Υποχρεωτική η ασφάλιση για περιβαλλοντική ευθύνη, σε όλες τις επενδύσεις και τις κάθε είδους εκμεταλλεύσεις

Του Αργύρη Δεμερτζή

Νέα απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου- Υποχρεωτική ασφάλιση για περιβαλλοντική ευθύνη και ίδρυση Ευρωπαϊκού Ταμείου για την προστασία του περιβάλλοντος – Ποιες είναι οι αλλαγές- Το  Τελικό ψηφισθέν κείμενο

Αλλάζουν τα δεδομένα για όλες τις επενδύσεις και τις κάθε είδους εκμεταλλεύσεις,  καθώς γίνεται υποχρεωτική η ασφάλιση για περιβαλλοντική ευθύνη. Παράλληλα  θωρακίζεται με νέες ρυθμίσεις η νομοθεσία, που μέχρι τώρα αφήνει κενά διολίσθησης στο κράτος, τους ιδιώτες και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, όσον αφορά τη θεσμοθετημένη επιβολή των οικονομικών κυρώσεων περιβαλλοντικής ευθύνης και πλήρους αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ζημίας. Στόχος ο υπολογισμός να γίνεται με ενιαίο, αδιάβλητο τρόπο και να καταβάλλεται άμεσα το κόστος αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ζημίας.

Η σημαντική αυτή εξέλιξη, που αλλάζει τα δεδομένα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και στη χώρα μας, καθώς βρίσκεται σε εξέλιξη ένα μεγάλο πλήθος νέων επενδύσεων και εκμεταλλεύσεων έρχεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.  Με μεγάλη πλειοψηφία (502 ψήφοι υπέρ, 74 κατά και 35 αποχές) ψηφίστηκε στην Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου (26.10.2017) ψήφισμα για την εφαρμογή της οδηγίας 2004/35/ΕΚ σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας (2016/2251(INI))

-Ο ρόλος του Κ. Χρυσόγονου: Ο ανεξάρτητος ευρωβουλευτής Κώστας Χρυσόγονος σε ανακοίνωση του σημειώνει ότι διαδραμάτισε καίριο ρόλο στη διαμόρφωση αυτού του ψηφίσματος, ως σκιώδης εισηγητής της ευρωομάδας της Αριστεράς. Οι τροπολογίες που κατέθεσε στο πλαίσιο της Επιτροπής Νομικών Θεμάτων έγιναν στο σύνολό τους δεκτές, τόσο στην ψηφοφορία της Επιτροπής Νομικών Θεμάτων, όσο και στην τελική ψηφοφορία της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοιβοβουλίου.
Το ψήφισμα αποσκοπεί να συμβάλλει στη βελτίωση εφαρμογής της εν λόγω οδηγίας, που αφορά το κρίσιμο θέμα της βιώσιμης ισορροπίας ανάμεσα στην ανθρώπινη δραστηριότητα και το περιβάλλον. Στο επίκεντρο της προσοχής βρίσκεται η πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας, που αφορά τους φυσικούς οικότοπους, τα είδη χλωρίδας και πανίδας, τα επιφανειακά, υπόγεια και θαλάσσια ύδατα, καθώς και τη ρύπανση του εδάφους, εφόσον αυτή προκαλεί σοβαρό κίνδυνο δυσμενών συνεπειών για την ανθρώπινη υγεία.

Υποχρεωτική ασφάλιση περιβαλλοντικής ευθύνης

Βασικό  σημείο του ψηφίσματος αφορά τη σύσταση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσπίσει υποχρεωτική ασφάλιση περιβαλλοντικής ευθύνης για τους φορείς εκμετάλλευσης. Ζητεί επίσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει εναρμονισμένη ενωσιακή μεθοδολογία για τον υπολογισμό των ανώτατων ορίων περιβαλλοντικής ευθύνης, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά κάθε δραστηριότητας, που μπορεί να πλήξει το περιβάλλον, αλλά και των γειτονικών περιοχών.

Δημιουργίας Ευρωπαϊκού Ταμείου για την προστασία του περιβάλλοντος

Επιπρόσθετα το ψήφισμα καλεί την Επιτροπή να εξετάσει τη δυνατότητα δημιουργίας Ευρωπαϊκού Ταμείου για την προστασία του περιβάλλοντος από τις ζημίες που οφείλονται σε βιομηχανικές δραστηριότητες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της συγκεκριμένη οδηγίας, χωρίς να υπονομεύεται η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η σύσταση αυτού του Ταμείου οφείλει να στοχεύει στην κάλυψη μόνο από τον κίνδυνο αφερεγγυότητας του εκάστοτε ρυπαίνοντος, και μόνο στις περιπτώσεις που δεν υφίστανται αγορές χρηματοοικονομικής ασφάλειας. Θεωρεί μάλιστα ότι το ίδιο θα πρέπει να ισχύει σε περιπτώσεις ατυχημάτων μεγάλης κλίμακας, όταν είναι αδύνατον να εντοπιστεί ο φορέας εκμετάλλευσης που ευθύνεται για τη ζημία.
Με τους παραπάνω τρόπους επιχειρείται να διασφαλιστεί η αποκατάσταση των περιβαλλοντικών ζημιών, ακόμη και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες ο ρυπαίνων αδυνατεί για διάφορους λόγους να το πράξει.

Διαφάνεια και ενημέρωση για την πρόληψη των περιβαλλοντικών ζημιών

Το ψήφισμα τονίζει ακόμη ότι όλες οι περιπτώσεις αποδεδειγμένης περιβαλλοντικής ευθύνης, καθώς και τα στοιχεία που αφορούν τις σχετικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν, πρέπει να δημοσιοποιούνται προκειμένου να υπάρχει διαφάνεια όσον αφορά το πραγματικό κόστος των περιβαλλοντικών ζημιών.

Εξίσου σημαντική όμως είναι και η καλλιέργεια ενός πνεύματος πρόληψης των περιβαλλοντικών ζημιών μέσω μιας συστηματικής εκστρατείας ενημέρωσης.
Στο πλαίσιο αυτό, το ψήφισμα σημειώνει ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να διασφαλίζουν ότι οι δυνητικοί ρυπαίνοντες και τα δυνητικά θύματα θα ενημερώνονται κατάλληλα για τους κινδύνους που διατρέχουν, τη διαθεσιμότητα ασφάλισης ή άλλων χρηματοοικονομικών, αλλά και νομικών μέσων που μπορούν να χρησιμοποιήσουν, για να τους προστατεύσουν από τους εν λόγω κινδύνους, καθώς και για τα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν από την αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος .
Η προστασία του περιβάλλοντος αλληλένδετη με την προστασία της υγείας

Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η ρύπανση του περιβάλλοντος θέτει σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία, αλλά και γενικότερα τη βιωσιμότητα και την ισορροπία των βιολογικών και βιοεξελικτικών διεργασιών με τρόπους που ακόμη δεν έχουν διευκρινιστεί επακριβώς. Η ολοκληρωμένη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι συνεπώς αλληλένδετη με την προστασία της ανθρώπινης υγείας και ευημερίας. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να ενισχυθούν περαιτέρω οι προσπάθειες για την πρόληψη και αποκατάσταση των περιβαλλοντικών ζημιών, αλλά και για τη διασάφιση και ορθή εφαρμογή της κρίσιμης οδηγίας για την περιβαλλοντικής ευθύνης σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο.

Αδυναμίες στην εφαρμογή της οδηγίας για την περιβαλλοντική ευθύνη

Το ψήφισμα θέτοντας τις βάσεις θωράκισης της ευρωπαϊκής και κατ επέκταση των εθνικών νομοθεσιών  υπογραμμίζει μεταξύ άλλων τις βασικές αδυναμίες της εν λόγω ευρωπαϊκής οδηγίας. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι λόγω της εκτενούς διακριτικής ευχέρειας που παρέχεται στο πλαίσιο αυτής της οδηγίας και της σημαντικής έλλειψης σαφήνειας και ενιαίας εφαρμογής βασικών εννοιών, καθώς και λόγω ελλιπούς επιστημονικής αξιολόγησης, η μεταφορά αυτής της οδηγίας στα κράτη μέλη δεν έχει οδηγήσει ως τώρα σε ίσους όρους ανταγωνισμού.

Επισημαίνεται ακόμη ότι η οδηγία παρουσιάζει ανομοιογένεια, τόσο από νομικής όσο και από πρακτικής άποψης. Κατά συνέπεια, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για να καταστεί δυνατή η εναρμόνιση της σχετικής νομοθεσίας σε επίπεδο ΕΕ
Ακόμη, αναφέρεται ότι η διαφορετική ερμηνεία και εφαρμογή της έννοιας του «ορίου σημαντικότητας» για την περιβαλλοντική ζημία από τα κράτη μέλη αποτελεί ένα από τα βασικά εμπόδια για την αποτελεσματική και ομοιόμορφη εφαρμογή της οδηγίας.

Συγχρόνως, επισημαίνεται ότι τα στοιχεία σχετικά με τις διοικητικές δαπάνες των δημόσιων αρχών για την πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντική ζημίας, όπως στοιχεία σχετικά με την εφαρμογή συμπληρωματικής και αντισταθμιστικής αποκατάστασης, είναι ανακριβή και ελλιπή, ενώ παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις.

Παράλληλα, τα σχετικά στοιχεία που αφορούν τις επιχειρήσεις είναι ανύπαρκτα.

Το ψήφισμα θεωρεί ως προβληματικό και το γεγονός ότι, στο πλαίσιο της οδηγίας για την περιβαλλοντική ευθύνη, τα συμβάντα που προκαλούν ζημία, ορίζονται στην οδηγία ως «σοβαρά» μόνο εάν προκαλούν θανάτους ή σοβαρούς τραυματισμούς.

Παρά ταύτα φαίνεται ότι αποσιωπάται κάποια αναφορά στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που αυτά επιφέρουν, ακόμη κι αν αυτές οι επιπτώσεις είναι σοβαρές για το φυσικό περιβάλλον. Έτσι δημιουργείται το εξής παράδοξο: Ενώ ένα συμβάν μπορεί στην πραγματικότητα να έχει σοβαρό αντίκτυπο στο φυσικό περιβάλλον, ακόμα και αν δεν προκαλούνται άμεσα θάνατοι ή σοβαροί τραυματισμοί, π.χ.  επειδή επηρεάζει μόνο ακατοίκητες προστατευμένες  ζώνες, προστατευμένα είδη ή ιδιαίτερα ευαίσθητους οικοτόπους, αυτό το συμβάν αντιμετωπίζεται στην πράξη ως μη σοβαρό στο πλαίσιο της οδηγίας.
Συγχρόνως, υπογραμμίζεται ότι εξακολουθούν να υφίστανται προβλήματα όσον αφορά την εφαρμογή της οδηγίας σε περιπτώσεις συμβάντων μεγάλης κλίμακας. Αυτό συμβαίνει ιδίως, όταν δεν είναι δυνατός ο εντοπισμός του υπεύθυνου για τη ρύπανση και / ή όταν ο ρυπαίνων καταστεί αφερέγγυος ή χρεοκοπήσει.
Αποτελεσματικός χειρισμός διασυνοριακών απαιτήσεων αποζημίωσης

Ένα ακόμη ζήτημα που εισάγεται στο ψήφισμα αφορά τη διαχείριση των διασυνοριακών απαιτήσεων αποζημίωσης σε περίπτωση περιβαλλοντικών ζημιών που εκτείνονται πέρα από τα σύνορα ενός κράτους. Τονίζεται συνεπώς ότι, μέσω των ρυθμίσεων σχετικά με την αποζημίωση πρέπει να καθίσταται δυνατός ο αποτελεσματικός χειρισμός διασυνοριακών απαιτήσεων, με ταχύτητα, εντός εύλογου χρονικού διαστήματος και χωρίς να ασκούνται διακρίσεις σε βάρος εναγόντων από διαφορετικές χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου. Συγχρόνως, συνιστάται να υπαχθούν στις εν λόγω ρυθμίσεις τόσο οι πρωτογενείς όσο και οι δευτερογενείς ζημίες, που προκαλούνται από επιβλαβή για τον άνθρωπο και το περιβάλλον συμβάντα σε όλες τις θιγόμενες περιοχές, δεδομένου ότι τέτοια συμβάντα επηρεάζουν αρνητικά ευρύτερες περιοχές, που μπορεί να ανήκουν σε διάφορα κράτη και μπορεί να έχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες. Είναι επομένως αναγκαίο οι γειτονικές ιδίως χώρες που πλήττονται περιβαλλοντικά από κάποιο συμβάν, και οι οποίες δεν είναι μέλη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, να σέβονται το διεθνές δίκαιο σχετικά με την περιβαλλοντική προστασία και ευθύνη.