοινής υπουργικής απόφασης.

Ο πρώτος κύκλος κατάρτισης του συγκεκριμένου σχεδίου Κοινής Υπουργικής Απόφασης είχε λάβει χώρα στις αρχές του 2012, με ευθύνη της τότε ειδικής γραμματέως του υπουργείου περιβάλλοντος Μαργαρίτας Καραβασίλη αλλά λόγω πολιτικών εξελίξεων εκείνης της περιόδου σταμάτησε και δεν ολοκληρώθηκε.

Η κατάρτιση του σχεδίου ΚΥΑ για την υποχρεωτική χρηματοικονομική κάλυψη της περιβαλλοντικής ευθύνης των επιχειρήσεων ολοκληρώθηκε το 2016, με πρωτοβουλία του τότε αναπληρωτή ΥΠΕΝ Γ.Τσιρώνη, αφού προηγήθηκε  ένας κύκλος διαβούλευσης μεταξύ του υπουργείου και όλων των εμπλεκόμενων φορέων, μεταξύ άλλων της  ΔΕΗ, του ΣΕΒ  της Ελληνικής Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιριών κ.α. Το σχέδιο της ΚΥΑ παραμένει στο ΥΠΕΝ και τα δύο τελευταία χρόνια δεν έχει προωθηθεί να τεθεί σε ισχύ.

Τι προβλέπεται

Παράγοντες που παρακολουθούν τις σχετικές εξελίξεις επισημαίνουν ότι ενώ υπάρχει αυτή η νομοθετική εκκρεμότητα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και κυρίως λόγω των εξελίξεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση η καθιέρωση της υποχρεωτικής χρηματοοικονομικής ασφάλειας για την κάλυψη περιβαλλοντικής ευθύνης στις ελληνικές επιχειρήσεις και στην Ελληνική ασφαλιστική αγορά είναι προ των πυλών.

Με βάση την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης,  τις προβλέψεις του Προεδρικού Διατάγματος του 2009 και του σχεδίου της  Κοινής Υπουργικής Απόφασης, όπως μέχρι τώρα έχει διαμορφωθεί οι εξελίξεις στο συγκεκριμένο τομέα προδιαγράφονται ως εξής:

• Κάθε κράτος μέλος της EE θα έχει την υποχρέωση να αναπτύξει χρηματοοικονομική αγορά με τη συμμετοχή του τραπεζικού τομέα του τομέα ασφάλισης είτε με τη δημιουργία αλληλέγγυων ταμείων κατά κλάδους επιχειρήσεων, ώστε να υπάρχουν διασφαλίσεις ότι θα εκπληρώνεται η αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημιάς σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει».
• Καθορίζεται το ελάχιστο ύψος ανά κατηγορία κινδύνου ώστε κάθε επιχείρηση να καλύπτεται χρηματοοικονομικά σε περίπτωση περιβαλλοντικής ζημιάς
• Καταγράφονται όλες οι επιχειρηματικές δραστηριότητες για τις οποίες απαιτείται χρηματοοικονομική εγγύηση.
• Καθορίζεται το πλαίσιο των ελάχιστων καλυπτόμενων κινδύνων για τον οποίο ο κάθε φορέας εκμετάλλευσης θα πρέπει να φέρει χρηματοοικονομική κάλυψη. Δηλαδή ορίζονται ποιοι υπάγονται, το ύψος της κάλυψης, οι κίνδυνοι για τους οποίους πρέπει να φέρουν οι επιχειρήσεις χρηματοοικονομική ασφάλιση σε περιπτώσεις περιβαλλοντικής ζημιάς, όπως για παράδειγμα της πρωτογενούς αποκατάστασης σε έδαφος και ύδατα.
• Ορίζονται επακριβώς κριτήρια φερεγγυότητας είτε για τα ασφαλιστικά συμβόλαια είτε για τις τραπεζικές εγγυητικές επιστολές είτε για τα αλληλέγγυα ταμεία αποκατάστασης περιβαλλοντικών ζημιών.
• Καταγράφεται με λεπτομέρεια η διαδικασία παρακολούθησης της ύπαρξης ή όχι αποδεικτικών στοιχείων χρηματοοικονομικής ασφάλειας για κάθε υπαγόμενη στο Προεδρικό Διάταγμα επιχείρηση,  μέσω της χορήγησης περιβαλλοντικής ενημερότητας.
• Σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων θα διασταυρώνεται ανά πάσα στιγμή εάν μία επιχείρηση που υπάγεται στο καθεστώς της υποχρεωτικής χρηματοοικονομικής Ασφάλειας είναι καλυπτόμενη ή όχι.
• Καθορίζεται το ύψος της χρηματοοικονομικής ασφάλειας εγγύησης για τις υπαγόμενες επιχειρήσεις στο Προεδρικό Διάταγμα 148/ 2009 και για τις δραστηριότητες της υποκατηγορίας Α1 /Α2 αναφορικά με την περιβαλλοντική αδειοδότηση.

Σημειώνεται τέλος ότι η υποχρεωτική ασφάλιση για περιβαλλοντική ζημία αφορά τα ύδατα, το έδαφος και την βιοποικιλότητα