Τεχνητή νοημοσύνη: ευκαιρίες & κίνδυνοι για Υγεία και Ασφάλεια Εργασίας

Του Δρος Ανδρέα Στοϊμενίδη/

Οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας και πληροφοριών έχουν αλλάξει δραστικά το εργασιακό περιβάλλον τα τελευταία χρόνια. Η αυτοματοποίηση των εργασιών ήταν πάντα θέμα συζήτησης για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (ΥΑΕ), είτε με τη θετική της πτυχή, όσον αφορά τη μείωση της έκθεσης σε κινδύνους, είτε με την αρνητική της, που είναι οι νέοι και απρόβλεπτοι κίνδυνοι που ανακύπτουν όπως και τα ζητήματα ελέγχου της εργασίας και των εργαζομένων.

Αυτοματοποίηση δε σημαίνει απουσία ανθρώπων από τα συστήματα: σημαίνει διαφορετικό ρόλο του ανθρώπου στα συστήματα.

Καθώς προχωράμε στην προηγμένη ρομποτική και τα συστήματα που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη, αυτές οι αρνητικές επιπτώσεις φαίνεται να εντείνονται. Τα συστήματα είναι λιγότερο κατανοητά και πιο διαφορετικά από ό,τι στο παρελθόν, γεγονός που αμφισβητεί την ικανότητά μας να ορίζουμε επαρκείς κοινούς κανόνες και προδιαγραφές πρόληψης όπως κάναμε μέχρι τώρα.

Οι νέες μορφές εργασίας και η ψηφιοποίηση αυξάνουν τον αριθμό των εργαζομένων που εκτίθενται σε ψυχοκοινωνικούς παράγοντες, γνωστική υπερφόρτωση και άλλες μορφές ψυχικής επιβάρυνσης.

Από την άλλη η ψηφιοποίηση αναμένεται να βελτιώσει την παραγωγικότητα βελτιστοποιώντας τον προγραμματισμό και την ανάθεση καθηκόντων στους εργαζόμενους.

Η μείωση του σωματικού φόρτου εργασίας που επιφέρει η ψηφιοποίηση, αντισταθμίζεται από την ρουτίνα της επαναληψιμότητας των εργασιών, την αύξηση του γνωστικού φόρτου εργασίας και των ψυχοκοινωνικών απαιτήσεων που προκαλούνται από τη μόνιμη ηλεκτρονική επιτήρηση και παρακολούθηση της απόδοσης των εργαζομένων και την αλγοριθμική διαχείριση των ανθρώπινων πόρων.

Ενώ τα ψηφιακά εργαλεία προσφέρουν ευελιξία και ελευθερία, μπορεί να δημιουργηθεί απουσία ορίων που οδηγεί σε υπερβολική παρέμβαση μεταξύ των εργασιακών απαιτήσεων και της ιδιωτικής ζωής των εργαζομένων. Η τηλεργασία έχει αποδειχθεί ότι θολώνει τα όρια του χρόνου και του χώρου εργασίας.

Η ψηφιοποίηση μπορεί να αποτελέσει κινητήρια δύναμη για την εξωτερική ευελιξία της εργασίας, αυξάνοντας τις επισφαλείς μορφές απασχόλησης, όπως είναι η μερική απασχόληση, ή προσωρινή εργασία, οι συμβάσεις «μηδενικής ώρας» και άλλες μορφές επισφαλούς απασχόλησης, οι οποίες οδηγούν σε μεγάλη αβεβαιότητα τον εργαζόμενο σε σχέση με την δουλειά του και του προκαλούναρνητικάσυναισθήματα ότι δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις μεγάλες αλλαγές και την πλήρη ελαστικοποίηση της εργασίας.

Η ανθεκτικότητα του συστήματος εργασίας και η ατομική προστασία των ανθρώπων είναι, πλέον, πτυχές που θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικότερο ρόλο στην ΥΑΕ. Αυτό μπορεί να σημαίνει νέες αρχές και κανόνες προς αυτή την κατεύθυνση που θα μας επιτρέψουν όχι μόνο να αντιμετωπίσουμε καλύτερα την τρέχουσα κατάσταση, αλλά να δημιουργήσουμε ένα νέο πρότυπο ΥΑΕ που θα είναι σε θέση να προσαρμοστεί σε γρήγορες τεχνολογικές αλλαγές καθώς και σε απρόβλεπτους συστημικούς κινδύνους.

Η περίληψη της δημοσίευσης:«Προηγμένη ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη και η αυτοματοποίηση εργασιών: ορισμοί, χρήσεις, πολιτικές και στρατηγικές και Επαγγελματική Ασφάλεια και Υγεία» του EU-OSHA (2022) επιβεβαιώνει τα παραπάνω σε δύο σημεία της.

Στο πρώτο αναφέρει είναι ότι οι νέες τεχνολογίες μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στην ΥΑΕ των εργαζομένων σύμφωνα με τους περισσότερους συντελεστές της ΥΑΕ, ειδικά όσον αφορά τις λεγόμενες εργασίες 3D (dirty, dull and dangerous). Στις εργασίες που υποστηρίζονται από συστήματα προηγμένης ρομποτικής, οι ερωτηθέντες ειδικοί ασχολούνται κυρίως με ζητήματα που αφορούν τη φυσική διάσταση της ΥΑΕ και την μείωση των φυσικών κινδύνων. Τα συστήματα που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη μπορούν παράλληλα να βοηθήσουν στην απαλλαγή από δυσμενείς εργασίες ρουτίνας, με αποτέλεσμα η εργασία να γίνει πιο ενδιαφέρουσα για τους εργαζόμενους.

Στο δεύτερο σημείο αναφέρεται ότι οι ειδικοί διαβλέπουν τον κίνδυνο όταν τα συστήματα  τεχνητής νοημοσύνης αλλάζουν τη φύση της εργασίας των εργαζομένων και οι νέες επικίνδυνεςσυνθήκες για την υγεία και την ασφάλεια μπορεί να μην αξιολογούνται επαρκώς. Εξαιρετικά σημαντική είναι η συνεργασία και αλληλεπίδραση μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων και η σε βάθος εκπαίδευση των εργαζομένων σχετικά με το πώς να χειρίζονται συστήματα που βασίζονται σε τεχνητή νοημοσύνη.

Όλα αυτά αποτελούν μία μεγάλη συζήτηση που έχει ανοίξει στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο του τριμερούς διαλόγου ανάμεσα στις Κυβερνήσεις, τα Συνδικάτα και τις Εργοδοτικές Οργανώσεις όπως αυτός αναπτύσσεταιστον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία και την αρμόδια Συμβουλευτική Επιτροπή της Commission. Νέες μελέτες και εργαλεία τροφοδοτούν το δημιουργικό αυτό περιβάλλον, ενώ η τρέχουσα ευρωπαϊκή εκστρατεία για τα θέματα ΥΑΕ έχει επίκεντρο την ψηφιοποίηση και την αυτοματοποίηση της εργασίας και την αναζήτηση των καλύτερων μελετών περίπτωσης πανευρωπαϊκά.

Ανοίγουμε αυτή τη συζήτηση και στην χώρα μας με την επιφύλαξη της συνεχούς οπισθοδρόμησης στα ζητήματα της προστασίας της Υγείας και της Ασφάλειας των Εργαζομένων αλλά με την ελπίδα ότι η τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης θα συνεισφέρουν στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας,στην ανακίνηση του ζητήματος και στην πολιτική του προτεραιοποίηση.

*Δρ.Ανδρέας Στοϊμενίδης, Διπλωματούχος Μηχανολόγος Μηχανικός, MSc και Πρόεδρος ΟΣΕΤΕΕ/ΣΤΥΕ και Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία.

Εργοληπτικόν Βήμα Νο_134 της  ΠΕΣΕΔΕ