Λεύκωμα για τις ράγες της Αθήνας-ενάμιση αιώνας σε 300 σελίδες

Της Ντίνας Καράτζιου/

Με σπάνια φωτογραφικά ντοκουμέντα σε μία υψηλής αισθητικής έκδοση στην οποία αποτυπώνεται με άρτια ιστορικό τρόπο η διαχρονική εξέλιξη των Μέσων Σταθερής Τροχιάς του Λεκανοπεδίου,  ένα χρονικό 152 ετών,  «εσωκλείεται» στο επετειακό Λεύκωμα της ΣΤΑΣΥ, με τίτλο «Σε σταθερή τροχιά από το 1869 έως σήμερα».

Το επετειακό Λεύκωμα, με τίτλο «Σε σταθερή τροχιά από το 1869 έως σήμερα» παρουσίασε η ΣΤΑ.ΣΥ. σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε  στο Άλσος Κηφισιάς. Πρόκειται για μια προσπάθεια καταγραφής και παρουσίασης της διαχρονικής εξέλιξης των δικτύων των Μέσων Σταθερής Τροχιάς, ένα χρονικό 152 ετών, μέσω φωτογραφικών ντοκουμέντων, αφηγήσεων προσωπικοτήτων, που συνέβαλαν καθοριστικά στην πορεία του αστικού σιδηρόδρομου, αλλά και καταγραφής χρονικών ορόσημων στην κατασκευή και λειτουργία του.

Φεβρουάριος του 1869

Ήταν 27 Φεβρουαρίου του 1869, όταν ο ατμοκίνητος συρμός ξεκινούσε το παρθενικό του δρομολόγιο από το Θησείο στον Πειραιά, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή στις αστικές μετακινήσεις της Αττικής. Από το 1869, όταν πανηγυρικά εγκαινιάστηκε η λειτουργία του ως ατμοκίνητου, την έναρξη λειτουργίας του Μετρό τον Ιανουάριο του 2000, την επανεμφάνιση του Τραμ το 2004 και τη δημιουργία των Σταθερών Συγκοινωνιών το 2011, ο σιδηρόδρομος αποτελεί συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο πρώτο λιμάνι της χώρας, τον πρωτεύοντα οικισμό της, αλλά και τον διεθνή αερολιμένα Αθηνών.

Κατασκευή Σταθμού Πειραιά 1926 (αρχείο ΗΣΑΠ)

Ο συγγραφέας

Δημιουργός της έκδοσης είναι  ο μαθηματικός-συγκοινωνιολόγος κ. Γιώργος Νάθενας, ενω η φωτογραφική υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας δουλειά του λευκώματος έγινε σε δύο φάσεις από τον σπουδαίο φωτογράφο, ειδικό σε μέσα σταθερής τροχίας κ. Αρτέμη Κλώνο και τον ταλαντούχο φωτογράφο σιδηροδρομικών και τεχνικών θεμάτων Μανώλη Νάθενα.  Με δεδομένο ότι η Αθήνα διαθέτει από το 1869 τον τρίτο αρχαιότερο αστικό σιδηρόδρομο στον κόσμο, η ιστορική αναζήτηση ήταν αρκούντως απαιτητική, γεγονός που δεν πτόησε τον ερευνητή και συγγραφέα του λευκώματος κ. Γιώργο Νάθενα. Ο ίδιος κατά την παρουσίαση του λευκώματος, ανέφερε, ότι η  προσπάθεια υλοποίησης του, κρύβει μια περιπετειώδη εξέλιξη που ξεκίνησε αρχές του 2009, όταν με προτροπή του Προέδρου του Μουσείου Ηλεκτρικών Σιδηρόδρομων ΣΑΠ / ΕΗΣ / ΗΣΑΠ κ. Μανώλη Φωτόπουλου, εκλήθην για πρώτη φορά από τον τότε Δ.Σ. των ΗΣΑΠ κ. Νίκο Παπαθανάση (σημερινό Αναπληρωτή Υπουργό Ανάπτυξης και Επενδύσεων) να αναλάβω την συγγραφή, επιμέλεια ύλης και δημιουργία ενός νέου ιστορικού λευκώματος, με αφορμή τα 140 χρόνια των ΗΣΑΠ. Έχοντας συμμετοχή στην δημιουργία του προηγούμενου λευκώματος των ΗΣΑΠ για τα 130 χρόνια του το 1999, αλλά προπάντων λόγω της συμμετοχής μου στη συγγραφή και εκδοση του δίτομου ιστορικού λευκώματος «Από τα Παμφορεία στο Μετρό – 170 χρόνια Δημόσιες Συγκοινωνίες Αθηνων / Πειραιώς / Περιχώρων» (2007, εκδόσεις Μίλητος), έκριναν πως έπρεπε να μου αναθέσουν και την έκδοση του νέου αυτού λευκώματος.

Η ιστορία του σιδηροδρόμου σε 300 σελίδες

Ο κ. Νάθενας παρέθεσε όλο το ιστορικό της προσπάθειας που έγινε για να εκδοθεί  το λεύκωμα των 300 σελίδων  που αποτυπώνει την πορεία του αστικού σιδηροδρόμου, αναδεικνύοντας τις ραγδαίες  μεταβολές που επέφερε στην καθημερινότητα των Αθηναίων. Τα κείμενα συνοδεύονται και εμπλουτίζονται με ποικίλο εποπτικό υλικό: χάρτες, σπάνια φωτογραφικά ντοκουμέντα και μαρτυρίες και αφηγήσεις προσωπικοτήτων που είχαν κεντρικό ρόλο στην πολύχρονη ιστορία του των δικτύων των Μέσων Σταθερής Τροχιάς

«Επέλεξα ως συνεργάτη μου στην σύγχρονη φωτογραφική αποτύπωση των ΗΣΑΠ τότε τον στενό φίλο και κορυφαίο ελληνα τραινοφωτογραφο Aρτέμη Κλώνο, ο οποιος πράγματι τράβηξε και έδωσε ένα στοκ 100 υπέροχων φωτογραφιών στους ΗΣΑΠ. Ομως μέχρι να προχωρήσω την συγγραφή του νέου βιβλίου, άλλαξε η κυβερνηση και η διοίκηση των ΗΣΑΠ και το όλο πρότζεκτ πάγωσε στη συνέχεια.

Εγκαίνια Σταθμού Ομονοίας 1930 (αρχείο ΗΣΑΠ)

Επανέναρξη το 2013
«Το 2013 και πάλι ο Νίκος Παπαθανάσης, αυτή τη φορά με την ιδιότητα του CEO της νεοιδρυθείσας ΣΤΑΣΥ μου ζήτησε να συνεχίσουμε το μισοτελειωμένο εκείνο εγχείρημα και να το μετεξελίξουμε σε ένα νέο μεγάλο και σύγχρονης αισθητικής σύλληψης ιστορικό λεύκωμα που να καλύπτει αφενός μεν όλη την ιστορίαα των Μέσων Σταθερής Τροχιάς (Αστικων Σιδηροδρομων και Τροχιοδρόμων) Αθηνών / Πειραιώς / Περιχώρων, αφετέρου δε την αναλυτικη παρουσιαση των σημερινων δικτύων της ΣΤΑΣΥ (Μετρό Γραμμες 1, 2 & 3 και Τραμ), έως και την προοπτική και τους τωρινούς σχεδιασμούς επεκτάσεων των δικτύων αυτών.

Ο πρόεδρος του μουσείου

Όπως ανέφερε ο κ. Νάθενας, σημαντικό ρόλο στην εμψύχωση αυτής της προσπάθειας, έπαιξε  ο πρόεδρος του Μουσείου των Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων κ. Μανώλης Φωτόπουλος,  ο οποίος βραβεύτηκε κατά την τελετή παρουσίασης του λευκώματος. Ο συγγραφέας του λευκώματος αναφέρθηκε ακόμη στη σημαντική συμβολή και βοήθεια που δέχτηκε από την Εμπορική Διευθύντρια της ΣΤΑΣΥ κ. Kατερίνα Δεμερούτη, η οποία  όπως είπε,  «καθόρισε το γενικό concept εμφάνισης που θα έπρεπε να έχει το νέο λεύκωμα, ετσι ώστε από αισθητικής πλευράς και εικαστικής / φωτογραφικής πλαισίωσης, πέρα από τα ιστορικά ντοκουμέντα, να έχει και μια προχωρημένη καλλιτεχνική, αρτίστικη σύγχρονη άποψη στησίματος».

Με τις φωτογραφίες του υιού

Όπως ανέφερε, αυτή τη φορά, λόγω μετανάστευσης του φίλου Αρτεμη εκτος Ελλαδος, «επέλεξα ως συνεργάτη για την σύγχρονη φωτογραφική και καλλιτεχνική αποτύπωση των δικτύων της ΣΤΑΣΥ (μετρό, ηλεκτρικό και τραμ) τον γιο μου Μανωλη Νάθενα, που μπορώ να πω οτι με δικαίωσε πλήρως γι αυτή την επιλογή, παραδίνοντας 600 φωτογραφίες υψηλής καλλιτεχνικής αξίας . Αφού λοιπόν ολοκληρώθηκε η εκ νέου και ακόμα πληρέστερη φωτογραφική αποτύπωση όλων των δικτύων της ΣΤΑΣΥ (σταθμων, αμαξοστασιων, διαδρομών, συρμών, επι μέρους λεπτομερειών κλπ), καθως και η συγγραφη, συλλογη και επιμέλεια της ύλης, το υλικό έτοιμο παραδόθηκε στην ΣΤΑΣΥ και ξεκίνησε τελος του 2014 η σελιδοποίηση και γραφιστική επεξεργασια του, που μπορώ άφοβα να πω, οτι ήταν πρωτοποριακή και “μεταμοντέρνα”

Η ολοκλήρωση

Η τελευταία πράξη της προσπάθειας έκδοσης του λευκώματος αποτυπώθηκε από από τον κ Νάθενα ως εξής: «Δυστυχώς και πάλι επαναλήφθηκε το ιδιο φαινόμενο, η αλλαγή κυβερνησης και στη συνέχεια της διοίκησης της ΣΤΑΣΥ το 2015, να έχει σαν αποτέλεσμα η νέα διοίκηση να παγώσει την ολοκλήρωση της έκδοσης και να θυμηθεί να την ξεπαγώσει λίγο πριν τις τελευταίες εκλογες, όταν πλέον δεν υπήρχε επαρκής χρόνος ολοκλήρωσης. Ευτυχώς, η νεα διοίκηση της ΣΤΑΣΥ υπό τον κ. Χαιρέτα, είδε πολύ ζεστά το θέμα της αξιοποίησης της ήδη επεξεργασμένης και σελιδοποιημένης ύλης του προς έκδοση ιστορικού λευκώματος και αποφάσισε να το βγάλει από τα συρτάρια και να το εκδώσει. Ηδη όμως είχαν περάσει 6 ολόκληρα χρόνια απο τότε που είχα παραδώσει την υλη και έπρεπε να προβώ στην απαραίτητη επικαιροποίηση, για να καλύψω όσα συνέβησαν μέχρι και φέτος και το ίδιο και ο Μανώλης σε οτι αφορά την σύγχρονη φωτογραφική αποτύπωση. Ετσι με αγώνα δρόμου στην κυριολεξία, προλάβαμε να συμπεριλάβουμε μέχρι κα τα τελευταία γεγονότα, όπως την ολοκλήρωση της επέκτασης του μετρό μέχρι Νικαια και του τραμ μέχρι Πειραιά, την έναρξη παραλαβής και δοκιμαστικών διαδρομών των νέων βαγονιών ALSTOM Citadis του τραμ, την παραλαβή των νέων έργων του τραμ στο Δέλτα Φαλήρου και την έναρξη της διαδικασίας κατασκευής της νέας Γραμμης 4 του Μετρό.

Διάνοιξη σύραγγας Αττική -Ομόνοια 1928

Η εκδήλωση

Με αφορμή την έκδοση του λευκώματος για την ιστορία των Σταθερών Συγκοινωνιών της Αθήνας, ο υφυπουργός Υποδομών και Μεταφορών κ. Γιάννης Κεφαλογιάννης, δήλωσε: «Οι σταθερές συγκοινωνίες της Αθήνας συμπλήρωσαν 152 χρόνια ζωής και αποτελούν κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας της. Ο εξηλεκτρισμός, η σύνδεση του Πειραιά με την Κηφισιά και η κατασκευή του Μετρό αποτελούν κορυφαίους σταθμούς αυτής της διαδρομής. Σήμερα, με τις επεκτάσεις του Μετρό και του Τραμ και την αναβάθμιση των συρμών του Ηλεκτρικού Σιδηρόδρομου, δημιουργούμε τις προϋποθέσεις ώστε τα μέσα σταθερής τροχιάς να ενισχύσουν τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο στις μετακινήσεις των κατοίκων της πρωτεύουσας».

Ν. Χαιρέτας -Χ. Δαμάσκος -Ι. Ξιφαράς

Στον χαιρετισμό του,  ο Γενικός Γραμματέας Μεταφορών, κ. Γιάννης Ξιφαράς, αναφέρθηκε στη σημαντική θέση που κατέχουν τα Μέσα Σταθερής Τροχιάς στην Ελλάδα, χάρη στην υψηλή αξιοπιστία, ταχύτητα και ασφάλεια που αυτά παρέχουν στο επιβατικό κοινό. Ταυτόχρονα, ο κ. Ξιφαράς τόνισε την ανάγκη βελτίωσης του παρεχόμενου επιπέδου εξυπηρέτησης, μέσω μια συντονισμένης προσπάθειας η οποία θα περιλαμβάνει έργα υποδομής, λειτουργικές παρεμβάσεις, και την καθοριστική συμβολή του ανθρώπινου δυναμικού της ΣΤΑΣΥ . Στο πλαίσιο αυτό, ο κ. Ξιφαράς τόνισε τη στενή συνεργασία του Υπουργείου με τη Διοίκηση της ΣΤΑ.ΣΥ. από την αρχή της θητείας του για τη διαχείριση των θεμάτων των εργαζομένων της εταιρείας, με τελικό στόχο την παροχή υπηρεσίας υψηλού επιπέδου, στη δύσκολη συγκυρία την οποία διανύουμε.

Μιλώντας στην εκδήλωση, ο Πρόεδρος των ΣΤΑ.ΣΥ. κ. Χάρης Δαμάσκος επεσήμανε: «Οι Σταθερές Συγκοινωνίες της Αθήνας, πέρα από την προφανή συμβολή τους στην οικονομική δραστηριότητα της πόλης, την μεταμόρφωσαν, άλλαξαν την κοινωνία και τη ζωή των ανθρώπων της, τη σχέση τους με τον χώρο, τον χρόνο, τον εαυτό τους και τους άλλους. Η σύγχρονη Αθήνα γεννήθηκε από τη μετακίνηση με τα μέσα σταθερής τροχιάς. Το τρένο κατέκτησε τον χώρο, μετέβαλλε το ίδιο το τοπίο, το επινόησε εκ νέου. Σήμερα είναι η καρδιά της Αθήνα που χτυπάει καθημερινά υπέργεια και υπόγεια. Γίνεται η καθημερινή επιλογή των Αθηναίων αλλά και των ξένων επισκεπτών για γρήγορη ασφαλή και αξιόπιστη μετακίνηση εκπέμποντας σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη την εικόνα, την ιστορία, τα χαρακτηριστικά και τον παλμό της πόλης».

Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης, ο Διευθύνων Σύμβουλος των ΣΤΑ.ΣΥ. κ. Νικόλαος Χαιρέτας, τόνισε: «Η έμφαση στην ομαδική εργασία, η αξιοποίηση της εμπειρίας και τεχνογνωσίας του προσωπικού μας, η περαιτέρω βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, η επιβατοκεντρική φιλοσοφία και η ενίσχυση της κοινωνικής προσφοράς, αποτελούν προσωπικά στοιχήματα για τη μετεξέλιξη της ΣΤΑΣΥ σε μια σύγχρονη εταιρία του 21ου αιώνα, εντός και εκτός συνόρων. Πάντα με σεβασμό στην ιστορία και την κληρονομιά που βρήκαμε. Γιατί μόνον, αναλογιζόμενοι τα επιτεύγματα του παρελθόντος, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του μέλλοντος».

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν μεταξύ άλλων η πρόεδρος της Ρυθμιστικής Αρχής Σιδηροδρόμων κα Ιωάννα Τσαπαρίκου, ο πρόεδρος του ΟΑΣΑ πρώην πρύτανης ΕΜΠ καθηγητής κος Γιάννης Γκόλιας, ο εντεταλμένος σύμβουλος της Περιφέρειας Αττικής για θέματα Μεταφορών κος Βασίλης Γιαννακόπουλος, εκπρόσωποι συγκοινωνιακών οργανισμών και φορέων φίλων των μέσων σταθερής τροχιάς