Από τις «αναπηρίες» της πόλης, όλοι οι πολίτες γίνονται «εμποδιζόμενα άτομα»

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Πότε επιτέλους θα σοβαρευτούμε και θα καταλάβουμε ότι η νομοθεσία για τα άτομα με ειδικές ανάγκες δεν έχει κανένα νόημα αν δεν εφαρμόζεται. Δεν είναι μόνο τα άτομα με ειδικές ανάγκες που έχουν δικαίωμα στην ανεμπόδιστη χρήση πεζόδρομων και πεζοδρομίων. Είναι όλοι οι πολίτες. Η πόλη ανήκει σε όλους τους πολίτες της χωρίς την ανάγκη να κυκλοφορούν με συνοδό. Για την δικιά μας την πόλη, την Αθήνα, αυτό δεν ισχύει.

Πεζοδρόμιο στην Κατεχάκη – Πραγματική φωτογραφία στην Αθήνα του 2023

ΑμεΑ και προσβασιμότητα

Η Αθήνα είναι μια πόλη που δεν είναι φιλική για τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Τελεία και παύλα. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Ότι νομοθετούμε προσπαθεί να βελτιώσει την κατάσταση. Στη πράξη, κάνουμε ότι μπορούμε για να τη χειροτερέψουμε. Εξαιρέσεις βέβαια υπάρχουν, όπως ο νέος ανελκυστήρας πλαγιάς της Ακρόπολης, αλλά δεν αλλάζουν τη γενική εικόνα.

Ο πεζόδρομος της Μακρυγιάννη είναι ο απόλυτος καθρέφτης της ανακολουθίας μεταξύ νομοθεσίας και εφαρμογής. Στην ανατολική του πλευρά, οι διαμήκεις ζώνες με πλάκες οδηγούς για τη όδευση τυφλών είναι πια ανενεργές λόγω εμποδίων – τραπεζοκαθίσματα, πλαστικά πετάσματα, και στύλοι για την στήριξη τους. Θα ήμασταν πιο συνεπείς αν θεωρούσαμε τους «οδηγούς» αυτούς απλά διακοσμητικά στοιχεία των πλακοστρώσεων. Μοιάζει ελπιδοφόρο ότι συναντάμε όλο και λιγότερους τυφλούς στους δημόσιους χώρους. Δυστυχώς δεν είναι λιγότεροι, απλά κυκλοφορούν λιγότερο. Αλλά κάθε Παγκόσμια Ημέρα Λευκού Μπαστουνιού, οι βαρύγδουπες δηλώσεις πάντα θα επαναλαμβάνονται. Την επόμενη φορά που θα γίνει μια εκδήλωση ή μια ημερίδα για την προσβασιμότητα και θα ακουστούν από δημόσιους φορείς και καλοπροαίρετες ιδιωτικές οργανώσεις τα ωραία τα επικοινωνιακά λόγια, χρήσιμο θα ήταν να δει κανείς πιο ήταν, διαχρονικά, το αποτέλεσμα όλων αυτών των ημερίδων και εξαγγελιών. Και παρ’ όλο που έχουν περάσει πάνω από πενήντα χρόνια από το ξεκίνημα της ευαισθητοποίησης μας σε θέματα προσβασιμότητας, πόσο πιο προσπελάσιμη έχει γίνει η πόλη από τότε; Τι ουσιαστικό, για την καθημερινότητα των ΑμεΑ, έχει αλλάξει από το 1984, τότε που πρωτοεκδόθηκε το «Αθήνα, μια πόλη απροσπέλαστη για τους ανάπηρους» της Εταιρίας Προστασίας Σπαστικών; Περισσότερες διατάξεις ναι, περισσότερες διαγραμμίσεις ναι, αλλά το δια ταύτα είναι αποκαρδιωτικό.

Όδευση τυφλών στη Μακρυγιάννη. Με τους ελεγκτικούς μηχανισμούς να σφυρίζουν αδιάφορα

Πριν μερικά χρόνια, είχε κάνει την εμφάνιση του ο όρος «εμποδιζόμενα άτομα». Πόσο σωστός ήταν. Αρκεί μια περιήγηση σε πεζοδρόμια στο κέντρο της Αθήνας. Όπως στο πεζοδρόμιο της ανατολικής πλευράς της οδού Αρδηττού, μεταξύ Αναπαύσεως και Μάρκου Μουσούρου, όπου κανείς απολύτως δεν μπορεί να περπατήσει χωρίς να εμποδίζεται από κάθε μορφής και χρήσης στύλους. Ή στην απέναντι πλευρά, στο επίπεδο της Αγίας Φωτεινής, όπου μετά την έλευση του τραμ, και με δεδομένο το αμετακίνητο ενός βράχου σύρριζα με τις γραμμές, το πρόβλημα της προσβασιμότητας λύθηκε με μια πινακίδα «προσοχή στα τραμ», δηλαδή, για να παρακάμψουν τον βράχο, να προσέχουν όλοι, πεζοί και όσοι είναι σε αμαξίδια, πριν «πατήσουν» πάνω στις γραμμές. Και στη Μιχαλακοπούλου, το πεζοδρόμιο στην πίσω πλευρά της Πινακοθήκης, δεν μπορεί να περπατηθεί από κανέναν. Λόγω στύλων, αλλά και από τις ζαρντινιέρες της ίδιας της Πινακοθήκης που προεξέχουν στο ήδη αδιάβατο πεζοδρόμιο. Ενώ μέσα στο κτίριο, και στην κεντρική είσοδο, οι προβλέψεις προσβασιμότητας σίγουρα θα είναι άψογες. Λίγο πιο μακριά, και στις δύο πλευρές της Κατεχάκη από τη Μεσογείων μέχρι το ψηλότερο σημείο του δρόμου, αναβαθμοί, λακκούβες, ράμπες ισόγειων και υπόγειων χρήσεων, συνθέτουν ένα σύνολο πολεοδομικής τρέλας, με τον πεζό και τα αμαξίδια απόλυτα ξεχασμένους. Το χειρότερο είναι ότι εκεί, όπως και παντού αλλού στην Αθήνα, η αδυναμία προσβασιμότητας δεν αποτελεί πια έκπληξη. Οι χρήστες επιβάλλουν τον δικό τους νόμο. Η νοοτροπία είναι ίδια, και στα μεγάλα και στα μικρά. Παντού ευρηματικές λύσεις προς ίδιο μόνο όφελος. Όπως τα κεκλιμένα επίπεδα στην είσοδο του Βρετανικού Συμβουλίου στο Κολωνάκι, που δίνουν λύση στην προσβασιμότητα της εισόδου του, αλλά αδιαφορούν για την ανωμαλία και επικινδυνότητα αυτών των επιπέδων για τους διερχόμενους.

Όταν όλα γίνονται σωστά – Από το Χίλτον στην Πλατεία της Μεγάλης του Γένους Σχολής

Δεν είναι μόνο τα άτομα με ειδικές ανάγκες που έχουν δικαίωμα στην ανεμπόδιστη χρήση πεζόδρομων και πεζοδρομίων. Είναι όλοι οι πολίτες. Η χρήση ενός πεζόδρομου από μικρά παιδιά δεν θα έπρεπε να εμποδίζεται ούτε από τις κάθε μορφής παγίδες, ούτε από τροχοφόρα. Σε αντίθετη περίπτωση, γιατί να ονομάζονται πεζόδρομοι; Εκτός αν αποδεχτούμε ότι πεζόδρομος αλά ελληνικά είναι μια ερμαφρόδιτη κατάσταση όπου κλείνουμε τα μάτια στα όποια τροχοφόρα κυκλοφορούν παρ’ όλο που θεωρητικά απαγορεύεται η κυκλοφορία τους, και έτσι η ζωή συνεχίζεται, αλά ελληνικά και αυτή. Και όλοι είναι, φαινομενικά τουλάχιστον, ευχαριστημένοι. Και όταν θεωρείται φυσιολογικό, ακόμα και στην Αποστόλου Παύλου, αστυνομία και δήμος να περιπολούν με μηχανές και αυτοκίνητα, γιατί τότε να μην παραβιάζουν τους πεζόδρομους και άλλοι; Το παράδειγμα από ψηλά έρχεται.

Καλύτερα από το τίποτα. Εκεί όπου έζησε η Αμαλία Φλέμινγκ

Και για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, βάσει ποιάς λογικής αναγκάζονται όλο και πιο συχνά, να κυκλοφορούν με συνοδό; Να δοκιμάσουμε, επιτέλους, τη βούληση και την ισχύ της Πολιτείας, αλλά και την ευαισθησία των πολιτών στην πράξη και όχι μόνο στα λόγια. Και μέχρι να ωριμάσει η Πολιτεία και η κοινωνία, να μην χρησιμοποιούμε τους όρους «πεζόδρομοι», γιατί δεν υπάρχουν, «οδηγοί όδευσης τυφλών», γιατί λειτουργούν μόνο όπου δεν εμποδίζουν κάποια άλλη δραστηριότητα ή ανταποδοτική χρήση, και «προσέγγιση λεωφορείων στα πεζοδρόμια», γιατί, ωχ αδερφέ, δεν είναι και τόσο απαραίτητη.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design