Οι νέες προθεσμίες για αποζημιώσεις σε ρυμοτομικές απαλλοτριώσεις

Παρατείνονται οι προθεσμίες και ενισχύονται οι διαδικασίες για την πρακτική εφαρμογή των διατάξεων για την αποζημίωση στις περιπτώσεις επανεπιβολής ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης για κοινόχρηστους χώρους, με τροπολογία προσθήκη στο πολυνομοσχέδιο του ΥΠΕΝ που ψηφίζεται στη Βουλή, καθώς «διαπιστώθηκε ότι οι υφιστάμενες προθεσμίες δεν επαρκούν» και οδηγούν σε περιπέτειες Περιφέρειες, Δήμους, Πράσινο Ταμείο και ιδιοκτήτες.

-«Συνυπολογίζεται η προστασία του δικαιώματος ιδιοκτησίας του ιδιοκτητών των επιβαρυνόμενων από την επανεπιβολή ακινήτων σύμφωνα με το άρθρο 17 του Συντάγματος και το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, αλλά και η ανάγκη να εξασφαλιστούν στο πλαίσιο του άρθρου 24 του Συντάγματος οι απαραίτητοι για την ποιότητα ζωής των κατοίκων των πόλεων κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι», τονίζεται στην αιτιολογική έκθεση της νομοθετικής ρύθμισης και για τις νέες προθεσμίες που ορίζονται.

Τι ισχύει

-«Η προθεσμία των τριών (3) μηνών για την έκδοση απόφασης από τον Περιφερειάρχη, με την οποία εγκρίνεται η ολική ή μερική επανεπιβολή της απαλλοτρίωσης, είναι εξαιρετικά σύντομη, εάν ληφθεί υπόψη η συσσώρευση πολλών παρόμοιων προτάσεων Δήμων στις μεγάλες ιδίως Περιφέρειες.

Επίσης, η προβλεπόμενη προθεσμία των δύο (2) μηνών από την έκδοση της απόφασης επανεπιβολής της απαλλοτρίωσης για την κατάθεση της προσήκουσας αποζημίωσης στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων ή την καταβολή της από τον οικείο Δήμο, στον δικαιούχο, αποδεικνύεται εξαιρετικά σύντομη, καθώς αν η ρυμοτομική απαλλοτρίωση αρθεί αυτοδικαίως, καθίστανται άνευ αντικειμένου οι πράξεις τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημιώσεων ή οι πράξεις εφαρμογής, οι οποίες έχουν ήδη εκδοθεί σε εκτέλεση του αρθέντος ρυμοτομικού σχεδίου, που καθορίζουν τους υπόχρεους, τους δικαιούχους της αποζημίωσης και την έκτασή αυτής.

Η ισχύουσα πρόβλεψη ότι με την απόφαση του Περιφερειάρχη προσδιορίζεται το εμβαδόν του ρυμοτομούμενου τμήματος της ιδιοκτησίας, προκειμένου να καθοριστεί η αποζημίωση, δεν προδικάζει ούτε τους τελικούς υπόχρεους για την καταβολή της ούτε το εύρος της (αν δηλαδή ο δικαιούχος πρέπει να αποζημιωθεί για το σύνολο του ρυμοτομούμενου ή για τμήμα του μετά από αναλογισμό με τις όμορες ιδιοκτησίες). Στις περιπτώσεις αυτές καθίσταται αναγκαία η εκ νέου σύνταξη και έγκριση των εν λόγω πράξεων, πράγμα πρακτικά αδύνατο εντός της ισχύουσας προθεσμίας των δύο (2) μηνών. Η δυνατότητα, εξάλλου, να καλυφθεί η αποζημίωση μέσω χρηματοδοτικών προγραμμάτων του Πράσινου Ταμείου, αποτελεί πρόσθετη διαδικαστική συνιστώσα, η οποία απαιτεί προφανώς περισσότερο χρόνο».

Και τι αλλάζει

-«Η προτεινόμενη παράταση της προβλεπόμενης προθεσμίας στους δεκαοκτώ (18) μήνες συνυπολογίζει την προστασία του δικαιώματος ιδιοκτησίας του ιδιοκτητών των επιβαρυνόμενων από την επανεπιβολή ακινήτων σύμφωνα με το άρθρο 17 του Συντάγματος και το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, αλλά και την ανάγκη να εξασφαλιστούν στο πλαίσιο του άρθρου 24 του Συντάγματος οι απαραίτητοι για την ποιότητα ζωής των κατοίκων των πόλεων κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι», λέει η αιτιολογική έκθεση και σημειώνει ότι:

-« Η προθεσμία αυτή είναι εύλογη και ανάλογη με τον σκοπό που επιδιώκει, καθώς προστατεύει για πολλούς λόγους τους ιδιοκτήτες· στη διάρκειά της μπορεί αφενός να εξασφαλιστεί αξιόπιστα χρηματοδότηση για τη στέρηση της ιδιοκτησίας τους, αφετέρου αυτοί δεν θα αιφνιδιαστούν από μια ενδεχόμενη μεταβολή, δυνάμει μεταγενέστερων πράξεων αναλογισμού ή εφαρμογής, της έκτασης ή του υποχρέου της αποζημίωσης.

Περαιτέρω, επιβάλλεται η πρόβλεψη ειδικής προθεσμίας τριάντα έξι (36) μηνών, εντός της οποίας πρέπει να καταβληθεί η προσήκουσα αποζημίωση, αρχόμενη από τη δημοσίευση της σχετικής απόφασης του Περιφερειάρχη, σε περιπτώσεις επανεπιβολής ρυμοτομικών απαλλοτριώσεων, οι οποίες έχουν αποκλειστικό σκοπό τη δημιουργία κοινόχρηστων χώρων (και όχι εξ αντιδιαστολής κοινωφελών) και των οποίων η απόφαση επανεπιβολής δημοσιεύθηκε στο χρονικό διάστημα από την 1.9.2022 μέχρι και 1^η.5.2024, προκειμένου να διατηρηθούν σε ισχύ επανεπιβολές, που υπηρετούν τους ρητά αναφερόμενους στην προτεινόμενη διάταξη σκοπούς, για τις οποίες δεν κατέστη δυνατή η έγκαιρη σύνταξη των σχετικών πράξεων αναλογισμού αποζημίωσης ή εφαρμογής.

Επιπλέον, ο ν. 4759/2020, επιτρέπει την επανεπιβολή ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου του οικείου Δήμου (και την έκδοση εγκριτικής απόφασης του αρμόδιου Περιφερειάρχη), με την εντός αυστηρών και ανελαστικών προθεσμιών καταβολή στον θίγόμενο ιδιώτη «προσήκουσας» αποζημίωσης (συνήθως εκείνης που βασίζεται στον σύστημα του αντικειμενικού προσδιορισμού αξίας ακινήτων)».

Περίπτωση αχρεωστήτως καταβληθέντων ποσών

-«Παρέχεται, εντούτοις, η δυνατότητα στον θίγόμενο ιδιώτη (αλλά και στον οικείο Δήμο) κατά την παρ. 2 του άρθρου 89 του ως άνω νόμου, παρότι ο πρώτος εξ αυτών έχει εισπράξει την ανωτέρω αποζημίωση, να προσφύγει δικαστικά, με αίτημα να προσδιοριστεί προσωρινή ή οριστική τιμή μονάδας. Εάν, στο πλαίσιο του ειδικού χρηματοδοτικού προγράμματος, το Πράσινο Ταμείο καλύψει το σύνολο της «προσήκουσας» αποζημίωσης (σε ό,τι αφορά κοινόχρηστους χώρους), υπάρχει ενδεχόμενο αχρεωστήτως καταβληθέντων, αν το επιληφθέν δικαστήριο καθορίσει χαμηλότερη τιμή.

Ζήτημα μπορεί να προκόψει (σε μεταγενέστερο από την εκταμίευση χρονικό σημείο) και εάν ο φερόμενος ως δικαιούχος της αποζημίωσης δεν αναγνωριστεί τελικά ως τέτοιος από το δικαστήριο. Και εάν μεν δεν αναγνωριστεί δικαιούχος, επειδή επικράτησαν δικαιώματα τρίτων, δεν θα μπορεί να αναλάβει την αποζημίωση από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων.

Εάν, όμως, κριθεί ότι το ρυμοτομούμενο ακίνητο ανήκει στην κυριότητα του Δημοσίου, δεδομένου ότι το Πράσινο Ταμείο δεν χρηματοδοτεί απαλλοτρίωση δημοσίων εκτάσεων, η καλυπτόμενη από αυτό αποζημίωση θα έχει καταβληθεί αχρεωστήτως», λέει η αιτιολογική έκθεση και σημειώνεται ότι:

-«Περίπτωση αχρεωστήτως καταβληθέντων ποσών, ενδέχεται να προκόψει και όταν ο Δήμος αποφασίζει την επανεπιβολή μόνο βάσει του ισχύοντος ρυμοτομικού σχεδίου και χωρίς προηγουμένως να συνταχθεί πράξη αναλογισμού ή εφαρμογής, χωρίς δηλαδή να οριστικοποιηθούν οι υπόχρεοι για την καταβολή της αποζημίωσης (υπενθυμίζεται ότι το Πράσινο Ταμείο δεν καλύπτει τη δαπάνη για απαλλοτρίωση, όταν υπόχρεοι για την καταβολή της είναι παρόδιοι ωφελούμενοι ιδιώτες). Με τη σύνταξη της πράξης αναλογισμού ή εφαρμογής και ανάλογα με την περίπτωση ενδέχεται να καθοριστεί μικρότερη ή και καθόλου εδαφική επιφάνεια προς αποζημίωση από τον Δήμο (διότι γεννιέται υποχρέωση μόνον σε βάρος των παρόδιων).

Ο ν. 4759/2020 επιχειρεί να εξισορροπήσει την προστασία του δικαιώματος ιδιοκτησίας των ιδιωτών έναντι παράλογων, δυσανάλογων και βιαστικών αποφάσεων επανεπιβολής ρυμοτομικών απαλλοτριώσεων με την ανάγκη να εξασφαλιστούν κοινόχρηστοι χώροι στα επιβαρυμένα αστικά περιβάλλοντα. Τούτο, όμως, συνεπάγεται την πιθανότητα η συνδρομή του Πράσινου Ταμείου να αντιμετωπίσει τα προεκτιθέμενα ζητήματα αχρεωστήτως καταβληθέντων ποσών λόγω και της παράλληλης εφαρμογής πολλών νομοθετημάτων, ιδίως του ίδιου του ν. 4759/2020 και του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (ν. 2882/2001, Α’ 17), ο οποίος εφαρμόζεται ούτως ή άλλως συμπληρωματικά σύμφωνα και με την παρ. 4 του άρθρου 93 του ν. 4759/2020. Πιθανολογείται ότι το Πράσινο Ταμείο θα κληθεί, βάσει της παρ. 3 του άρθρου 93 του ν. 4759/2020, να καλύψει αποζημιώσεις, το ύψος των οποίων, όμως, λόγω των προβλέψεων του ίδιου νόμου, πιθανόν να μειωθεί σε μεταγενέστερο χρονικό σημείο ή οι οποίες δεν θα έπρεπε να καλυφθούν (αν εκ των υστέρων αποδειχθεί ότι το ρυμοτομούμενο ανήκε στο Δημόσιο).

Γιατί αλλάζει η νομοθεσία

Ενόψει όσων προεκτέθηκαν είναι αναγκαία η αναδιατύπωση της διάταξης, προκειμένου:

α) να καθοριστούν συγκεκριμένες υποχρεώσεις για την κάλυψη της αποζημίωσης από το Πράσινο Ταμείο, με δικαιούχο καταβολής τον Δήμο, για τις περιπτώσεις επανεπιβολής ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης με σκοπό τη δημιουργία κοινόχρηστων χώρων κατά την παρ. 1 του άρθρου 93,

β) να προσδιοριστούν οι περιπτώσεις αχρεώστητης καταβολής, για λόγους διασφάλισης του συμφέροντος του Ταμείου, αλλά και για λόγους διαφάνειας,

γ) να νομοθετηθεί ότι το οικείο ειδικό χρηματοδοτικό πρόγραμμα εγκρίνεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Εσωτερικών και όχι μόνον από τον πρώτο, όπως ισχύει σήμερα, επειδή η εν λόγω απόφαση θα ορίσει διαδικασίες και μέσα για την ανάκτηση των αχρεωστήτως καταβληθέντων υπέρ του Πράσινου Ταμείου, τα οποία εμπίπτουν και στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Εσωτερικών (ιδίως η δυνατότητα δέσμευσης διαθεσίμων των Δήμων ή πρόβλεψη για καταλογισμό των υπαλλήλων τους)».

Οι νομοθετικές ρυθμίσεις

Οι  νομοθετικές ρυθμίσεις με τις οποίες παρατείνονται οι προθεσμίες και ενισχύονται οι διαδικασίες για την πρακτική εφαρμογή των διατάξεων για την αποζημίωση στις περιπτώσεις επανεπιβολής ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης.

Άρθρο 2

Ρυθμίσεις για τους κοινόχρηστους χώρους σε περίπτωση επανεπιβολής ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης

– Τροποποίηση παρ. 1 άρθρου 89 και αντικατάσταση παρ. 3 άρθρου 93 ν.4759/2020

1.Στην παρ. 1 του άρθρου 89 του ν. 4759/2020 (Α’ 245), περί επανεπιβολής της ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης, παρατείνονται τα χρονικά διαστήματα του δεύτερου και τετάρτου εδαφίου, προστίθεται πέμπτο εδάφιο, και η παρ. 1 διαμορφώνεται ως εξής:

«1. Η πρόταση της παρ. 3 του άρθρου 88 διαβιβάζεται στον αρμόδιο περιφερειάρχη. Εάν, δι’ αυτής προτείνεται η ολική ή μερική επανεπιβολή της απαλλοτρίωσης, ο περιφερειάρχης λαμβάνει απόφαση εντός τεσσάρων (4) μηνών από την ημερομηνία της συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου. Η απόφαση περιλαμβάνει το εμβαδόν του ρυμοτομούμενού τμήματος της ιδιοκτησίας, προκειμένου να καθορισθεί η αποζημίωση και δημοσιεύεται, χωρίς άλλες διατυπώσεις, στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Μετά από την έκδοση της απόφασης επανεπιβολής της ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης ο οικείος δήμος είτε παρακαταθέτει, εντός προθεσμίας δεκαοκτώ (18) μηνών, την προσήκουσα αποζημίωση στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων υπέρ δικαιούχου, σύμφωνα με όσα ορίζονται στο άρθρο 8 του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων, είτε εκδίδει χρηματικό ένταλμα πληρωμής της προσήκουσας αποζημίωσης στον ιδιοκτήτη. Για ρυμοτομικές απαλλοτριώσεις, οι οποίες έχουν επανεπιβληθεί από την 1η Σεπτεμβρίου 2022 έως την 1η Μάίου 2024 και αφορούν αποκλειστικά κοινόχρηστους χώρους, και προκειμένου να καταστεί δυνατή η διατήρηση σημαντικών τέτοιων χώρων από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) α’ βαθμού με γνώμονα τη διασφάλιση καλύτερης ποιότητας ζωής για τους πολίτες, η προθεσμία για την καταβολή της προσήκουσας αποζημίωσης είναι τριάντα έξι (36) μήνες από τη δημοσίευση της απόφασης επανεπιβολής της απαλλοτρίωσης στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, εφόσον οι φερόμενοι ως δικαιούχοι υποβάλουν εγγράφως δήλωση, εντός ενός (1) μηνός από την 1^η Μάίου 2024, με την οποία δηλώνουν ότι επιθυμούν τη διατήρηση της ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης και η δήλωσή τους γίνει αποδεκτή με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου του οικείου Δήμου.

Παράβαση οποιοσδήποτε από τις παραπάνω προθεσμίες, έχει ως συνέπεια την αυτοδίκαιη οριστική άρση της ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης. Η παράβαση αυτή μπορεί να διαπιστώνεται με πράξη του συντονιστή της οικείας αποκεντρωμένης διοίκησης, μετά από σχετικό αίτημα του ενδιαφερομένου.».

2.Η παρ. 3 του άρθρου 93 του ν. 4759/2020, περί κάλυψης της αποζημίωσης σε περίπτωση επανεπιβολής ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης, αντικαθίσταται ως εξής:

«3. Το Πράσινο Ταμείο δύναται να καλύπτει το σύνολο της προσήκουσας αποζημίωσης, με δικαιούχο της καταβολής τον Δήμο, για την επανεπιβολή ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης, με σκοπό τη δημιουργία κοινόχρηστων χώρων της παρ. 1 στο πλαίσιο ειδικού χρηματοδοτικού προγράμματος, το οποίο εγκρίνεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, υπό τους όρους που ορίζονται στην απόφαση της έγκρισής του, εφόσον, εντός έξι (6) μηνών από την καταβολή, συνταχθεί και κυρωθεί από τον οικείο Δήμο Πράξη Εφαρμογής ή Πράξη Αναλογισμού και υποβληθεί από τον δικαιούχο της αποζημίωσης αίτηση ενώπιον του αρμοδίου δικαστηρίου για την αναγνώρισή του ως δικαιούχου της αποζημίωσης. Σε περίπτωση: α) μη τήρησης των άνω προϋποθέσεων, ή β) αν το αρμόδιο δικαστήριο απέρριψε την κατ’ άρθρο 26 του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (ν. 2882/2001) αίτηση αναγνώρισης δικαιούχου της αποζημίωσης, ή γ) με αμετάκλητη απόφασή του κατά την τακτική διαδικασία αναγνώρισε ότι ο ιδιώτης δεν είναι κύριος του ρυμοτομούμενού, επειδή το ακίνητο ανήκει στο δημόσιο, σε νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου ή σε φορείς του δημόσιου τομέα, η γενομένη καταβολή λογίζεται ως αχρεώστητη και το Πράσινο Ταμείο αναζητεί από τον Δήμο τα ποσά που κατέβαλε.

Εάν καθοριστεί με δικαστική απόφαση δυνάμει της παρ. 2 του άρθρου 89 προσωρινή ή οριστική μονάδα χαμηλότερη από την προσήκουσα, κατά την παρ. 3 του άρθρου 88, η διαφορά μεταξύ της καταβληθείσας από το Πράσινο Ταμείο αποζημίωσης και εκείνης που καθορίστηκε δικαστικά λογίζεται ως αχρεώστητη καταβολή και το Ταμείο αναζητεί από τον Δήμο το επιπλέον καταβληθέν ποσό με κάθε νόμιμο μέσο. Στο ειδικό χρηματοδοτικό πρόγραμμα, το οποίο εγκρίνεται με την κοινή απόφαση του πρώτου εδαφίου, προβλέπονται οι διαδικασίες, με τις οποίες ανακτώνται τα ποσά που έχουν καταβληθεί αχρεωστήτως, μετά τη σύνταξη της πράξης αναλογισμού ή εφαρμογής ή τον δικαστικό καθορισμό της τιμής μονάδας αποζημίωσης ή τη δικαστική αναγνώριση των δικαιούχων της αποζημίωσης, στις οποίες δύνανται να συμπεριληφθούν προβλέψεις ιδίως για τον καταλογισμό, τη δέσμευση διαθεσίμων και τον ορισμό υπολόγων.».