ΣτΕ: σύγκρουση κορυφής για τις ανεμογεννήτριες σε αναδασωτέες εκτάσεις

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Τρεις κορυφαίοι πρώην δικαστές του ΣτΕ, που σήμερα υπηρετούν σε ύπατα πολιτειακά και θεσμικά αξιώματα της Ελληνικής Δημοκρατίας, κατέχοντας ισχυρό ρόλο και λόγο στο δημόσιο βίο είναι οι πρωταγωνιστές νέας δημόσιας διαμάχης, που ξέσπασε εν μέσω των μεγάλων καταστροφικών πυρκαγιών που κατατρώγουν τα δάση της χώρας, με σημείο αναφοράς τη νομολογία του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου, για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε αναδασωτέες εκτάσεις.

Οι πρωταγωνιστές της πολύκροτης διαμάχης, που έχει ευρύτατες πρωτίστως περιβαλλοντικές, ενεργειακές, επιχειρηματικές και προσλαμβάνει πλέον και κεντρικές πολιτικές διαστάσεις, καθώς συνοδεύεται από διαδικτυακή καμπάνια, μέσω της οποίας καλείται ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, να νομοθετήσει αναιρώντας τη σχετική νομολογία του ΣτΕ είναι οι:

-Μαρία Καραμανώφ, επίτιμη Αντιπρόεδρος ΣτΕ, Πρόεδρος Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος,

-Κωνσταντίνος Φ. Μενουδάκος, επίτιμος Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικράτειας, Πρόεδρο της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων,

-Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, πρώην Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Αντικείμενο της δημόσιας διαμάχης είναι η απόφαση 2499/2012 του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία εκδόθηκε από το ανώτατο δικαστήριο, με Πρόεδρο τον Κων/νο Μενουδάκο και Εισηγήτρια της Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, σε υπόθεση έγκρισης αιολικού πάρκου σε αναδασωτέα έκταση 188 στρεμμάτων στην Εύβοια, δίνοντας τη δυνατότητα στο νομοθέτη, ακολούθως να συμπεριλάβει σχετική οριζόντια νομοθετική πρόβλεψη στη δασική νομοθεσία.

Η συγκεκριμένη, γνωστή και πολυσυζητημένη απόφαση του ΣτΕ  του 2012 έρχεται ξανά στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, αυτή τη φορά με ιδιαίτερο θεσμικό και νομικό βάρος από το Επιμελητήριο  Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος και την πρόεδρο του οργανισμού Μαρία Καραμανώφ, η οποία σε δημόσια παρέμβαση της σημειώνει ότι: «με την απόφαση αυτή έγινε μια ριζική τομή στο άβατο των αναδασωτέων». Η ίδια κρίνει ότι από την συγκεκριμένη απόφαση παραβιάζεται το άρθρο 117 παρ. 3 του Συντάγματος σύμφωνα με το οποίο, «από τη στιγμή που ένα δάσος καεί και κηρυχθεί υποχρεωτικά αναδασωτέο, απαγορεύεται ρητά και κατηγορηματικά η χρήση του για οποιοδήποτε άλλο σκοπό πλην της αναδάσωσης» και υποστηρίζει ότι:

-«Το μέλλον, λοιπόν, για τα δάση της χώρας διαγράφεται ζοφερότερο από ποτέ.  Τα δάση μας δεν κινδυνεύουν πλέον μόνο από τις πυρκαγιές, τυχαίες ή μη, ούτε από την ανικανότητα του κράτους για την πρόληψη και καταστολή τους.  Πλήττονται περισσότερο και δη ανεπανόρθωτα από τις δικές μας συνειδητές και καθόλου τυχαίες νομικές επιλογές». 

Οι πολίτες καίγονται και διχάζονται

Στο μεταξύ μαίνονται οι μεγάλες σε αριθμό και έκταση δασικές πυρκαγιές του Ιουλίου και Αυγούστου σε όλη τη χώρα. Κρατικός μηχανισμός και κάτοικοι των πληττόμενων περιοχών δίνουν άνιση μάχη για να διασώσουν ζωές και περιουσίες. Η ελληνική κοινή γνώμη παρακολουθώντας έντρομη τις πρωτοφανείς καταστροφικές συνέπειες από τις φωτιές αναζητά υπευθύνους και αιτίες της μεγάλης συμφοράς και φλέγεται για την επόμενη ημέρα αποκατάστασης του δασικού πλούτου και των ζημιών σε οικισμούς και άλλες υποδομές.

Η δημόσια παρέμβαση της Μαρίας Καραμανώφ φαίνεται ότι ήδη βρίσκει μεγάλη ανταπόκριση και πυροδοτεί εκτεταμένες αντιδράσεις στα κοινωνικά δίκτυα, από πολυάριθμες ομάδες πολιτών.

Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, η διαμάχη για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε αναδασωτέες εκτάσεις, η οποία λόγω των δασικών πυρκαγιών τώρα αναζωπυρώνεται, αυτοτελώς αλλά και ως παρακολούθημα μίας αδυσώπητης σύγκρουσης για τα έργα ΑΠΕ και την προστασία του περιβάλλοντος είναι ενεργή στη χώρα μας τα τελευταία πολλά χρόνια πολιτικά, επιχειρηματικά, επιστημονικά, κοινωνικά και διχάζει σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.

Ξεκίνησε καμπάνια συγκέντρωσης υπογραφών μέσω avaaz

Με πρωτοβουλία του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος, ξεκίνησε καμπάνια μέσω της πλατφόρμας avaaz συγκέντρωσης υπογραφών, με κεντρικό τίτλο:  «Να νομοθετήσει η Βουλή. Όχι “έργα” στα καμμένα. Πραγματική αναδάσωση τώρα».

– «YΠΟΓΡΑΦΟΥΜΕ το ψήφισμα στο avaaz και ζητάμε από τον Πρωθυπουργό της χώρας να καταθέσει και από τη Βουλή να ψηφίσει νομοθετική διάταξη», τονίζει το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιώσιμότητας πρόεδρος του οποίου είναι η κα Καραμανώφ, ενω η προτεινόμενη διάταξη νόμου έχει ως εξής:

Προτεινόμενη διάταξη νόμου

«Δημόσια ή ιδιωτικά δάση και δασικές εκτάσεις που καταστράφηκαν ή καταστρέφονται από πυρκαγιά ή που με άλλο τρόπο αποψιλώθηκαν ή αποψιλώνονται δεν αποβάλλουν για το λόγο αυτό το χαρακτήρα που είχαν πριν καταστραφούν, κηρύσσονται υποχρεωτικά αναδασωτέες και αποκλείεται να διατεθούν για άλλο σκοπό.*
Η απαγόρευση διάθεσης και χρήσης περιλαμβάνει και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κάθε μορφής (ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά κ.λπ.), καθώς και οποιοδήποτε άλλο έργο το οποίο αποβλέπει την εξυπηρέτηση ανάγκης με ιδιαίτερη κοινωνική, εθνική ή οικονομική σημασία.
Με τη δημοσίευση του παρόντος, οι κατά περίπτωση αρμόδιες αρχές ανακαλούν υποχρεωτικά τις άδειες κατασκευής έργων καθώς και τις άδειες ίδρυσης και λειτουργίας δραστηριοτήτων σε περιοχές που έχουν ήδη κηρυχθεί αναδασωτέες ή παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά της πρώτης παραγράφου και οφείλουν να κηρυχθούν αναδασωτέες για το λόγο αυτό.
Οποιαδήποτε διάταξη αντίθετη προς τις ρυθμίσεις του παρόντος καταργείται».
* Επαναλαμβάνεται αυτούσιο το άρθρο 117 παρ. 3 του Συντάγματος»

Οι εξηγήσεις για την απόφαση του ΣτΕ

-«Η νομική αυτή δυνατότητα δεν δημιουργεί σε καμία περίπτωση κίνητρο για τον εμπρησμό δασών», έχει τονίσει ο Κωνσταντίνος Φ. Μενουδάκος, επίτιμος Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικράτειας, Πρόεδρος της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, σε άρθρο του, Δείτε εδώ στο ecopress, δίνοντας αναλυτικές εξηγήσεις για την απόφαση 2499/2012 του Συμβουλίου της Επικρατείας, επισημαίνοντας συγκεκριμένα ότι:

«Συμπερασματικά μπορούν να διατυπωθούν οι εξής παρατηρήσεις:

α. Η νομολογία του Συμβουλίου συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση νομικού πλαισίου για τη συντεταγμένη δημιουργία αιολικών πάρκων σε εκτάσεις δασικού χαρακτήρα και την παύση της άναρχης άσκησης της δραστηριότητας αυτής.

β. Η δυνατότητα εγκατάστασης ανεμογεννητριών σε αναδασωτέες εκτάσεις δεν χορηγήθηκε πρωτογενώς από το Συμβούλιο Επικρατείας αλλά από τον νομοθέτη, οι σχετικές προβλέψεις του οποίου κρίθηκαν από το δικαστήριο ως συμβατές με το Σύνταγμα.

γ. Η νομική αυτή δυνατότητα δεν δημιουργεί σε καμία περίπτωση κίνητρο για τον εμπρησμό δασών, αφού επιτρέπεται πάντως η εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε υφιστάμενο δάσος και μάλιστα με περισσότερη ευκολία λόγω των επιπλέον προϋποθέσεων που θέτει το Συμβούλιο Επικρατείας για τη χρησιμοποίηση αναδασωτέων εκτάσεων. Αντιθέτως, η απαγόρευση εγκατάστασης σταθμού αιολικής ενέργειας σε αναδασωτέες εκτάσεις θα δημιουργούσε ισχυρό κίνητρο εμπρησμού για όσους αντιτίθενται σε τέτοιου είδους έργα, οι οποίοι, όπως έχει αποδειχθεί, είναι πολλοί. Υπάρχει, άλλωστε, ανάλογο προηγούμενο που πρέπει να μας προβληματίσει. Την προηγούμενη κυρίως δεκαετία πολλές ήταν οι πυρκαγιές σε περιοχές στις οποίες είχε σχεδιαστεί η δημιουργία Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων που είχε δημιουργήσει έντονες και έμπρακτες αντιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες».

Η δημόσια παρέμβαση Καραμανώφ

Στο άρθρο (το οποίο αναρτήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (fb) στις 26-7-2023 και δημοσιοποιήθηκε στα μέσα ενημέρωσης στις 25-8-2023). η Μαρία Καραμανώφ, επίτιμη Αντιπρόεδρος ΣτΕ, Πρόεδρος Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος σημειώνει τα ακόλουθα:

-«Τις τελευταίες μέρες γίνεται μεγάλη συζήτηση για τη σχέση των δασικών πυρκαγιών με την εγκατάσταση ανεμογεννητριών στα αναδασωτέα.  Η σχέση υπάρχει και είναι άμεση, αλλά δεν είναι αυτή που υπολαμβάνουν πολλοί.  Τα δάση δεν καίγονται προκειμένου να τοποθετηθούν σ’ αυτά ανεμογεννήτριες, αφού αιολικά πάρκα μπορούν ούτως ή άλλως να κατασκευάζονται μέσα σε δάση και δασικές εκτάσεις.  Το επιτρέπει η δασική νομοθεσία, η οποία δυστυχώς τα τελευταία 15 χρόνια, με αλλεπάλληλες τροποποιήσεις, έχει σε μεγάλο βαθμό εξουδετερώσει την συνταγματική προστασία των δασών.  Μέσα στα δάση επιτρέπονται πλέον κάθε είδους χρήσεις, από τουριστικές εγκαταστάσεις και επιχειρηματικά πάρκα μέχρι δεξαμενές αποθήκευσης πετρελαιοειδών, εκπαιδευτήρια, θεραπευτήρια κ.λπ., συμπεριλαμβανομένων και των ανεμογεννητριών.

Το πρόβλημα σε σχέση με τις ανεμογεννήτριες ήταν αλλού.  Σύμφωνα με το άρθρο 117 παρ. 3 του Συντάγματος, από τη στιγμή που ένα δάσος καεί και κηρυχθεί υποχρεωτικά αναδασωτέο, απαγορεύεται ρητά και κατηγορηματικά η χρήση του για οποιοδήποτε άλλο σκοπό πλην της αναδάσωσης. Χρήσεις δηλαδή οι οποίες, καλώς ή κακώς, επιτρέπονται μέσα στα δάση, απαγορεύονται στα αναδασωτέα μέχρι να ολοκληρωθεί η αναδάσωση, μέχρι δηλαδή τα καμένα να ξαναγίνουν πραγματικό δάσος.  Στο μεγάλο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί τα αναδασωτέα οφείλουν να παραμείνουν ήσυχα, απάτητα και εκτός κάθε μορφής εκμετάλλευσης.  Το «εμπόδιο» αυτό ήρθε να άρει η γνωστή απόφαση 2499/2012 του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία, παρά την κατηγορηματικά αντίθετη διάταξη του Συντάγματος, έκρινε ότι στα αναδασωτέα επιτρέπεται να εγκαθίστανται όχι μόνο ανεμογεννήτριες αλλά και κάθε «έργο το οποίο αποβλέπει την εξυπηρέτηση ανάγκης με ιδιαίτερη κοινωνική, εθνική ή οικονομική σημασία».

Με την απόφαση αυτή έγινε μια ριζική τομή στο άβατο των αναδασωτέων.  Από κει και πέρα, όταν ένα δάσος καεί, όπως συμβαίνει όλο και συχνότερα εξαιτίας των πάγιων και αδιόρθωτων αδυναμιών του κρατικού μηχανισμού, ο κάθε επίδοξος επενδυτής δεν χρειάζεται πλέον να περιμένει την ολοκλήρωση της αναδάσωσης.  Η εκμετάλλευση των αναδασωτέων μπορεί να ξεκινήσει την επομένη κιόλας της φωτιάς και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση απ’ ό,τι αν επρόκειτο για δάση, αφού η διατύπωση «έργο το οποίο αποβλέπει την εξυπηρέτηση ανάγκης με ιδιαίτερη κοινωνική, εθνική ή οικονομική σημασία» αφήνει περιθώρια για πολλές ερμηνείες.

Το μέλλον, λοιπόν, για τα δάση της χώρας διαγράφεται ζοφερότερο από ποτέ.  Τα δάση μας δεν κινδυνεύουν πλέον μόνο από τις πυρκαγιές, τυχαίες ή μη, ούτε από την ανικανότητα του κράτους για την πρόληψη και καταστολή τους.  Πλήττονται περισσότερο και δη ανεπανόρθωτα από τις δικές μας συνειδητές και καθόλου τυχαίες νομικές επιλογές. 

Αθήνα, 26/7/2023

Μαρία Καραμανώφ
Αντιπρόεδρος ΣτΕ ε.τ.
Πρόεδρος Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος»

Τι λέει η επίμαχη απόφαση του ΣτΕ

Η απόφαση του ΣτΕ που αφορά στην έγκριση εγκατάστασης ανεμογεννητριών σε αναδασωτέα έκταση στην Εύβοια, όπως δημοσιεύεται (περίληψη) στο νομικό βήμα «Νόμος και Φύση» αναφέρει τα ακόλουθα:

-«Δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι ο συνταγματικός νομοθέτης είχε τη βούληση να απαγορεύσει τη χρησιμοποίηση αναδασωτέων εκτάσεων ακόμη και για σκοπούς ιδιαίτερης σημασίας για το δημόσιο συμφέρον που δεν μπορούν να καλυφθούν με άλλο τρόπο. Κατά την έννοια της συνταγματικής διάταξης για την αναδάσωση, αν και θεσπίζεται αυστηρό καθεστώς προστασίας για τις αναδασωτέες εκτάσεις, δεν αποκλείεται η θέσπιση ρύθμισης, με την οποία παρέχεται η δυνατότητα, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, να εγκριθεί επέμβαση σε έκταση που έχει κηρυχθεί αναδασωτέα, ακόμη και πριν ανακτήσει τη δασική μορφή της. Και τούτο, προκειμένου να εκτελεστεί έργο, το οποίο αποβλέπει στην εξυπηρέτηση ανάγκης με ιδιαίτερη κοινωνική, εθνική ή οικονομική σημασία, εφόσον η εκτέλεση του υπόψη έργου στην έκταση αυτή είναι απολύτως αναγκαία και επιτακτική, στο μέτρο που η παρέλευση του απαιτούμενου για την πραγματοποίηση της  αναδάσωσης χρονικού διαστήματος, θα είχε ως συνέπεια τη ματαίωση του επιδιωκόμενου δημόσιου σκοπού.

-Άλλωστε, ο εκτελεστικός του Συντάγματος ν. 998/1979, διέκρινε τα σημαντικά, κατά τις αντιλήψεις της εποχής εκείνης, έργα υποδομής, δηλαδή τα στρατιωτικά έργα, για τα οποία αναγνώρισε τη δυνατότητα να εκτελούνται και σε αναδασωτέες εκτάσεις. Την ίδια δυνατότητα αναγνώ­ρισε μεταγενέστερα ο νομοθέτης και για την εκτέλεση σημαντικών δημοσίων έργων και έργων υποδομής, μεταξύ των οποίων οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. και τα συνοδά έργα, για τα οποία εκδίδεται σχετική έγκριση επέμβασης.

-Ενόψει, πάντως, του εξαιρετικού χαρακτήρα της επέμβασης στις περιπτώσεις αυτές, η σχετική εγκριτική απόφαση πρέπει να αιτιολογείται ειδικώς, με κριτήρια αναφερόμενα τόσο στην ιδιαίτερη σημασία του έργου, ασυνδέτως προς την επιδίωξη αποδοτικότερης για το φορέα οικονομικής εκμετάλλευσης, όσο και στην αναγκαιότητα εκτέλεσής του στην αναδασωτέα έκταση πριν από την πραγματοποίηση της αναδάσωσης, με γνώμονα αφενός την ανάγκη προστασίας του δασικού οικοσυστήματος και αφετέρου την εξυπηρέτηση του δημόσιου σκοπού στον οποίο αποβλέπει το έργο.

Πρόεδρος:  Κ. Μενουδάκος
Εισηγητής: Αικ. Σακελλαροπούλου
Δικηγόροι: Μ. Χαϊνταρλής, Δημ. Αναστασόπουλος, Γλ. Σιούτη, Εμ. Βελεγράκης, Δημ. Μέλισσας»