Ζούμε στη χώρα διαιώνισης των προβλημάτων της αυθαίρετης δόμησης

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Η Αθήνα είχε κάποτε πάρα πολλά αυθαίρετα, τώρα έχει πάρα πολλά τακτοποιημένα αυθαίρετα. Από τις μητροπόλεις του δυτικού κόσμου- και όχι μόνον- πρώτη και μόνη είναι η «πρωτεύουσα των αυθαιρέτων». Η αδυναμία μετάφρασης σε άλλη γλώσσα των όρων «τακτοποίηση αυθαιρέτων» και «οικιστικές πυκνώσεις», είναι ενδεικτική της λεκτικής εφευρετικότητας μας, αλλά και της στάχτης που πετάμε μόνοι μας στα μάτια μας.

Μια εικόνα …χίλια αυθαίρετα.

Αυθαίρετη δόμηση

Στα περισσότερα προηγμένα κράτη έχουν θεσμοθετηθεί προληπτικοί μηχανισμοί που αποτρέπουν την αυθαίρετη δόμηση, έτσι ώστε να μην χρειάζεται, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις, να προβαίνει η Πολιτεία σε κατεδαφίσεις αυθαίρετων κατασκευών. Ούτε να βρίσκονται οι αρχές σε διλήμματα κοινωνικού και ανθρωπιστικού χαρακτήρα όπως, σε περίπτωση κατεδάφισης, να βρεθεί μια οικογένεια με παιδιά στο δρόμο ή, ακόμα, να μην μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί μια βιοτεχνία ή ένα κτίριο κοινής ωφέλειας.

Ένα είναι βέβαιο. Η αυθαίρετη δόμηση έχει γίνει συνήθεια. Έχουμε εθιστεί στην πεποίθηση ότι δικαιούμαστε κάτι παραπάνω από το νόμιμο και, σε κάθε περίπτωση, γιατί ο άλλος και όχι εγώ. Πληρώνοντας και πρόστιμα διατήρησης, εξαλείφονται και οι όποιες τύψεις, αν ποτέ υπήρχαν. Και η Πολιτεία είναι ευτυχής γιατί εισπράττει χωρίς να χρειάζεται να προβληματίζεται με δύσκολες, ως προς την υλοποίηση τους, αποφάσεις κατεδαφίσεων. Με τον τρόπο αυτό το καθεστώς της ανομίας συνεχίζεται. Με ηπιότερους ρυθμούς, γιατί είναι γεγονός ότι έχουν γίνει προσπάθειες περιορισμού του φαινομένου.

Στην αερογέφυρα  Καβάλας μπαίνοντας στην Αχιλλέως

Η αδυναμία μετάφρασης σε άλλη γλώσσα των όρων «τακτοποίηση αυθαιρέτων» και «οικιστικές πυκνώσεις», πόσο μάλλον η ακριβής απόδοση του νοήματος αυτών των όρων, είναι ενδεικτική της λεκτικής εφευρετικότητας μας, αλλά και της στάχτης που πετάμε μόνοι μας στα μάτια μας. Ζούμε σε μια χώρα διαιώνισης των προβλημάτων της αυθαίρετης δόμησης, χωρίς να αναρωτιόμαστε γιατί δεν υπάρχει αυθαίρετη δόμηση σε πολλά άλλα κράτη, πλην μεμονωμένων περιπτώσεων που αντιμετωπίζονται άμεσα.

Παρ’ όλο που είναι γεγονός ότι, μεταπολεμικά, υπήρχαν κοινωνικοί λόγοι εσωτερικής μετανάστευσης προς το λεκανοπέδιο για δουλειά και επιβίωση, τώρα πια δεν ισχύουν αντίστοιχοι λόγοι. Επεκτάσεις σε εξοχικά, ή πρόσθετοι χώροι σε ήδη μεγάλες οικοδομές, είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις καταστρατήγησης κάθε έννοιας οικοδομικών κανονισμών. Ελληνικός τσαμπουκάς οχυρωμένος πίσω από την βεβαιότητα ότι θα μείνει ατιμώρητος, τουλάχιστον τόσο ώστε να μην πονέσει πραγματικά. Γιατί, παρ’ όλο που αναμφισβήτητα κάτι αλλάζει με την πολύ μεγάλη αύξηση των προστίμων, εφ’ όσον ο όλος μηχανισμός βασίζεται κύρια στα πρόστιμα διατήρησης, με τις κατεδαφίσεις σχεδόν ανύπαρκτες, ας θυμούνται οι νομοθέτες ότι οι χρηματικές ποινές για κάποιους μετράνε λιγότερο και για κάποιους καθόλου.

Πλατεία Αβησσυνίας στο Μοναστηράκι

Είναι φανερό ότι, από τον νόμο Τρίτση του 1983 μέχρι σήμερα, όλες οι διαδοχικές κυβερνήσεις αρνούνται να αντιμετωπίσουν ακαριαία την αυθαίρετη δόμηση, επιλέγοντας τον δρόμο της διαχείρισης της αυθαιρεσίας. Με τα γνωστά αποτελέσματα, ακόμα και μέσα στον αστικό ιστό μιας πόλης όπως η Αθήνα. Και λες ποιος κοροϊδεύει ποιόν, ή μήπως, σε τελευταία ανάλυση, κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας. Η Αθήνα είχε κάποτε πάρα πολλά αυθαίρετα, τώρα έχει πάρα πολλά τακτοποιημένα αυθαίρετα. Εκτός από το εισπρακτικό, υπάρχει διαφορά; Καημένη πόλη, πως σε εμπαίζουν! Να θυμόμαστε, όμως, παράλληλα, ότι άλλο η βιοτεχνία στον Ασπρόπυργο που παλεύει να επιβιώσει και χρειάζεται κάποια λίγα τετραγωνικά ακόμα, και άλλο οι επεκτάσεις απληστίας, οι οποίες ασελγούν πάνω στην πόλη και σε βάρος πεζοδρομίων, δρόμων και πεζόδρομων. Όπως στη συμβολή της Ξενοκράτους με τον πεζόδρομο της Πλουτάρχου, όπου η επέκταση καταστήματος εστίασης οικειοποιήθηκε, με το έτσι θέλω, σχεδόν τρία μέτρα από ένα πεζόδρομο που δεν έχει πλάτος ούτε δέκα μέτρα. Και είναι προφανές ότι η τυπική «τακτοποίηση» της αυθαιρεσίας δεν αλλάζει τα πολεοδομικά δεδομένα και τον τραυματισμό του αστικού ιστού. Αλλά και στην οδό Πειραιώς, όπου δύο χωριστές υπηρεσίες του ίδιου δήμου, η μια επιβάλλει κυρώσεις για αυθαίρετη κατασκευή που καταλαμβάνει σχεδόν όλο το φαρδύ πεζοδρόμιο και η άλλη χρεώνει μίσθωμα κατάληψης πεζοδρομίου. Εικόνες τρέλας, όπως οι αναρίθμητες άλλες περιπτώσεις παρανομιών, στις οποίες έχουμε πια εθιστεί. Και αυτό είναι το χειρότερο.

Η τετραλογία των οικιστικών πυκνώσεων (φωτ. αρχείου)

Και έτσι συνεχίζουμε να πορευόμαστε, παραμερίζοντας το πραγματικό μακροπρόθεσμο συμφέρον της ίδιας της πόλης μας. Αποδεχόμαστε, σαν να μην έχουμε ποτέ ξεγελαστεί στο παρελθόν, τις δηλώσεις κάθε λογής δημόσιων φορέων και αρμόδιων συλλογικών οργάνων, ότι το νέο προς ψήφιση νομοθέτημα αποτελεί την οριστική λύση, και ότι από δω και πέρα η αυθαίρετη δόμηση θα γίνει παρελθόν. Οπότε λες τι σημαίνουν οι, πραγματικά ευρηματικές, επινοήσεις των τακτοποιήσεων για 30 ή 40 χρόνια. Σημαίνουν ότι θα έρθει, μετά από 30 και 40 χρόνια, κάποια δημόσια Αρχή και θα κατεδαφίσει τα τακτοποιηθέντα που είχαν ημερομηνία λήξης; Είναι δυνατόν τέτοια αφέλεια; Να θυμόμαστε και τι είχε πει η τότε ΠτΣ, και τώρα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Αικατερίνη Σακελλαροπούλου: «Δεν νοείται μεταβατικό στάδιο που να κρατάει 30 χρόνια. Πρέπει, επιτέλους, να γίνουν κατεδαφίσεις, ώστε να λειτουργήσει ένας συμβολισμός, να πάψει η αίσθηση ατιμωρησίας» [Τοπικός Χωρικός Σχεδιασμός και Εκτός Σχεδίου Δόμηση /Επιστημονική εκδήλωση ΕΜΠ 11.12.2019].

Παρ’ όλο που είναι σαφές ότι το νέο ευαγγέλιο είναι η διατήρηση και όχι η κατεδάφιση, δεν μπόρεσε να αποσοβηθεί η κατεδάφιση μεγάλου τμήματος του εμβληματικού κτιρίου Φιξ των Ζενέτου και Αποστολίδη, ούτε και των δύο καινοτόμων κατοικιών του Ζενέτου στη Γλυφάδα – για να αναφερθούν τα έργα ενός μόνο αρχιτέκτονα. Και, αντίθετα, στην παραλιακή Σουνίου-Λαυρίου, «επώνυμες» περιφράξεις και περιμαντρώσεις, μέχρι το κύμα ορισμένες φορές, παραμένουν άθικτες.

Η αυθαίρετη δόμηση ήταν και παραμένει πληγή. Μόνο με αλλαγή της συλλογικής μας νοοτροπίας, θα μπορέσει κανείς βάσιμα να ελπίζει ότι κάποτε το κοινό συμφέρον θα γίνει ταυτόσημο με το ατομικό.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design