Βασικό εισόδημα: Μια λύση στα σύγχρονα προβλήματα της εργασίας και της κοινωνικής ασφάλισης

Του Αλέξανδρου Παγουλάτου*

Η διόγκωση του διεθνούς συσσωρευόμενου μη αξιοποιούμενου Κεφαλαίου και η μη διοχέτευση του στην αγορά, παρά τις (ασθενικές;) προσπάθειες των Κεντρικών Τραπεζών, μηδενικά επιτόκια, ποσοτική χαλάρωση κλπ σε συνδυασμό με την επιτάχυνση της διείσδυσης αυτοματισμών και ρομποτικής έχουν δημιουργήσει ένα εκρηκτικό μείγμα στις μέρες μας. Η κατάσταση για τον δυτικό εργαζόμενο είναι ολοένα και χειρότερη. Τα πλασματικά νούμερα βελτίωσης της ανεργίας πχ στην Ευρωζώνη βασισμένα σε κατώτατα επίπεδα μισθών και κυρίως στην ωρομίσθια απασχόληση δεν πείθουν. Η Ευρώπη κλονίζεται, η υποτίθεται ωφελημένη Γερμανία δέχεται ένα εκλογικό αποτέλεσμα κόλαφο για το Σύστημα, οι νεοναζιστές φλερτάρουν με τη θέση του αντιπολιτευομένου κόμματος στη Γερμανική Βουλή όπως ακριβώς και στη δεκαετία του ’30. Μόλις πρόσφατα στις Ιταλικές εκλογές, κερασάκι στην τούρτα ο θρίαμβος του «απολιτίκ» και της δεξιάς με κυρίαρχες τις ακραίες εκφάνσεις της και τον ευρωσκεπτικισμό. Οι αλλαγές στις συνθήκες εργασίας είναι δραματικές, οι αποδοχές σε σχέση με τις ανάγκες του ενεργού πληθυσμού και οι υπάρχουσες δομές κοινωνικής ασφάλισης δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες του σημερινού πολίτη.

Μια από τις ενδιαφέρουσες υπό έρευνα λύσεις στις μέρες μας, κατά πολλούς η αμεσότερη και πρακτικότερη,  ονομάζεται Οικουμενικό Βασικό Εισόδημα (Universal Basic Income /UBI), καθώς κατά τους υποστηρικτές της, εκτός από τη σχετική απλή διαδικασία εφαρμογής της αποτελεί μια ισχυρή βάση για κοινωνική ασφάλεια και μια δίκαια αγορά εργασίας. Το κυριότερο άμεσο οικονομικό αποτέλεσμα του UBI είναι η στήριξη των χαμηλά αμειβομένων και η καταπολέμηση της φτώχειας.

Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό κάθε ενήλικας πολίτης εισπράττει ένα βασικό, ίδιο για όλους ποσό, σε μηνιαία βάση. Υπάρχουν και κάποιες διαφοροποιήσεις στο ποσό, κυρίως σε περιπτώσεις συνταξιούχων, ΑΜΕΑ κλπ αλλά σε γενικές γραμμές ΟΛΟΙ ανεξαρτήτως εισοδήματος εισπράττουν τα ίδια χρήματα μηνιαία. Το ποσό αυτό είναι πλήρως αφορολόγητο και εισπράττεται χωρίς καμία διαδικασία, κατάθεση δικαιολογητικών κλπ. Έτσι το UBI θα αντικαθιστά τα ελάχιστα κοινωνικά επιδόματα με ταυτόχρονη απλοποίηση των μηχανισμών ελέγχου και καταβολής των επιδομάτων αυτών.

Πολλοί εκφράζονται επιπόλαια κατά καιρούς ότι Βασικό Εισόδημα είναι «προτροπή για αεργία». Δεν είναι αλήθεια, στην πραγματικότητα  ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Ακριβώς το στοιχείο του αφορολογήτου του Βασικού αυτού Εισοδήματος σε συνδυασμό με το ότι ο πολίτης δεν το χάνει αν βρει μια κανονική δουλειά ή αν δημιουργήσει μια μικρή επιχείρηση, προτρέπει στην παραγωγικότητα. Με τις παρούσες συνθήκες παρατηρείται απροθυμία πολιτών που εισπράττουν επίδομα ανεργίας να μπουν και πάλι στον εργασιακό χώρο, ακριβώς επειδή με τις χαμηλές αποδοχές της εποχής το επιπλέον εισόδημα μετά την κατάργηση του επιδόματος είναι πολύ χαμηλό. Και φυσικά συμφέρει η μαύρη συμπληρωματική εργασία. Η ασφάλεια του εγγυημένου Βασικού Εισοδήματος, το οποίο δε χάνεται με την έναρξη εργασίας, μειώνει το ρίσκο για τους ανθρώπους που στην παρούσα φάση δεν τολμούν να ασχοληθούν με κάτι που πραγματικά τους ενδιαφέρει. Έτσι αφενός ενισχύεται η ελευθερία του πολίτη να επιλέγει το επάγγελμα του και έτσι να είναι πολύ περισσότερο παραγωγικός αλλά και ενθαρρύνονται οι πολίτες να είναι δημιουργικοί και να επιχειρούν καθώς μειώνει το ρίσκο σε περίπτωση αποτυχίας.

Η πιο πολυσυζητημένη άποψη είναι ότι το Βασικό αυτό Εισόδημα θα προκύπτει μέσω μετατροπής της φορολογικής κλίμακας έτσι ώστε σε επίπεδο ποσοτικής σύγκρισης το Βασικό Εισόδημα θα αμβλύνει ελαφρά την ψαλίδα των εισοδημάτων. Οφείλουμε ωστόσο να αναφέρουμε ότι σε προβληματικές οικονομίες, υπερχρεωμένες και με υψηλή φορολογία των μεσαίων τάξεων το μέτρο δεν αρκεί. Άλλες πηγές χρήματος έχουν αναζητηθεί όπως φόροι για την κατανάλωση άνθρακα, φόροι χρηματιστηριακών συναλλαγών κλπ. Εκεί υπάρχει η δυνατότητα, ή αν θέλετε η ευκαιρία, εφαρμογής ακόμα πιο ριζοσπαστικών μέτρων όπως τα παράλληλα νομίσματα/συστήματα πληρωμών, θεσμοί ανταλλακτικής οικονομίας κ.ά. η περαιτέρω ανάλυση των οποίων ξεφεύγει από τα πλαίσια του παρόντος άρθρου.

Η έννοια του Βασικού Εισοδήματος δεν είναι καινούρια, στη σύγχρονη εποχή θεωρείται ότι εισήχθη μέσω των εργασιών των Thomas Spence και Thomas Paine ήδη στα τέλη του 18^ου αιώνα. Τα μεγαλύτερα ονόματα της Οικονομικής Επιστήμης και της Φιλοσοφίας μεταξύ των οποίων οι Russel, Hayek, Tobin, Samuelson, JK Galbraith, Friedman κ.ά.  έχουν επεξεργαστεί το θέμα, ερευνήσει μεθόδους για την πραγματοποίηση του και συμμετάσχει σε διαδικασίες για τη θεσμοθέτηση του. Το Βασικό Εισόδημα καθιστά την επιβίωση πραγματικά ένα κοινωνικό και πολιτικό αγαθό και όχι μία παραχώρηση/ ελεημοσύνη και είναι ένα βήμα προς μια ελεύθερη και δίκαιη κοινωνία, στην οποία το κράτος θα εγγυάται στους πολίτες, όπως κατοχυρώνει και το Σύνταγμα, μια αξιοπρεπή επιβίωση.

Υπάρχουν πλήθος πιλοτικών εφαρμογών του Βασικού Εισοδήματος στις μέρες μας. Στον παρακάτω σύνδεσμο μπορείτε να δείτε μια αρκετά παραστατική παρουσίαση των κυριοτέρων:

https://futurism.com/images/universal-basic-income-ubi-pilot-programs-around-the-world/

Στην ΕΕ η χώρα που είναι πιο κοντά στην εφαρμογή του είναι η Φινλανδία. Από την αρχή του 2017 το σύστημα εφαρμόζεται πιλοτικά από το Κρατικό Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων της χώρας σε 2.000 τυχαία επιλεγμένα άτομα που ελάμβαναν εξακολουθητικά κάποιας μορφής οικονομική ενίσχυση / επίδομα έως και το Νοέμβριο του 2016 και θα διαρκέσει για 2 χρόνια. Το κάθε άτομο θα λαμβάνει, ανεξάρτητα από το υπάρχον μη επιδοματικό εισόδημα του, το αφορολόγητο ποσό των € 560. Στο παρακάτω βίντεο περιγράφονται αρκετά διεξοδικά παρά το σύντομο της διάρκειας τα βασικά στοιχεία του πολύ ενδιαφέροντος «πειράματος» :

https://youtu.be/8xPAlEkT0kk

*Ο Αλέξανδρος Παγουλάτος είναι οικονομολόγος, κτηματομεσίτης και εκπρόσωπος των Οικολόγων Πράσινων στη Διεθνή Συνομοσπονδία Πρασίνων Κομμάτων (Globalgreens.com)