Ψηλά κτίρια: τι ισχύει στις μεγαλουπόλεις του κόσμου και τα ελληνικά διλήμματα

Από τον Βασίλη Σγούτα* Αρχιτέκτονα, επ. Προέδρο Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA)

Έρευνα σε έντεκα Ευρωπαϊκά κράτη και τι ισχύει στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Τι θα μπορούσαμε να μάθουμε από τα ψηλά κτίρια των μεγαλουπόλεων του κόσμου, καθώς και από την χωροθέτηση τους. Για τα ψηλά κτίρια εμείς ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει το παρελθόν. Στο χέρι μας είναι να οικοδομήσουμε ένα αλλιώτικο μέλλον. Αρχίζοντας όχι από τα κτίρια, αλλά από τα κενά μεταξύ των κτιρίων.

Το ζητούμενο σε μια πόλη δεν μπορεί παρά να είναι η αρμονία ανάμεσα στους όγκους των κτιρίων και το αδόμητο περιβάλλον. Ήδη, από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, ισχυρές φωνές, όπως του Κώστα Μπίρη, είχαν εναντιωθεί στην αλόγιστη υπέρβαση υψών, όπως και στις μεγάλες πυκνότητες και στις επεκτάσεις της πόλης. Από τότε, οι εξελίξεις μόνο θετικές δεν είναι. Και, ο αυξανόμενος γιγαντισμός της Αθήνας δείχνει ότι δεν πρόκειται να σταματήσει. Τι να πεις; Και σε ποιά ώτα;

Οι ουρανοξύστες, όπως συχνά αποκαλούμε τα πολύ ψηλά κτίρια, συνήθως βρίσκουν τρόπους να εγκριθούν – με ειδικά διατάγματα και πρόθυμες κυβερνήσεις.

Κτίρια που ξεπερνούν τα 100 μέτρα, όπως τα σχεδιαζόμενα στο Ελληνικό που φτάνουν και τα 200 μέτρα, συνηθίζουμε να τα αποκαλούμε ουρανοξύστες. Και σωστά. Γιατί παρ’ όλο που ο πρώτος ουρανοξύστης, στη Νέα Υόρκη, είχε ύψος 380 μέτρα, και σήμερα η ξέφρενη παγκόσμια κούρσα επίδειξης, μέσω της αρχιτεκτονικής, να έχει φτάσει τα ύψη στα 800 μέτρα, τα δικά μας κριτήρια δεν θα ήταν δυνατόν να είναι τα ίδια. Γιατί μπορεί ο ουρανός μας να μην είναι πιο χαμηλά για να δικαιολογεί τη χρήση του χαρακτηρισμού «ουρανοξύστης» για κτίρια μικρότερου ύψους, αλλά η ιδιαιτερότητα του Ελληνικού τοπίου και η μικρή κλίμακα του ανάγλυφου το επιβάλλουν. Ακόμα περισσότερο για την Αθήνα.

Μιλάνο – η σημασία των ελεύθερων χώρων

 Τα παραδείγματα έντεκα Ευρωπαϊκών κρατών

Πριν από οποιαδήποτε εμβάθυνση στο θέμα των ψηλών κτιρίων στην Ελλάδα, χρήσιμο είναι να δούμε τι γίνεται αλλού, και ιδιαίτερα στα κράτη με τα οποία έχουμε μία όλο και πιο κοντινή συνάφεια.

Προς τον σκοπό αυτό ερευνήθηκαν σε έντεκα Ευρωπαϊκά κράτη – Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος, Ολλανδία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία – καθώς και στην Τουρκία, οι ισχύουσες διαδικασίες έγκρισης αιτημάτων για κτίρια με ύψος μεγαλύτερο του ισχύοντος στην συγκεκριμένη περιοχή του προς ανέγερση κτιρίου.

Στο σύνολο σχεδόν των παραπάνω κρατών η δημόσια διαβούλευση επί του αιτήματος για μεγαλύτερο ύψος αποτελεί αναπόσπαστο και υποχρεωτικό στοιχείο της διαδικασίας έγκρισης.

Από τα παραπάνω κράτη μοναδικές εξαιρέσεις η Τουρκία και η Ελλάδα, αλλά και η Κύπρος, όπου δεν προβλέπεται κάτι ανάλογο για ιδιωτικές επενδύσεις και σπάνια για έργα δημοσίου. Στη Σλοβακία η απόφαση για δημόσια διαβούλευση εναπόκειται στον επικεφαλής αρχιτέκτονα του εκάστοτε Δήμου.

Όπως είναι φυσικό, η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης ποικίλει από κράτος σε κράτος, ακόμα και στο ίδιο το κράτος, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την Γερμανία, όπου διαφέρει και από κρατίδιο σε κρατίδιο, και συχνά και από δήμο σε δήμο. Αυτή η διαφοροποίηση δεν έχει τελικά τόση σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι η ουσία – ότι οι πολίτες έχουν δικαίωμα να ακουστούν οι αντιρρήσεις τους.

Το τι κάνουν οι φορείς αφού λήξει η προθεσμία των ενστάσεων επίσης ποικίλει. Ένα είναι σίγουρο – ότι ορισμένες φορές γίνεται ανατρεπτική μεταβολή του αρχικού σχεδιασμού των αιτούντων ακόμα και ματαίωση του προταθέντος έργου.

Βερολίνο Alexanderplatz – πιο αραιά και διάσπαρτα

Άξιες ιδιαίτερης προσοχής είναι οι διαδικασίες σε έξη Ευρωπαϊκά κράτη – για διαφορετικούς όμως λόγους.

Γερμανία

Οι αιτήσεις και η παραπέρα εμβάθυνση, προκειμένου να εξεταστεί η έγκριση, ή μη, ενός ιδιαίτερα ψηλού κτιρίου, εντυπωσιάζει για το πλήθος των σχεδιαγραμμάτων και σκαριφημάτων που απαιτούνται, με απεικονίσεις του πιθανού μελλοντικού κτιρίου ως εάν είχε κατασκευαστεί – και από ποικίλες οπτικές γωνίες.

Γαλλία

Η Γαλλία έχει μεγάλη παράδοση σε ενδελεχείς ελέγχους, ιδιαίτερα όταν το προς εξέταση νέο κτίριο βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή χαρακτηρισμένων κτιρίων ή συνόλων κτιρίων. Ακόμα περισσότερο όταν είναι κοντά σε μνημεία κάθε μορφής, όπου ανεξάρτητοι αρχιτέκτονες, οι αποκαλούμενοι «Αρχιτέκτονες της Γαλλίας», γνωματεύουν προκαταβολικά, για κάθε προς ανέγερση νέο κτίριο σε ακτίνα 500μ. από το μνημείο της δικαιοδοσίας τους, εξετάζοντας τα δύο μαζί στη βάση της «ταυτόχρονης θέασης». Μόνο αφού δώσουν την συγκατάθεση τους μπορεί να αρχίσει η διαδικασία εξέτασης του φακέλου για την άδεια.

Στη Γαλλία γίνεται δημόσια ανάρτηση διάρκειας δύο μηνών στον οικείο δήμο αλλά και στην τοποθεσία του προς έγκριση έργου.

Bishopsgate Λονδίνου – συμπυκνωμένη χωροθέτηση

Ηνωμένο Βασίλειο

Τα πιο μεγάλα και σημαντικά για την πόλη έργα συνηθίζεται να συζητούνται και σε δημόσιες συναντήσεις.

Έχει ενδιαφέρον ότι κτίρια με περισσότερους από 20 ορόφους εμπίπτουν στον χαρακτηρισμό «ψηλά κτίρια».

Ισπανία & Ιταλία

Δικαιούται και το ευρύτερο κοινό να υποβάλλει ενστάσεις, και όχι μόνο οι άμεσοι γείτονες.

Ρουμανία

Η Ρουμανία, ένα κράτος στη γειτονιά μας, έχει καθιερώσει διαδικασίες ιδιαίτερα απαιτητικές. Η δημόσια διαβούλευση περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την ανάρτηση πανό με εικόνες και άλλα στοιχεία στην θέση του προς έγκριση νέου κτιρίου, την αποστολή επιστολών από τον Δήμο σε όλους τους γείτονες κλπ. Θεωρείται αυτονόητο ότι ο αιτών το νέο έργο θα προσκομίσει εγκρίσεις από τις αρμόδιες υπηρεσίες περιβάλλοντος, δικτύων νερού και αποχέτευσης, την πυροσβεστική καθώς και από τον υπεύθυνο για την κυκλοφορία φορέα.

Παρουσιάζει ενδιαφέρον η περίπτωση πολύ ψηλού κτιρίου το οποίο απορρίφτηκε μετά την διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης κύρια για τον λόγο ότι εμπόδιζε σημαντικές οπτικές προς το ιστορικό κέντρο της Πόλης. Ο πελάτης αποδέχτηκε, όμως, πρόταση να διενεργηθεί διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το κτίριο αυτό, ο οποίος είχε ευτυχή κατάληξη και για τους εμπλεκόμενους αλλά και για την πόλη.

Τα παραπάνω ενδεικτικά παραδείγματα αναδεικνύουν την κοινή κατεύθυνση των ευρωπαϊκών κρατών στον τρόπο αντιμετώπισης αιτημάτων για ψηλά κτίρια. Απομένει σε μας να βρούμε τα δικά μας τα πατήματα με πρώτιστο γνώμονα την αποδοχή ψηλών κτιρίων μόνο εκεί όπου εναρμονίζονται με το ευρύτερο αστικό περιβάλλον. Και, παράλληλα, να απεμπολήσουμε μονολιθικά αρνητικά στερεότυπα.

Και δύο λόγια για την αντίπερα πλευρά του Ατλαντικού

Σε επίσκεψη μου στην Καλιφόρνια περπατούσα μια μέρα στο πολυτελές προάστιο Malibu του Los Angeles. Ξαφνιάστηκα όταν είδα σε άδειο οικόπεδο έξη ψηλούς πάνω από δέκα μέτρα στύλους με σημαιάκια στις κορυφές τους. Σηματοδοτούσαν τα ανώτατα ύψη μελλοντικής κατοικίας, και σκοπό είχαν να δώσουν την δυνατότητα σε ενδιαφερόμενους να υποβάλλουν ενστάσεις. Ήταν και η πρώτη φορά που κατάλαβα τον καταλυτικό ρόλο που έπαιζαν οι ενστάσεις και δημόσιες διαβουλεύσεις στο πολεοδομικό γίγνεσθαι αυτής τουλάχιστον της Πολιτείας.

Το κατοχυρωμένο στην Καλιφόρνια δικαίωμα για ενστάσεις δεν είναι για το θεαθήναι. Επειδή γίνονται σχεδόν αυτόματα δεκτές, έχει οδηγήσει σε μη ανοικοδόμηση και, τελικά, σε οξύτατο πρόβλημα εξεύρεσης στέγης και, στα πιο λαϊκά στρώματα, πάρα πολλούς άστεγους. Το κίνημα, γιατί κατέληξε να γίνει κοινωνικό κίνημα, μη αποδοχής νέων κτιρίων είναι ευρύτερα γνωστό ως NIMBY (not in my backyard).

Αρχίζει όμως και υπάρχει σθεναρή αντίδραση. Ο Κυβερνήτης της Πολιτείας έχει βάλει στο στόχαστρο εύπορα προάστια όπως το Huntington Beach, όπου υπάρχουν μεγάλες αδόμητες εκτάσεις που θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες στέγασης λιγότερο εύπορων.

Η περίπτωση της Καλιφόρνιας έχει αξία γιατί αναδεικνύει σε τι υπερβολές μπορεί να καταλήξει ο θεσμός των υποχρεωτικών δημόσιων διαβουλεύσεων. Από την άλλη, η μη θεσμοθέτηση διαδικασιών δημόσιας διαβούλευσης για ψηλά κτίρια, όπως και στην Ελλάδα, καθόλου δεν προάγει το δημόσιο συμφέρον. Από την έρευνα αυτή γίνεται ξεκάθαρο ότι τα ισχύοντα στα κράτη της Δυτικής Ευρώπης είναι ο δρόμος που πρέπει να ακολουθηθεί και από μας.

 Τα κενά μεταξύ των κτιρίων

Ο Μάνος Ελευθερίου είχε κάποτε πει: «Κανείς ποτέ δεν ξέρει τι μας επιφυλάσσει το παρελθόν».

Για τα ψηλά κτίρια εμείς ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει το παρελθόν. Στο χέρι μας είναι να οικοδομήσουμε ένα αλλιώτικο μέλλον. Αρχίζοντας όχι από τα κτίρια, αλλά από τα κενά μεταξύ των κτιρίων.

Γιατί πριν από οποιαδήποτε συζήτηση για ψηλά και πολύ ψηλά κτίρια, είναι ουσιώδες να γίνει αντιληπτή η σημασία των κενών μεταξύ των κτιρίων. Στις πόλεις και ιδιαίτερα σε πυκνοδομημένες πόλεις όπως η Αθήνα, τα κενά είναι συχνά πιο σημαντικά από τα δομημένα τμήματα, οι ακάλυπτοι χώροι πιο σημαντικοί από τα κτίρια.

Όπως είχε γράψει και ο James Fenton στο German Requiem του:

«Δεν είναι τι χτίσανε, είναι τι κατεδαφίσανε

Δεν είναι τα σπίτια, είναι τα κενά μεταξύ των σπιτιών».

James Martin Fenton “German Requiem”¨:“It is not what they built. It is what they demolished. It is not the houses. It is the spaces between the houses”.

Ο πύργος Vertical Forest στο Μιλάνο – δαπανηρή υπερβολή

Ψηλά κτίρια

Η συνήθης επιχειρηματολογία υπέρ της ανέγερσης ψηλών κτιρίων είναι ότι, χτίζοντας σε ύψος, απελευθερώνεται γη.

-Το έχουμε δει ποτέ αυτό;

-Ή βλέπουμε, κάποιες φορές, ακόμα και ισόγειες κατασκευές επί πλέον των πρόσθετων ορόφων;

Για να είναι συνεπής η επιχειρηματολογία, θα έπρεπε η απελευθέρωση της γης να είναι πλήρης, δηλαδή πραγματικοί ελεύθεροι χώροι χωρίς πρόσθετα σκληρά υλικά πέρα από τα προβλεπόμενα στη μελέτη, και φυσικά με πράσινο. Και διερωτάσαι αν είναι σοβαρό να εγκρίνονται κτίρια ψηλότερα από τα υπόλοιπα μιας περιοχής με αντάλλαγμα να μένουν ακάλυπτοι οι ισόγειοι χώροι, όταν ξέρουμε ότι στην Ελλάδα ζούμε και ότι δεν υπάρχει καμία περίπτωση να παραμείνουν οι ισόγειοι αυτοί χώροι πραγματικά ελεύθεροι.

Παρ’ όλα αυτά, είναι δύσκολο να μην δεχτείς την ανάγκη ψηλών κτιρίων στο συνεχώς μεταβαλλόμενο πολεοδομικό τοπίο της Αθήνας. Νέες χρήσεις, νέες ανάγκες και νέα τεχνολογία δόμησης νομοτελειακά οδηγούν στην αποδοχή αυτής της πραγματικότητας με αντιστάθμισμα την αραιότερη κάλυψη, πάντα με την προϋπόθεση ότι θα είναι πραγματικά αραιότερη.

-Το ερώτημα είναι «που»;

-Σε ήδη δομημένα τμήματα της πόλης, ή περιφερειακά;

H Αθήνα και ο Λυκαβηττός

Όπως βλέπουμε την Αθήνα από τον Λυκαβηττό, γίνεται φανερό ότι είναι θετικό να υπάρχουν ψηλά κτίρια που σπάνε την μονοτονία. Αλλά, άλλο ένα ψηλό κτίριο σε μεγάλη οικοπεδική έκταση, όπως συμβαίνει σε ορισμένες περιπτώσεις, και άλλο ένα ιδιαίτερα ψηλό ξενοδοχείο στους Αμπελόκηπους, σφηνωμένο μέσα στην καρδιά του αστικού ιστού, ανάμεσα σε πολυκατοικίες.

Πύργος Αθηνών

Αντίθετα, ο πρωτοπόρος για την εποχή του, Πύργος Αθηνών, των Ι. Βικέλα και Ι. Κυμπρίτη, το ψηλότερο μέχρι σήμερα κτίριο του λεκανοπεδίου, έχει, βοηθούμενο και από τον άμεσο περιβάλλοντα χώρο, κάποιες ανάσες.

Δίφρος – αντέχει στον χρόνο

Όπως, στο Χαλάνδρι, το 18ώροφο συγκρότημα πολυκατοικιών Δίφρος, των Α. Τομπάζη και Δημ. Διαμαντόπουλου, που διατηρεί αναλλοίωτη την φρεσκάδα του ξαφνιάσματος των πρώτων ημερών.

Η εύκολη απάντηση σε αυτούς που θέλουν να χτίσουν ψηλά κτίρια στην Αθήνα είναι «ποτέ και πουθενά». Το θέμα, όμως, δεν είναι τόσο απλό. Γιατί είναι σίγουρο ότι, με σωστό σχεδιασμό, η περιοχή όπου θα ανεγερθεί το νέο κτίριο αποκτά ένα τοπόσημο και μια νέα δυναμική.

Καιρός είναι να σταματήσουμε να δαιμονοποιούμε τους ουρανοξύστες και τα ψηλά κτίρια. Και να αναρωτηθούμε πόσοι ουρανοξύστες έχουν κτιστεί από τότε που άρχισε να εφαρμόζεται ο ΓΟΚ του 1985. Και το σημαντικότερο – πόσα ψηλά κτίρια έχει τελικά σήμερα η Αθήνα. Οπότε εύκολα βγαίνει το συμπέρασμα ότι μπορούμε να μην αποκλείσουμε από την πόλη ούτε τα πολύ ψηλά κτίρια αλλά ούτε και τους ουρανοξύστες, αρκεί να τηρούμε κάποιους στοιχειώδεις κανόνες που άπτονται του καλώς εννοούμενου δημόσιου συμφέροντος. Και πάντοτε αφού προηγηθούν δημόσιες διαβουλεύσεις γιατί οι γνώμες και οι αντιρρήσεις των συμπολιτών μας πρέπει να μετράνε.

Ξενοδοχείο President – αδιανόητο ότι μπόρεσε να εγκριθεί

Σημασία έχει οι αιτήσεις για παραπάνω ύψος να είναι εξατομηκευμένες γιατί κάτω από ένα νομοσχέδιο σκούπα είναι μοιραίο να ξεφυτρώσουν και άλλα κτίρια όπως το ξενοδοχείο President.

Και κάτι ακόμα – μάλλον για το απώτερο μέλλον. Το πετυχημένο πείραμα της Defense στο Παρίσι ανοίγει μια άλλη προοπτική και για την Αθήνα. Δεν θα την πιστέψουν πολλοί, στην αρχή τουλάχιστον. Το οροπέδιο των Δερβενοχωρίων, σε απόσταση μόλις 45 χλμ. από την Αθήνα, προσφέρεται να γίνει η Αθηναϊκή Defense, ένα πολυκέντρο με πολύ ψηλά κτίρια, ακόμα και με ουρανοξύστες. Η προσπέλαση φαντάζει σχεδόν ακατόρθωτη, αλλά δεν είναι. Με σύγχρονης μαγνητικής τεχνολογίας υπόγεια τρένα, η απόσταση από το Σύνταγμα θα μπορεί να καλύπτεται σε λιγότερο από 10 λεπτά.

«Το κρυφό χαρτί της Αθήνας» Β.Σγούτας «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» / Πλέθρον 2021

Και να θυμόμαστε πάντα ότι Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα. Αργά ή γρήγορα τα ίδια προβλήματα και διλήμματα για τα ψηλά κτίρια θα τα αντιμετωπίσουν και άλλες πόλεις, με πρώτη την Θεσσαλονίκη.

La Defence – το πείραμα του Παρισιού

Τα ψηλά κτίρια στην Ευρώπη

Τι θα μπορούσαμε να μάθουμε από τα ψηλά κτίρια των μεγαλουπόλεων της Ευρώπης, καθώς και από την χωροθέτηση τους; Πολλά, πάρα πολλά, που θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμα για τις δικές μας τις πόλεις.

Το πιο σημαντικό είναι ότι πόλεις με ιστορικό παρελθόν και με διατηρητέα μνημεία αντιμετωπίζονται εντελώς αλλιώς.

Δύο μόνο παραδείγματα αρκούν.

Το Παρίσι εσώτερον του πρώτου περιφερειακού αυτοκινητόδρομου διέπεται από ιδιαίτερα αυστηρούς κανόνες που δεν αφήνουν περιθώρια να ξεφυτρώσει πολύ ψηλό κτίριο.

-Ο πύργος του Montparnasse κατάφερε να χτιστεί αλλά αναγνωρίζεται πια ότι ήταν μεγάλο λάθος.

-Ο πύργος του Eiffel δεν μπαίνει στην εξίσωση γιατί αποτελεί μέρος της ιστορίας της πόλης, και ενώ επρόκειτο να κατεδαφιστεί μετά την Παγκόσμια Έκθεση του 1889, σύσσωμη σχεδόν η κοινή γνώμη το απέτρεψε.

Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία για μας είναι η περίπτωση της Ρώμης. Γιατί η Ρώμη, όπως και η Αθήνα, έχει πάρα πολλά ιστορικά μνημεία και διατηρητέα κτίρια. Θα ήταν, λοιπόν, πολύ χρήσιμο να μελετήσουμε την κρατούσα νομοθεσία της, ακόμα και την απαγόρευση να υψωθούν κτίρια ψηλότερα από τον Οίκο του Θεού – το Βατικανό. Στο Μιλάνο, στην άλλη μεγάλη πόλη της Ιταλίας, η αντιμετώπιση των ψηλών κτιρίων και ουρανοξυστών είναι τελείως διαφορετική.

Η ελεύθερη αδόμητη γη

Πότε θα καταλάβουμε ότι η Αθήνα έχει ανάγκη από ανάσες, οποιεσδήποτε πολεοδομικές ανάσες με ελεύθερη αδόμητη γη. Έχει ανάγκη από ακάλυπτους χώρους όπου και αν βρίσκονται. Το αν θα έχουν και πράσινο είναι σημαντικό, αλλά όχι το πρωτεύον. Αρκεί βέβαια το πράσινο να μην αυτοαναιρείται με εκτεταμένες επιφάνειες σκληρών υλικών. Νέα και καινοτόμα κτίρια ασφαλώς και πρέπει να γίνονται, αλλά η διαχρονική πορεία της πρωτεύουσας απαιτεί ένα αντιστάθμισμα απελευθέρωσης γης.

Με κατεδαφίσεις όπου είναι εφικτό, και κύρια με την σταδιακή αντικατάσταση των υλικών κάλυψης των δημόσιων χώρων – σε πλατείες, πεζοδρόμια, ακόμα και στα πάρκα. Δύσκολο και ακριβό εγχείρημα, αλλά επιβάλλεται να αρχίσει.

-Αλλιώς τι;

-Θα αφήσουμε την πόλη μας να αυτοστραγγαλίζεται;

Η ελεύθερη αδόμητη γη είναι δώρο

Ο αέρας, η θάλασσα και η ελεύθερη αδόμητη γη είναι τα τρία πολυτιμότερα αγαθά με τα οποία έχουμε προικιστεί.

Η ποιότητα του αέρα και η καθαρότητα της θάλασσας είναι στόχοι μετρήσιμοι. Στα χαρτιά ορισμένες φορές τους προσεγγίζουμε, στην πράξη απέχουμε πολύ. Τουλάχιστον, όμως, αντιλαμβανόμαστε το έλλειμμά μας και πάντα ελπίζουμε ότι θα υπάρξουν οι οικονομικές και λοιπές συγκυρίες που θα μας επιτρέψουν να βρεθούμε πολύ πιο κοντά στους στόχους.

Για τη γη το όραμά μας δεν είναι ξεκάθαρο. Πόσοι πιστεύουν πραγματικά ότι η ελεύθερη αδόμητη γη είναι αγαθό το οποίο οφείλουμε να διαφυλάξουμε; Και ότι ιδιαίτερα μέσα σε ένα  πυκνοδομημένο αστικό ιστό δεν περισσεύει κανένας ελεύθερος χώρος.

-Αρά τι;

-Δεν χτίζουμε νέα κτίρια;

-Όχι βέβαια. Αλλά αν η ιδιοκτησία στην οποία επιδιώκεται η ανέγερση του νέου κτιρίου δεν διαθέτει ανάλογης κάλυψης κτίριο προς κατεδάφιση, τότε θα μπορούσε να υποχρεώνεται ο εκάστοτε ιδιώτης, επιχειρηματίας ή φορέας, να αγοράσει αντίστοιχη ελεύθερη γη με τη δέσμευση να παραμείνει αδόμητη – ένα είδος πολεοδομικού αντισταθμίσματος.

Μη προχωρώντας σε ανάλογες ριζοσπαστικές αποφάσεις, σημαίνει πως αποδεχόμαστε ότι η συνολική κάλυψη και ο συνολικός κτιριακός όγκος του λεκανοπεδίου θα μεγαλώνουν επ’ άπειρον. Το έχουμε συνειδητοποιήσει αυτό; Είναι πάντως ενθαρρυντικό ότι με διάταξη του 2012 είχαν θεσπιστεί κίνητρα για την «απόσυρση» ολόκληρων κτιρίων.

-Ποια κυβέρνηση, όμως, θα έχει το πολιτικό θάρρος να εισηγηθεί νόμο που θα μείωνε ριζικά τους συντελεστές δόμησης;

-Και ποιοί δημοτικοί άρχοντες, ποιοί πανεπιστημιακοί, ποιοι επαγγελματικοί και άλλοι φορείς θα στήριζαν αυτή την πρωτοβουλία;

Όσο, ουτοπικά, αντιαναπτυξιακά και ανεφάρμοστα και αν ακούγονται τα παραπάνω, είναι σημαντικό να αρχίσει να εμπεδώνεται η πεποίθηση ότι η γη δεν είναι ανεξάντλητη και ότι έχουμε την υποχρέωση να επινοήσουμε μηχανισμούς δόμησης και υλοποίησης έργων που να εξασφαλίζουν, για μας και για τις μελλοντικές γενιές, το απόθεμα ελεύθερης αστικής γης που δικαιούνται οι πόλεις μας και που δικαιούται ο πλανήτης, προκειμένου να μας «επιτρέπει» να συνεχίζουμε να επιβιώνουμε κάτω από συνθήκες περιβαλλοντικά ανεκτές.

Θεωρία και Πράξη

Ένα από τα μεγαλύτερα ελλείμματα της δική μας της χώρας σε σχέση με τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης είναι αναμφισβήτητα η διαφορά μεταξύ θεωρίας και πράξης, μεταξύ της νομοθεσίας και της εφαρμογής της.

Το ερώτημα είναι απλό. Ποιος και πότε ελέγχει την εφαρμογή μιας άδειας; Και τι κάνει όταν διαπιστώσει αποκλίσεις. Η κατεδάφιση παραμένει, μέχρι τώρα τουλάχιστον, λέξη σχεδόν άγνωστη.

Και έτσι πορευόμαστε στον δρόμο που ξέρουμε καλά – ενστάσεις και προσφυγές που ροκανίζουν τον χρόνο, πρόστιμα που, όσο και αν έχουν αυξηθεί, δεν ενοχλούν ιδιαίτερα τον κύριο του έργου. Δεν είναι έτσι αλλού γιατί η πιθανότητα της κατεδάφισης πάντοτε επικρέμεται.

Εκεί όπου στη χώρα μας επικρατεί η απόλυτη ατιμωρησία είναι στους χώρους που περιβάλλουν τα ψηλά κτίρια. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία όταν προαπαιτούμενο της έγκρισης τους είναι ο ελεύθερος και σε μεγάλο ποσοστό, πράσινος περιβάλλον χώρος. Μόνο με ειρωνεία μπορούν να αντιμετωπιστούν τα ειδυλλιακά σχέδια και οι τρισδιάστατες απεικονίσεις που παρουσιάζονται, με τα οποία μας ζητείται να αναλογιστούμε το όφελος για την πόλη όταν η μελέτη θα έχει υλοποιηθεί. Κανείς, μα κανείς, δεν έλαβε ποτέ τον κόπο να δει πως καταλήγουν αυτοί οι ελεύθεροι χώροι – με πολύ μεγάλο ποσοστό σκληρών υλικών, με ποικίλες κατασκευές, ακόμα και με ελαφράς κατασκευής κλειστούς χώρους.

Στο ερώτημα «ποιος κοροϊδεύει ποιόν» η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι μονοσήμαντη – με μόνιμα χαμένη την πόλη. Και διερωτάσαι πότε θα έχουμε το θάρρος, σαν πολιτεία και σαν πολίτες, να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια κατάφατσα, και να αλλάξουμε τακ. Οι πόλεις μας το δικαιούνται. Και όχι επειδή το κάνουν πιο σωστά στην Εσπερία, αλλά «για την Ελλάδα ρε γ….». όπως θα έλεγε η Βούλα Πατουλίδου.

Η ευθύνη των νομοθετών

Ο δρόμος μπροστά

Η Αθήνα έχει πια γίνει μεγαλούπολη, και ήρθε η ώρα να δώσει εξετάσεις και να δώσει απαντήσεις. Μπορούμε να διδαχτούμε από τις εμπειρίες των μεγαλουπόλεων της Ευρώπης, και να χαράξουμε τον δικό μας τον δρόμο, πριν είναι αργά. Αρκεί να το πιστέψουμε.

Οι πιο ουσιαστικές παράμετροι για την έγκριση ενός νέου ψηλού κτιρίου πρέπει να είναι η έκταση και η μορφή της ελεύθερης γης που το περιβάλλει, καθώς και η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης. Σημαντικά είναι και πολλά άλλα, αλλά αυτά είναι τα καίρια.

Αισχύλος 525-456 Π.Χ. «Χρη λέγειν τα καίρια».

Στα χέρια μας είναι το μέλλον των πολύ ψηλών κτιρίων στην Αθήνα. Ας φανούμε αντάξιοι της πόλης, όπου ζούμε.

 

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.  Συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ. Γράφει τη στήλη ΑΘΗΝΑ Η ΠΟΛΗ ΜΟΥ στο ecopress