Αυτή είναι η απόφαση του ΣτΕ για τα μπόνους δόμησης και ύψη κτιρίων του ΝΟΚ

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Το ecopress φέρνει στο φως της δημοσιότητας την απόφαση του Ε΄ Τμήματος του ΣτΕ για τη «δίκη του ΝΟΚ», για οικοδομικές άδειες στο Δήμο Αλίμου και αφορά στο πολεοδομικό κεκτημένο εφαρμογής η ακύρωσης βασικών διατάξεων του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ 4067/2012), για νέες και υφιστάμενες οικοδομικές άδειες στο σύνολο των αστικών περιοχών στα κέντρα και την περιφέρεια της χώρας.

Η απόφαση χαρακτηρίζεται από έγκυρους νομικούς «ισορροπημένη, που αφήνει όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά» κατά την τελική κρίση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, για τη συνταγματικότητα ή μη των κινήτρων στη δόμηση, στα ύψη των κτιρίων  του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού.

Η απόφαση του Ε΄ Τμήματος του ΣτΕ με αριθμό 310/2024,  που εκδόθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2024 παραπέμπει  για τελική κρίση στην Ολομέλεια, αναφέροντας ότι «λόγω, της σημασίας των τιθεμένων ζητημάτων της συνταγματικότητας και της συμφωνίας των επίμαχων διατάξεων του Ν.Ο.Κ. προς την Οδηγία 2001/42,  το Τμήμα κρίνει ότι η υπόθεση πρέπει να παραπεμφθεί στην Ολομέλεια του  Συμβουλίου της Επικρατείας, σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 2 περ. α΄ του  π. δ/τος 18/1989».

Η απόφαση με λίγα λόγια

Η  απόφαση του Τμήματος αναπτύσσοντας συνολικά 32 λόγους στο σκεπτικό της καταγράφει ρητά αιτιάσεις:

-Αντισυνταγματικότητας αυτοτελώς των βασικών άρθρων του ΝΟΚ για τα κίνητρα στη δόμηση και τα ύψη των κτιρίων, υπογραμμίζοντας παράλληλα ως αντισυνταγματική τη συνδυαστική και σωρευτική εφαρμογή τους.

-Θέτει προς έλεγχο συνταγματικότητας τα μπόνους για πατάρια, έλκερ και εξώστες μόνον ως προς τη συνδυαστική εφαρμογή τους με τα άλλα κίνητρα δόμησης και ύψους του ΝΟΚ.

-Σε κάθε περίπτωση απαιτεί για την εφαρμογή των κινήτρων του ΝΟΚ ειδική μελέτη ανά περιοχή,  από την οποία να τεκμηριώνεται ότι δεν επιβαρύνεται το δομημένο περιβάλλον.

-Υπογραμμίζει ότι υπερισχύουν τα πολεοδομικά διατάγματα  με χαμηλότερους όρους δόμησης ανά περιοχή και οι ρυθμίσεις του ΝΟΚ « δεν έχουν την  έννοια ότι καταργούν τις ειδικές πολεοδομικές διατάξεις των διαταγμάτων,  με τις οποίες καθορίζεται κατά περίπτωση το ανώτατο ύψος των κτηρίων» .

Ταυτοχρόνως η απόφαση του Ε΄ Τμήματος του ΣτΕ απορρίπτει σειρά από λόγους ακυρώσεως της προσφυγής των φορέων κατοίκων και του Δήμου Αλίμου και παίρνει σαφή θέση ότι: «οι ως άνω διατάξεις του ν.  4067/2012, όπως τροποποιήθηκαν με τον ν. 4759/2020, με τις οποίες  επιτρέπεται η προσαύξηση των συντελεστών δόμησης και του ύψους δεν  αντίκεινται προς την Οδηγία 2001/42, τα δε περί του αντιθέτου  προβαλλόμενα πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμα».

ΝΟΚ: μαζική αναστολή οικοδομικών αδειών έως την τελική απόφαση από το ΣτΕ

Με την προσφυγή τους κάτοικοι του Δήμου Αλίμου ζήτησαν  να ακυρωθούν: α. η υπ’  αριθμ. 241075/31.5.2022 πράξη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και  Νήσων του Υπουργείου Πολιτισμού, β. η υπ’ αριθμ. 429279/16.6.2022  οικοδομική άδεια κατηγορίας 3 της Υπηρεσίας Δόμησης του Δήμου Αλίμου  γ. η υπ’ αριθμ. 416989/27.5.2022 πράξη προέγκρισης της εν λόγω  οικοδομικής άδειας της ως άνω Υπηρεσίας Δόμησης και κάθε άλλη σχετική  πράξη ή παράλειψη της Διοικήσεως».

Τι λέει η απόφαση του Ε΄ Τμήματος ΣτΕ

Ειδικότερα και συγκεκριμένα η απόφαση του Ε΄ Τμήματος του ΣτΕ, που εκδίκασε την υπόθεση, καταγράφει στα βασικά σημεία της τα ακόλουθα:

«Δεν επιτρέπεται η σωρευτική  εφαρμογή»

Για τις διατάξεις των άρθρων 10 παρ. 1 περ. β΄, 15 παρ. 8, 19 παρ.  2 περ. α΄ και 25 παρ. 1 του Ν.Ο.Κ., κατ’ εφαρμογήν των οποίων εκδόθηκαν  οι προσβαλλόμενες πράξεις αναφέρεται ότι:

-«Η εφαρμογή των εν λόγω διατάξεων  συνεπάγεται, κατά τους αιτούντες, παραβίαση των αρχών του  πολεοδομικού σχεδιασμού και της βιώσιμης οικιστικής ανάπτυξης, καθώς  και επιβάρυνση του οικιστικού περιβάλλοντος, την οποία δεν αντισταθμίζουν τα οφέλη εκ της αυξημένης ενεργειακής απόδοσης του  κτηρίου (άρθρο 25), της φύτευσης του δώματος (άρθρα 15 παρ. 8 σε  συνδυασμό με το άρθρο 19 παρ. 2 περ. α΄) και της μείωσης της κάλυψης  (άρθρο 10). Σε κάθε περίπτωση, οι διατάξεις αυτές είναι στενώς  ερμηνευτέες και δεν επιτρέπεται η σωρευτική τους εφαρμογή»  Και στη συνέχεια σημειώνεται ότι:

-«Επιπλέον, προβάλλεται ότι ως άνω διατάξεις του Ν.Ο.Κ.,  ερμηνευόμενες σύμφωνα με το Σύνταγμα, καθορίζουν μεν, κατά την αληθή  έννοιά τους, το ανώτατο επιτρεπόμενο ύψος και τον ανώτατο επιτρεπόμενο  συντελεστή δόμησης, όμως, δεν εφαρμόζονται αυτομάτως και ευθέως ούτε  επάγονται αυτοδικαίως αύξηση του συντελεστή δόμησης και του ύψους σε όλες συλλήβδην τις περιοχές της χώρας, αλλά το ακριβές μέγεθος του  ύψους και του συντελεστή δόμησης ανά ορισμένη περιοχή καταλείπεται  στην αρμοδιότητα του κανονιστικού νομοθέτη κατά την έγκριση ή  τροποποίηση των εκάστοτε πολεοδομικών σχεδίων. Ως εκ τούτου, η  προσβαλλόμενη οικοδομική άδεια εσφαλμένως εφάρμοσε ευθέως τις  ανωτέρω διατάξεις του Ν.Ο.Κ., άνευ σχετικής τροποποίησης των ειδικών  όρων δόμησης που έχουν ορισθεί κανονιστικώς για τον Δήμο Αλίμου».

Οι ειδικές πολεοδομικές ρυθμίσεις κατισχύουν του ΝΟΚ

Για τη συνδυαστική και σωρευτική εφαρμογή των κινήτρων του ΝΟΚ και την εφαρμογή ειδικών πολεοδομικών ρυθμίσεων ανά περιοχή σημειώνεται ότι:

-«Επειδή, όπως συνάγεται από τις ανωτέρω παρατεθείσες  διατάξεις των άρθρων 10 παρ. 1 περ. β΄, 15 παρ. 1 και 8 και 25 του Ν.Ο.Κ.,  προκύπτει δε και από τις σχετικές αιτιολογικές εκθέσεις που τις συνοδεύουν οι θεσπιζόμενες με τις διατάξεις αυτές ρυθμίσεις  απευθύνονται, κατά πρώτον, στον πολεοδόμο, ήτοι στην κανονιστικώς  δρώσα Διοίκηση, η οποία οφείλει να λαμβάνει υπόψη τα προβλεπόμενα  από αυτές ανώτατα αριθμητικά μεγέθη κατά την έγκριση, επέκταση ή  τροποποίηση των σχεδίων πόλεων. Οι ίδιες ως άνω διατάξεις  απευθύνονται, όμως, και στις κατά τόπους αρμόδιες πολεοδομίες  (υπηρεσίες δόμησης), κατά τη χορήγηση των οικοδομικών αδειών στο  στάδιο υλοποίησης του πολεοδομικού σχεδιασμού. Τούτο δε υπό την  έννοια όχι ότι κατισχύουν των ειδικών πολεοδομικών ρυθμίσεων που  ισχύουν στην περιοχή, αλλά ότι εφαρμόζονται συμπληρωματικά,  παρέχοντας υπό συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις, τη δυνατότητα  προσαυξήσεων στα μεγέθη αυτά σημειακά, για νεοανεγειρόμενα μόνο  κτήρια, προς τους κατά τα ανωτέρω σκοπούς της ενεργειακής αναβάθμισης  και μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των κτηρίων, της  απελευθέρωσης κοινόχρηστων χώρων και της εν γένει βελτίωσης του  οικιστικού περιβάλλοντος. Η κατ’ εφαρμογήν των ανωτέρω διατάξεων,  όμως, δυνατότητα περεκκλίσεων από τους ισχύοντες σε μια συγκεκριμένη  περιοχή όρους δόμησης κατά την κατασκευή των κτηρίων είναι δυνατόν να  οδηγήσει, κατ’ αποτέλεσμα, σε καταστρατήγηση του ανωτέρω  διαμορφωθέντος νομολογιακού κανόνα, κατά τον οποίον οι γενικές  διατάξεις του Ν.Ο.Κ. κατισχύουν των ειδικών πολεοδομικών διατάξεων  μόνον εφόσον προβλέπουν μικρότερα (αυστηρότερα) ανώτατα αριθμητικά  μεγέθη από αυτά που ορίζουν οι εν λόγω ειδικές διατάξεις, άλλως θα  αντέκειντο στο άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος που δεν επιτρέπει την  δια γενικής διατάξεως και χωρίς επιστημονική μελέτη κατάργηση,  συλλήβδην των ειδικών όρων δομήσεως που είχαν θεσπισθεί για κάθε  περιοχή. Τούτο δε υπό την έννοια ότι οι διατάξεις του Ν.Ο.Κ. καταλήγουν,  λόγω των προβλεπόμενων σε αυτές προσαυξήσεων, να υπερβαίνουν τα  οριζόμενα στις ειδικές πολεοδομικές διατάξεις αριθμητικά μεγέθη, τα οποία  εν τέλει καθίστανται μεγαλύτερα από τα προβλεπόμενα στις ειδικές  διατάξεις μεγέθη. Πράγματι δε, στην προκειμένη περίπτωση, με τη  σωρευτική εφαρμογή των προβλεπόμενων από τις ανωτέρω διατάξεις  κινήτρων αυξημένης δόμησης, αφενός μεν ο συντελεστής δόμησης  υπερβαίνει τον καθορισθέντα από το ειδικώς εφαρμοστέο π.δ. της  10.10.1979 συντελεστή δόμησης, αφετέρου δε το μέγιστο επιτρεπόμενο  ύψος των κτηρίων υπερβαίνει το κατ’ αρχήν καθοριζόμενο, βάσει του  ισχύοντος συντελεστή δόμησης κατά το άρθρο 15 παρ. 1 του Ν.Ο.Κ., ύψος. Ειδικότερα, με βάση τον ανώτατο επιτρεπόμενο από το π.δ. της 10.10.1979  συντελεστή δόμησης για τον τομέα Χ, όπου ευρίσκεται το ακίνητο (0,80), η  μέγιστη δομούμενη επιφάνεια του ακινήτου ανέρχεται σε 876,66 τ.μ.  (1.095,82 τ.μ συνολική επιφάνεια ακινήτου επί 0,80). Στον συντελεστή  αυτόν αντιστοιχεί ανώτατο επιτρεπόμενο ύψος 14 μ., σύμφωνα με το άρθρο  15 παρ. 1 περ. α΄ του Ν.Ο.Κ. (το οποίο, ως αυστηρότερο, κατισχύει, όπως  προελέχθη, των διατάξεων του ανωτέρω από 10.10.1979 π. δ/τος που  προβλέπουν ύψος 17 μ.). Περαιτέρω, από την εφαρμογή των άρθρων 10  παρ. 1 περ. β’ (αύξηση του συντελεστή δόμησης κατά 15% με ταυτόχρονη  ισόποση μείωση του ποσοστού κάλυψης) και 25 παρ. 1 (αύξηση του  συντελεστή δόμησης κατά 5% από την κατάταξη του κτηρίου στην ανώτερη  κατηγορία ενεργειακής απόδοσης) του Ν.Ο.Κ. προέκυψε νέος σ.δ. 0,86 και  επιπλέον δόμηση 109,5 τ.μ., συνολικά δε η δομούμενη επιφάνεια ανέρχεται  σε 986,16 τ.μ. Παράλληλα, η κατά τα ανωτέρω αύξηση του συντελεστή δόμησης (από 0,80  σε 0,86) δεν επέφερε μόνο αύξηση της συνολικής δομούμενης επιφάνειας  αλλά και αύξηση του ανώτατου επιτρεπόμενου ύψους, καθόσον, κατά την  περ. β’ της παραγράφου 1 του άρθρου 15 του Ν.Ο.Κ., για συντελεστή  δόμησης έως και 1,2 το ύψος ανέρχεται στα 17,25 μ.. Αν μάλιστα  συνυπολογισθεί στο ύψος αυτό (17,25 μ.) η προβλεπόμενη στο άρθρο 15  παρ. 8 περ. γ’ του ΝΟΚ αύξηση του μέγιστου επιτρεπόμενου ύψους έως 1  μ., η ανεγειρόμενη οικοδομή καταλήγει να έχει ύψος 18,25 μ. Το  πραγματοποιούμενο, εν τέλει μέγιστο ύψος με βάση το ως άνω διάγραμμα  («πραγματοποιούμενα στοιχεία δόμησης») και την προσβαλλόμενη  οικοδομική άδεια υπολογίζεται στα 18,04 μ.. Το τελικό δε ύψος της  οικοδομής, κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 19 παρ. 2 του ΝΟΚ που προβλέπει  επιπλέον ύψος 3,40 μ. για τη δημιουργία φυτεμένων δωμάτων,  διαμορφώνεται στα 21,84 μ.»

Το μέγιστο ύψος κτιρίου με ΝΟΚ πρέπει να είναι χαμηλότερο από το προβλεπόμενο με ειδικά διατάγματα

Για την ισχύ ειδικών πολεοδομικών προεδρικών διαταγμάτων έναντι των ρυθμίσεων του ΝΟΚ στην  απόφαση του Τμήματος  ειδικότερα σημειώνεται ότι:

-«Επειδή, ερμηνευόμενες σε συνδυασμό προς τις διατάξεις του  άρθρου 1 παρ. 5 του Ν.Ο.Κ., οι διατάξεις του άρθρου 15 παρ. 1 αυτού, με  τις οποίες ορίζεται το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των οικοδομών σε  συνάρτηση προς τον ισχύοντα στην περιοχή συντελεστή δόμησης,  σύμφωνα με την κλίμακα που ορίζει το εν λόγω άρθρο 15, δεν έχουν την  έννοια ότι καταργούν τις ειδικές πολεοδομικές διατάξεις των διαταγμάτων,  με τις οποίες καθορίζεται κατά περίπτωση το ανώτατο ύψος των κτηρίων,  αλλά ότι οι ειδικές αυτές διατάξεις κατισχύουν εκείνων του άρθρου 15,  τούτο όμως, υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι το καθοριζόμενο από τις  ειδικές διατάξεις αριθμητικώς ύψος δεν υπερβαίνει το ανώτατο όριο που  καθορίζεται από τις διατάξεις του εν λόγω άρθρο 15 του Ν.Ο.Κ. Αντίθετη  ερμηνεία, κατά την οποία, με το άρθρο 15 του Ν.Ο.Κ. καθορίζεται,  συλλήβδην για όλες τις περιοχές της χώρας, το ανώτατο ύψος των  οικοδομών σε συνάρτηση με τον ισχύοντα σ.δ., θα ήταν αντίθετη προς το  άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος, το οποίο, όπως ήδη εκτέθηκε, επιτάσσει  την ορθολογική πολεοδόμηση των οικισμών με τη θέσπιση εξιδιασμένων όρων δομήσεως για τον καθένα, κατόπιν μελέτης των τοπικών συνθηκών  και της φυσιογνωμίας κάθε περιοχής και με τη συμμετοχή του οικείου  Ο.Τ.Α. και των ενδιαφερομένων πολιτών, δεν επιτρέπει δε την δια γενικής  διατάξεως και χωρίς επιστημονική μελέτη κατάργηση, συλλήβδην των  ειδικών όρων δομήσεως που είχαν θεσπισθεί για κάθε περιοχή κατόπιν  τηρήσεως των ανωτέρω συνταγματικών εγγυήσεων (βλ. ΟλΣτΕ 705/2020,  1383/2016, 7μ., 796/2916, πρβλ. και ΣτΕ 2531/2015, 7μ.). Ενόψει τούτων,  με βάση τα δεδομένα που ισχύουν όσον αφορά την επίμαχη περιοχή του  Δήμου Αλίμου, σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 1 περ. β΄ του Ν.Ο.Κ. που  παρατέθηκε ανωτέρω, για συντελεστή δόμησης έως και 0,80, όπως ο εν  προκειμένω ισχύων στην περιοχή, το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των  κτηρίων ορίζεται σε 14 μ.. Το ύψος αυτό εφαρμόζεται εν προκειμένω, διότι  είναι χαμηλότερο από το προβλεπόμενο με το ισχύον π.δ της 10.10.1979  (που όριζε μέγιστο ύψος τα 17 μέτρα)». 

Αντισυνταγματική η εφαρμογή κινήτρων ΝΟΚ, χωρίς επιστημονική πολεοδομική μελέτη

Η απόφαση του Τμήματος κρίνει αντισυνταγματική την εφαρμογή των διατάξεων, χωρίς επιστημονική πολεοδομική μελέτη για την ευρύτερη περιοχή, και περιγράφει τα χαρακτηριστικά της απαιτούμενης μελέτης ως εξής:

«Επειδή, οι επίμαχες διατάξεις του ΝΟΚ, με τις οποίες, δυνάμει  των προβλεπομένων σε αυτές προσαυξήσεων των όρων δόμησης (σ.δ.,  ύψος), παρέχεται συλλήβδην η δυνατότητα ανεγέρσεως κτηρίων κατά  παρέκκλιση από τους ισχύοντες σύμφωνα με τις ειδικές πολεοδομικές  διατάξεις όρους, εφαρμόσθηκαν για την έκδοση της προσβαλλόμενης  οικοδομικής αδείας χωρίς να υφίσταται η κατά το άρθρο 24 παρ. 2 του  Συντάγματος ειδική επιστημονική μελέτη που να τεκμηριώνει τις  περιεχόμενες στις διατάξεις αυτές ρυθμίσεις, σε σχέση με τον συγκεκριμένο  οικισμό (εν προκειμένω του Δήμου Αλίμου), στον οποίον εφαρμόσθηκαν».

Το περιεχόμενο της επιστημονικής μελέτης για την ευρύτερη περιοχή του οικισμού

-«Ειδικότερα, μια τέτοια μελέτη πρέπει, με κριτήρια αμιγώς πολεοδομικά που  να αναφέρονται, όχι απλώς στα συγκεκριμένα ακίνητα στα οποία θα  εφαρμόζονται τα κίνητρα, αλλά στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού, να  αξιολογεί την εφαρμογή των πολεοδομικών αυτών κριτηρίων με γνώμονα  τον βαθμό της οικιστικής ανάπτυξής του, τα περιθώρια της επιβάρυνσής  του, τη θέση, τις ιδιαιτερότητες, τα χαρακτηριστικά του, και την εν γένει  φυσιογνωμία του. Στοιχείο αποτελεί, επίσης, και ο καθορισμός της  συνολικής επιβάρυνσης της περιοχής, στην οποία εφαρμόζονται τα  κίνητρα, ώστε να μην υπερβαίνει το όριο, πέρα από το οποίο αλλοιώνεται  η οικιστική φυσιογνωμία της περιοχής με βάση το οικοδομικό σύστημα που  έχει ήδη αναπτυχθεί και τους ισχύοντες σε αυτόν όρους δόμησης και τις  χρήσεις, Επίσης, πρέπει να λαμβάνεται υποχρεωτικώς υπόψη, ως μία από  τις συνιστώσες της πολεοδομικής φυσιογνωμίας της περιοχής, η οικιστική  πυκνότητα της περιοχής, ώστε η εφαρμογή να μη συνεπάγεται υπέρβαση  του ορίου κορεσμού, το οποίο εκτιμάται για κάθε περιοχή, ενόψει και του  ισχύοντος στην περιοχή συντελεστή δόμησης και των οικιστικών συνθηκών  που δημιουργήθηκαν με βάση τον συντελεστή αυτόν, προκειμένου να μην  επιβαρύνονται περαιτέρω περιοχές, στις οποίες ισχύει ήδη υψηλός  συντελεστής, αλλά και να μην επιδεινώνονται οι ευμενείς πολεοδομικές  συνθήκες στις περιοχές, στις οποίες οι συνθήκες αυτές έχουν διαμορφωθεί,  λόγω του ισχύοντος πολύ χαμηλού συντελεστή δόμησης (βλ. ΟλΣτΕ 2366- 7/2007)».

«Ανέφικτη εκ μέρους του  ακυρωτικού δικαστή τη στάθμιση μεταξύ των σκοπών δημοσίου συμφέροντος»

Αναδεικνύοντας την εκπόνηση της πολεοδομικής  επιστημονικής μελέτης,  ως καταλυτικό παράγοντα για την εφαρμογή των κινήτρων του ΝΟΚ η απόφαση υπογραμμίζει ότι:

-«Δοθέντος δε ότι οι επίμαχες ρυθμίσεις,  αυτοτελώς ορώμενες, δεν μπορεί να θεωρηθεί, άνευ άλλου, ότι επιφέρουν επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος (βλ. ΟλΣτΕ 4946-4948/1995), η  έλλειψη, εν προκειμένω, της ειδικής επιστημονικής μελέτης, με την οποία  να τεκμηριώνεται αν, ενόψει της φυσιογνωμίας, των ιδιαιτεροτήτων και των  αναγκών του οικισμού όπου ευρίσκεται το ένδικο ακίνητο, το  «προσδοκώμενο» περιβαλλοντικό όφελος, παρά την αύξηση της δόμησης  και του ύψους που επέρχεται με τα κίνητρα, παραμένει σημαντικό για τον  οικισμό ή, ενδεχομένως, μειώνεται, εξανεμίζεται, ή, ακόμη, καθίσταται  επιζήμιο για τον τόπο, καθιστά κατ’ ουσίαν ανέφικτη εκ μέρους του  ακυρωτικού δικαστή τη στάθμιση μεταξύ των σκοπών δημοσίου συμφέροντος».

-«Η εν λόγω στάθμιση υποβλέπει την πρακτική εναρμόνιση  αφενός της ανάγκης προώθησης ενεργειακών πολιτικών και αφετέρου της  προστασίας του περιβάλλοντος, προκειμένου να διαγνωσθεί αν το  περιβαλλοντικό αποτύπωμα από την εφαρμογή των επίμαχων όρων στην  περιοχή θα επιφέρει επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος και των  όρων διαβίωσης. Και τούτο διότι ένα φιλικό προς το περιβάλλον κίνητρο  ανέγερσης κτηρίου, αν δεν εντάσσεται ορθολογικά και συστηματικά σε  ορισμένη περιοχή, με λήψη υπόψη των τοπικών ιδιαιτεροτήτων, δεν  αποκλείεται να επιφέρει ζημία, πολλώ μάλλον όταν συνοδεύεται από  αύξηση της δόμησης και του ύψους, που ενδέχεται να επισκιάζει το όποιο  περιβαλλοντικό όφελος. Επίσης, δεν αποκλείεται ένα φιλοπεριβαλλοντικό  κίνητρο να μην είναι τόσο σημαντικό ή το ίδιο σημαντικό σε δυο περιοχές  της χώρας. Παραδείγματος χάριν, μεγαλύτερη ίσως σημασία έχει η μείωση  του ποσοστού κάλυψης ενός οικοπέδου σε μία πυκνοδομημένη περιοχή  παρά σε μία αραιοκατοικημένη, στην οποία μπορεί το περιβαλλοντικό  αποτύπωμα του κτηρίου, λόγω της δυνατότητας αύξησης της δόμησης και  του ύψους με την εφαρμογή των κινήτρων, να είναι ακόμη και αρνητικό».

Και η απόφαση θέτει θέμα αντισυνταγματικότητας, αναφέροντας ότι:

-Υπό τα ανωτέρω δεδομένα, οι επίδικες διατάξεις βρίσκονται σε αντίθεση  προς το άρθρο 24 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος, διότι, σύμφωνα με όσα  εκτίθενται ανωτέρω, παραμερίζουν τους ειδικούς όρους δόμησης που  έχουν θεσπισθεί για τη συγκεκριμένη περιοχή του Δήμου Αλίμου, χωρίς την  κατά την ανωτέρω συνταγματική επιταγή εξιδιασμένη επιστημονική μελέτη,  ώστε να μπορεί να κριθεί αν εκ της εφαρμογής των ρυθμίσεων αυτών  επέρχεται ή όχι επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος και των  συνθηκών διαβιώσεως της περιοχής. Την έλλειψη δε της μελέτης αυτής δεν  καλύπτει, ούτε η εισηγητική έκθεση του νόμου, η οποία αναφέρεται εν γένει  στα οφέλη στο οικιστικό περιβάλλον από τα επίμαχα κίνητρα, σε κάθε δε  περίπτωση, ούτε και η προβλεπόμενη για την έκδοση οικοδομικών αδειών,  με τις οποίες γίνεται εφαρμογή των κινήτρων, σύμφωνη γνώμη του  Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής».

Η φιλοπεριβαλλοντική διάσταση των κινήτρων του ΝΟΚ

Παράλληλα παρατίθεται στην απόφαση του Ε΄ Τμήματος ΣτΕ η φιλοπεριβαλλοντική διάσταση των σχετικών κινήτρων του ΝΟΚ σύμφωνα με την παρέμβαση που άσκησε στη δίκη του ΥΠΕΝ και σχετικά σημειώνεται ότι:

-«Επειδή, με τις προπαρατεθείσες διατάξεις των άρθρων 10 παρ.  1 περ. β΄ [που εφαρμόζεται εν προκειμένω, καθώς ο Δήμος Αλίμου, ως  δήμος της Περιφέρειας Αττικής, κατά την περ. α) της εν λόγω παραγράφου  1, είχε κατά την τελευταία απογραφή πληθυσμό 42.872 κατοίκων, δηλαδή πληθυσμό μεγαλύτερο των 20.000 κατοίκων (βλ. το από 4.5.2023  υπόμνημα του ΥΠΕΝ)], 15 παρ. 8 και 25 παρ. 1 και 2 του Ν.Ο.Κ,  παρέχονται, ως κίνητρα για την υιοθέτηση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών  δόμησης, α/ η προσαύξηση του συντελεστή δόμησης σε περίπτωση  μείωσης του συντελεστή κάλυψης (άρθρο 10), ή/και λόγω ενεργειακής  αναβάθμισης του κτηρίου (άρθρο 25), και β/ η άμεση ή έμμεση προσαύξηση  του ύψους σε περίπτωση μείωσης του συντελεστή κάλυψης (άρθρο 10 σε  συνδυασμό με το άρθρο 15 παρ. 1) ή/και λόγω ενεργειακής αναβάθμισης  του κτηρίου (άρθρο 25) ή/και συνεπεία της συνδρομής των προϋποθέσεων  της παρ. 8 του άρθρου 15 (προσαύξηση κατά 1 μ. λόγω φυτεμένου  δώματος). Όπως προεκτέθηκε, όπως προκύπτει από τις αιτιολογικές  εκθέσεις που συνοδεύουν τους νόμους 4067/2012 και 4759/2020, τα  κίνητρα που παρέχονται με τις ανωτέρω διατάξεις, αποσκοπούν στον  “σχεδιασμό με φιλοπεριβαλλοντικά κριτήρια, προς όφελος του κοινωνικού  συνόλου”, και ειδικότερα, στη βελτίωση του μικροκλίματος στα αστικά  σύνολα με υψηλή πυκνότητα, καθώς και στην αύξηση των διατιθέμενων  χώρων πρασίνου και των χώρων που διατίθενται σε κοινή χρήση στον  πυκνό πολεοδομικό ιστό επιβαρυμένων πληθυσμιακά πόλεων».

Δεν παραβιάζεται η Ευρωπαϊκή Οδηγία

Η απόφαση του Τμήματος απορρίπτει το λόγο της προσφυγής ότι «οι διατάξεις των  άρθρων 10 παρ. 1 περ. β΄, 11 παρ. 6 περ. δ΄, ε΄, ιδ΄ και ιστ΄, 15 παρ. 8  περ. γ΄, 19 παρ. 2 περ. α΄ και 25 παρ. 1 του ΝΟΚ είναι αντίθετες προς την  οδηγία 2001/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της  27ης Ιουνίου 2001 σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών  επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων (ΕΕ L 197), καθόσον  επέχουν θέση “σχεδίου” όρων δόμησης, κατά την έννοια της εν λόγω  οδηγίας, και επάγονται δυσμενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ως εκ  τούτου δε, της θεσπίσεώς τους έπρεπε να προηγηθεί στρατηγική μελέτη  περιβαλλοντικών επιπτώσεων, κατά τα προβλεπόμενα στην οδηγία αυτή».

Αναπτύσσεται σκεπτικό στην απόφαση και σημειώνεται ότι «συνεκδοχικά, λόγω της κατά τα ανωτέρω φύσεώς τους, οι νομοθετικές  αυτές διατάξεις δεν πληρούν καμία από τις δύο προϋποθέσεις του άρθρου  3 παρ. 2 στοιχ. α΄ της Οδηγίας και, συνεπώς, δεν εμπίπτουν οπωσδήποτε  στο πεδίο εφαρμογής της.»

Διαπιστώνεται ότι: «σε συνέχεια των  όσων εκτέθηκαν ανωτέρω, με τις διατάξεις του Ν.Ο.Κ. δεν επιχειρείται ο  χωροταξικός σχεδιασμός, ήτοι η χωρική έκφραση των προγραμμάτων  οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, με τη θέσπιση ρυθμίσεων του  πλαισίου για τη διαμόρφωση των οικιστικών περιοχών, των περιοχών  ασκήσεως παραγωγικών δραστηριοτήτων και των ελεύθερων χώρων, αλλά  καθορίζονται γενικοί κανόνες, μεταξύ άλλων, ως προς τα ανώτατα  επιτρεπόμενα πολεοδομικά μεγέθη για την κατασκευή των κτηρίων».  Και υπογραμμίζεται ότι:

-«Υπό τα ανωτέρω δεδομένα, πριν από τη θέσπιση των  επίμαχων διατάξεων του Ν.Ο.Κ. δεν απαιτείτο η εκπόνηση στρατηγικής  περιβαλλοντικής εκτίμησης, εν πάση δε περιπτώσει, η διαδικασία για την  εκπόνησή της μπορεί να τηρηθεί όταν κληθεί ο πολεοδόμος, δηλαδή ο  κανονιστικός νομοθέτης, στον οποίον απευθύνεται ο Ν.Ο.Κ., σύμφωνα με  τα ανωτέρω γενόμενα δεκτά, να αποφασίσει κατά την έγκριση,  τροποποίηση ή αναθεώρηση των σχεδίων πόλεων, αν η φυσιογνωμία και  οι ιδιαιτερότητες της εκάστοτε περιοχής επιτρέπουν την εφαρμογή ή μη των  επίμαχων διατάξεων του Ν.Ο.Κ.. Συνεπώς, οι ως άνω διατάξεις του ν.  4067/2012, όπως τροποποιήθηκαν με τον ν. 4759/2020, με τις οποίες  επιτρέπεται η προσαύξηση των συντελεστών δόμησης και του ύψους δεν  αντίκεινται προς την Οδηγία 2001/42, τα δε περί του αντιθέτου  προβαλλόμενα πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμα».

Τι λέει η απόφαση για πατάρια, οι εσωτερικοί εξώστες (έρκερ) και τα κλιμακοστάσια

Σχετικά με τις διατάξεις  των περιπτώσεων ιδ΄, ιστ΄ και δ΄ και ε΄ της παραγράφου 6 του άρθρου 11  του ΝΟΚ, σύμφωνα με τις οποίες δεν προσμετρώνται στον συντελεστή  δόμησης τα πατάρια, οι εσωτερικοί εξώστες (έρκερ) και τα κλιμακοστάσια,  αντιστοίχως» στην απόφαση του Τμήματος σημειώνεται ότι:

-«Επειδή, οι ρυθμίσεις του άρθρου 11 παρ. 6 του ΝΟΚ ως προς  τη μη προσμέτρηση επιφανειών κλιμακοστασίων (περ. δ΄ και ε΄), παταριών  (περ. ιδ΄) και έρκερ (περ. ιστ΄) στον συντελεστή δόμησης -έστω και αν  επιδρούν στο μέγεθος της δομούμενης επιφάνειας που προκύπτει από τον  ισχύοντα στην περιοχή συντελεστή, καθόσον η μη προσμετρούμενη επιφάνεια αποδίδεται σε άλλους χώρους επαυξάνοντας τελικώς τη δόμηση  δεν συνεπάγονται κατάργηση των ειδικών όρων δόμησης που ισχύουν στο  ακίνητο, όπου ανεγείρεται η επίδικη οικοδομή, δοθέντος ότι στο από  10.10.1979 π.δ. δεν περιλαμβάνεται σχετική ρύθμιση. Ελέγχονται, όμως,  οι διατάξεις αυτές, ως προς τυχόν αντίθεσή τους προς τις διατάξεις του  άρθρου 24 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος, σύμφωνα με τις οποίες, όπως  ήδη ανωτέρω εκτέθηκε, δεν επιτρέπεται να επέρχεται με νέες ρυθμίσεις  επιδείνωση των οικιστικών συνθηκών και των όρων διαβίωσης (βλ. ΣτΕ  2818/2004 Ολομ. σκ. 8, 2563/1999 σκ. 10, 159/1999 σκ. 6, 3618/1995  Ολομ. σκ. 7, 2902/1991 7μ. σκ. 6, 2610/1990 σκ. 4, 1038/1990 σκ. 6,  1159/1989 Ολομ. σκ. 7, 10/1988 Ολομ. κ.α. για τέτοιου είδους αξιολόγηση  στο πλαίσιο σύγκρισης των διατάξεων των ΓΟΚ/1985 και ΓΟΚ/1973, καθώς  και ΣτΕ 4964/2014 σκ. 8, 4040/2005 σκ. 4, 2809/2002 Ολομ. σκ. 5 στις  οποίες το Δικαστήριο έκρινε ως αντίθετες στο άρθρο 24 παρ. 1 και 2 του  Συντάγματος ρυθμίσεις του ΓΟΚ/1985, με το σκεπτικό ότι ανατρέπουν,  χωρίς πολεοδομικά κριτήρια, το προγενέστερο καθεστώς του ΓΟΚ/1973 και  επιτρέπουν τη δόμηση οικοπέδων που, υπό τον προηγούμενο ΓΟΚ, δεν  ήταν οικοδομήσιμα, με τελικό αποτέλεσμα την πρόδηλη επιδείνωση των  όρων διαβίωσης των κατοίκων της περιοχής). Και υπογραμμίζεται ότι:

-«Επειδή, η μη προσμέτρηση των παταριών στον συντελεστή  δόμησης επιδρά στην αύξηση της δόμησης όχι δε και του ύψους, καθόσον,  όπως προεκτέθηκε, το ύψος αυξάνεται συνεπεία των προαναφερόμενων  κινήτρων των άρθρων 10 παρ. 1 περ. β΄ και 15 παρ. 8 περ. γ΄ και όχι λόγω  της μη προσμέτρησης των παταριών στον συντελεστή δόμησης. Επομένως, είναι αβάσιμοι οι ισχυρισμοί των αιτούντων περί παραβίασης  του ορίου των πέντε ορόφων που ορίζει το από 10.10.1979 π.δ., λόγω της  μη προσμέτρησης των παταριών στον συντελεστή δόμησης».

Στην απόφαση του Τμήματος αναφέρονται ειδικότερα απορριπτέοι λόγοι της προσφυγής ως εξής:

-«Περαιτέρω,  κατά το μέρος με το οποίο προβάλλεται ότι η μη προσμέτρηση των  παταριών στον σ.δ. συνεπάγεται αύξηση της δόμησης, ο λόγος είναι επίσης  απορριπτέος ως αβάσιμος, καθόσον η ως άνω αύξηση της δόμησης κατά  246,54 τ.μ., δεν συνεπάγεται από μόνη της τέτοια επιβάρυνση του  οικιστικού περιβάλλοντος που να θεωρηθεί ότι υπερακοντίζει τον σκοπό  του νομοθέτη, ο οποίος, κατά την εισηγητική έκθεση του νόμου, συνίσταται  στην ικανοποίηση της ανάγκης για περισσότερο λειτουργικά και χρηστικά  κτήρια με μεγαλύτερη άνεση, καθόσον μάλιστα η κατασκευή παταριών δεν  προεξοφλεί, άνευ άλλου, την ύπαρξη μεγαλύτερου αριθμού ενοίκων, αλλά  οι ίδιοι ένοικοι είναι δυνατόν να απολαμβάνουν μεγαλύτερη άνεση σε  διαμέρισμα με πατάρι».

-«Ομοίως, η κατά το άρθρο 11 παρ. 6 περ. στ΄ του  Ν.Ο.Κ. αύξηση της δομούμενης επιφάνειας κατά 159,28 τ.μ., λόγω της μη  προσμέτρησης στον συντελεστή δόμησης των εσωτερικών εξωστών  (έρκερ), δεν συνεπάγεται, άνευ άλλου, υποβάθμιση του οικιστικού  περιβάλλοντος και επιδείνωση των όρων διαβίωσης, ενόψει των  δικαιολογητικών λόγων που, κατά τα αναφερόμενα στην εισηγητική έκθεση,  υπαγόρευσαν τη θέσπιση της συγκεκριμένης ρύθμισης και οι οποίοι  συνίστανται στη βελτίωση της βιοκλιματικής λειτουργίας των κτηρίων και  την αισθητική αναβάθμιση και ογκοπλαστική διαμόρφωση των όψεών τους».

Συνταγματικά τα μπόνους για κλιμακοστάσια

«Τέλος, λέει η απόφαση ούτε οι διατάξεις του άρθρου 11 παρ. 6 περ. δ΄ και ε΄ του ΝΟΚ  συνεπάγονται επιβάρυνση του οικιστικού περιβάλλοντος σε σχέση με το  προγενέστερο νομοθετικό καθεστώς και, ως εκ τούτου, δεν έρχονται σε  αντίθεση προς το άρθρο 24 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος, αφού και ο  προϊσχύων ΓΟΚ/1985 (βλ. άρθρο 7 παρ. 1 Β περ. δ και θ, ήδη άρθρο 248  ΚΒΠΝ) περιείχε αντίστοιχη ρύθμιση, προέβλεπε δηλαδή τη μη  προσμέτρηση της επιφάνειας κλιμάκων υπό τις εκεί οριζόμενες ειδικότερες  προϋποθέσεις και όρια. Η διαφοροποίηση δε ως προς το μέγεθος της μη  προσμετρούμενης επιφάνειας κλιμάκων δεν είναι κρίσιμη από την  εξεταζόμενη άποψη, ενόψει και του ότι οι επίμαχες ρυθμίσεις του ΝΟΚ, με  τις οποίες ο νομοθέτης προτάσσει την ανάγκη διαμόρφωσης  κλιμακοστασίων επαρκούς επιφάνειας, αφενός μεν υπαγορεύονται (όπως  ρητώς αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση) από λόγους ασφάλειας (η  οποία κατά τη νομολογία αποτελεί πολεοδομικό κριτήριο, που πρέπει να  συνεκτιμάται κατά τον καθορισμό ή την τροποποίηση του συντελεστή  δόμησης, βλΟλΣτΕ 376/2014, σκ. 13, ΟλΣτΕ 1970/2012, σκ. 1), ώστε να  διασφαλίζεται εύκολη διαφυγή των χρηστών των κτηρίων, αφετέρου δε  στοιχούν με τη μέριμνα του ίδιου νόμου (βλ. άρθρο 26) για την  προσβασιμότητα για αναπήρους και εμποδιζόμενα άτομα (υπό την έννοια  ότι καθιστούν ευχερέστερη την εγκατάσταση ραμπών και αναβατορίων  προς διασφάλιση της αυτόνομης προσπέλασης των χώρων από τα άτομα  αυτά ή την υποβοηθούμενη μεταφορά τους από τρίτους με αμαξίδιο).  Κατόπιν τούτων, όλοι οι περί του αντιθέτου προβαλλόμενοι ως άνω λόγοι  ακυρώσεως πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμοι».

Συνταγματικές και οι επιχωματώσεις

Σχετικά με τις επιχωματώσεις, που οι προσφεύγοντες υποστήριξαν ότι έγιναν « εκτεταμένες και αυξήθηκε το ύψος της  οικοδομής κατά 1 μ. επιπλέον», ενώ η πλευρά του ΥΠΕΝ υποστήριξε ότι «οι επιχώσεις αυτές έγιναν σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 4  του ΝΟΚ για την προσαρμογή του κτηρίου στο έδαφος και ότι σε κανένα  σημείο δεν προβλέπεται η οριστική στάθμη του να βρίσκεται ψηλότερα ή  χαμηλότερα από 1,50 μ. από τη φυσική στάθμη του» το δικαστήριο αποφαίνεται ότι:

-«Επειδή, το άρθρο 15 παρ. 4 του ΝΟΚ, όπως ισχύει μετά την  τροποποίησή του με το άρθρο 122 παρ. 14 του ν. 4819/2021 (Α΄ 129),  ορίζεται ότι: «Στους ακάλυπτους χώρους των οικοπέδων επιτρέπεται η  εκσκαφή ή επιχωμάτωση του φυσικού εδάφους για την προσαρμογή του  στο κτήριο με την προϋπόθεση ότι σε κανένα σημείο η οριστική στάθμη του  εδάφους δεν θα βρίσκεται ψηλότερα ή χαμηλότερα από το 1,50 μ. από τη  φυσική στάθμη του. Σε περίπτωση εκσκαφής ή επίχωσης ακαλύπτων  χώρων του οικοπέδου για οικόπεδα με κλίση μεγαλύτερη του 20%, η  στάθμη του φυσικού εδάφους μπορεί να υποβιβαστεί τεχνητά έως 2,00 μ.  και να επιχωθεί μέχρι 1,50 μ. Εκσκαφές ή επιχώσεις εδάφους που  υπερβαίνουν τα παραπάνω όρια επιτρέπονται ύστερα από γνωμοδότηση  του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής.». Εν προκειμένω, όπως προκύπτει από το  οικείο διάγραμμα δόμησης, το δάπεδο (πλάκα) του ισογείου του κτηρίου  διαμορφώθηκε, λόγω κλίσης του φυσικού εδάφους, μετά από επιχώσεις,  ώστε η οριστική στάθμη του εδάφους να μην υπερβαίνει το όριο του 1,50  μ. Συνεπώς, ο λόγος πρέπει να απορριφθεί ως αβάσιμος»

Η ταυτότητα της «δίκης του ΝΟΚ»

Το Ε΄ Τμήμα του ΣτΕ σημειώνεται στην απόφαση ότι:   Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του στις 5 Απριλίου 2023, με  την εξής σύνθεση: Μαργαρίτα Γκορτζολίδου, Aντιπρόεδρος, Πρόεδρος του  Ε΄ Τμήματος, Αγγελική Μίντζια, Ρωξάνη Γιαννουλάτου, Δημήτριος  Βασιλειάδης, Χριστιάνα Μπολόφη, Σύμβουλοι, Θεοδώρα Ζιάμου,  Δημήτριος Πυργάκης, Πάρεδροι. Γραμματέας η Γεωργία Σιμάτη. 

Εισηγήτρια στην Ολομέλεια του  Συμβουλίου της Επικρατείας ορίστηκε η Σύμβουλος Χριστιάνα  Μπολόφη. 

Προσφυγή άσκησαν κάτοικοι του δήμου Αλίμου, οι οποίοι  παρέστησαν με το  δικηγόρο Βασίλειο Παπαδημητρίου.

Η προσφυγή ασκήθηκε κατά   των:

1. Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, ο οποίος  παρέστη με τον Ευάγγελο Τσάκαλο, Πάρεδρο του Νομικού Συμβουλίου του  Κράτους και

2. Δήμου Αλίμου, ο οποίος  παρέστη με τον Δήμαρχο Ανδρέα Κονδύλη ως δικηγόρο και

3.κατά της κατασκευαστικής εταιρίας η οποία  παρέστη με τους δικηγόρους: α. Παναγιώτη Λαζαράτο και β.  Ανδρέα Παπαπετρόπουλο

Στη δίκη παρεμβαίνει υπέρ του κύρους των προσβαλλομένων  πράξεων, ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με τη Μαγδαληνή  Καραγεώργου, Πάρεδρο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους.

Η εκδίκαση άρχισε με την ανάγνωση της εκθέσεως της εισηγήτριας,  Συμβούλου Χριστιάνας Μπολόφη.