Αναλογικός υπολογιστής: μινωικό τέχνημα πρόγονος του μηχανισμού Αντικυθήρων

«Ο λεγόμενος «αναλογικός υπολογιστής» του Παλαιοκάστρου, η κεραμική μήτρα του οποίου βρίσκεται στο Μουσείο του Ηρακλείου στο πεδίο των αρχαίων τεχνολογιών και εφαρμογών, νομίζω πως αποτελεί ένα σπουδαίο δείγμα της προόδου του Μινωικού Πολιτισμού ανά τους αιώνες και ίσως αποτελεί τον μακρινό και πρωτόλιο πρόγονο του περίφημου «μηχανισμού των Αντικυθήρων» της ελληνιστικής περιόδου».

Αυτά τονίζει στο ecopress o Δρ. Χρίστος Θ. Ξενάκης, τ. Καθηγητής Φυσικής στην Ecole Européenne de Bruxelles -III, Επίτιμος Σύμβουλος Φυσικών Επιστημών, στο πλαίσιο της καμπάνιας για την ανάδειξη του Μινωικού πολιτισμού, του πρώτου Ευρωπαϊκού πολιτισμού, και της ανάγκης σύνταξης φακέλου υποψηφιότητας ένταξης του στο καλεντάρι της UNESCO. Δείτε εδώ στο ecopress

Τεράστια προσφορά στον παγκόσμιο πολιτισμό

O Δρ. Χρίστος Θ. Ξενάκης σημειώνει ότι:  «Ο Μινωικός Πολιτισμός, με τη δισχιλιετή διάρκειά του και την τεράστια προσφορά του τόσο στο Μεσογειακό όσο και στον παγκόσμιο εν τέλει πολιτισμό, αξίζει πράγματι να ενταχθεί στην UNESCO ως μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, ως ένας από τους βασικούς αρχαίους πολιτισμούς που η συνεισφορά του αναδεικνύεται σταδιακά μέσα από την αρχαιολογική σκαπάνη, τις μελέτες ειδικών επιστημόνων σε θέματα όπως η ναυσιπλοΐα, το εμπόριο, η μεταλλουργία, η αγγειοπλαστική, η μηχανική των κατασκευών, τα συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης, κ.ά.

Όλα τα παραπάνω, καθώς εξελίχθηκαν και βελτιώθηκαν ανά τους αιώνες, δηλώνουν μια συνεχή πρόοδο σε όλα τα επίπεδα, παρόλο που η έννοια της προόδου δεν είναι εντελώς σαφής, αλλά είναι ωστόσο αναμφίβολο ότι κατά την διάρκεια της προόδου, αυξάνεται ο αριθμός των λυμένων προβλημάτων, βαθαίνει η κατανόηση της πραγματικής φύσης τους και αυξάνονται οι πρακτικές εφαρμογές σε πολλά πεδία της καθημερινότητας.

Πρόοδος, όμως, δεν θα υπήρχε αν δεν αναπτύσσονταν παράλληλα, εκτός των άλλων, η γραφή (ιερογλυφικά του δίσκου της Φαιστού, γραμμική Α και Β), η συμβολική αριθμητική γραφή (μονάδες, δεκάδες, εκατοντάδες, χιλιάδες, κλάσματα, κλπ.) τόσο πολύτιμη για τις συναλλαγές και το εμπόριο, η παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού (ουρανογραφία), η μέτρηση του χρόνου (ηλιακά ρολόγια), κ.ά.

Πίσω από αυτή την πολύτιμη γνώση, κρύβεται μια επαρκής συσσωρευμένη εμπειρία εκατοντάδων ή και χιλιάδων ετών, κρύβεται η επισταμένη, μεθοδική και συστηματική παρατήρηση πολλών φυσικών φαινομένων και διαδικασιών και βέβαια κρύβεται η θέληση και συγχρόνως η απαίτηση των εκάστοτε κοινωνιών της μινωικής περιόδου για τη συνεχή βελτίωση των υπαρχόντων τεχνολογιών και την ανακάλυψη και χρήση νέων».

Ο «αναλογικός υπολογιστής» του Παλαιοκάστρου

Σύμφωνα με τον Δρ. Χρίστο Θ. Ξενάκη «Σε αυτή την κατηγορία των τεχνημάτων της εποχής ανήκει και ο λεγόμενος «αναλογικός υπολογιστής» του Παλαιοκάστρου, η κεραμική μήτρα του οποίου βρίσκεται στο Μουσείο του Ηρακλείου. Το εν λόγω τέχνημα, πολύτιμο τόσο για τη ναυσιπλοΐα, όσο και για το εμπόριο, τη γεωργία, τις δημόσιες εορτές, κλπ., είναι πολύ λίγο γνωστό και δεν έχει μελετηθεί με επάρκεια, αν και έχουν γίνει οι πρώτες προσπάθειες ανάλυσης των χρήσεών του (Δρ. Μηνάς Τσικριτσής και Στέφανος Ξανθουδίδης).

Στο πεδίο των αρχαίων τεχνολογιών και εφαρμογών, νομίζω πως αποτελεί ένα σπουδαίο δείγμα της προόδου του Μινωικού Πολιτισμού ανά τους αιώνες και ίσως αποτελεί τον μακρινό και πρωτόλιο πρόγονο του περίφημου «μηχανισμού των Αντικυθήρων» της ελληνιστικής περιόδου.

Το σύστημα του «αναλογικού υπολογιστή» λειτουργούσε με τη βοηθητική χρήση ενός κανόνα που στερεώνονταν στο κέντρο του πήλινου ακτινωτού δίσκου του τεχνήματος και ενός διαβήτη για τη μέτρηση γωνιών που δήλωναν το γεωγραφικό πλάτος του τόπου.

Ποιες ήταν οι λειτουργίες του συγκεκριμένου τεχνήματος που έκρυβε μέσα του πολύτιμη συσσωρευμένη αστρονομική γνώση;

α) Μπορούσε να λειτουργήσει, με τη βοήθεια του κανόνα και τις αντίστοιχες εγχαράξεις στην βαθμονομημένη περιφέρεια του πήλινου δίσκου, ως ηλιακό ρολόι, πολύτιμο εργαλείο για την εκτίμηση της ώρα κατά τη διάρκεια των εργασιών της ημέρας.

β) Με τη χρήση κανόνα και διαβήτη, μπορούσε να προσδιοριστεί το γεωγραφικό πλάτος του τόπου όπου εγίνετο η χρήση του τεχνήματος, πολύτιμη γνώση για τη ναυσιπλοΐα, τα ταξίδια στην ξηρά, κλπ., κατά τη διάρκεια της ημέρας με ηλιοφάνεια.

γ) Μπορούσε με τη βοήθειά του να αποτυπωθεί το ανάλημμα, δηλαδή η βαθμολογημένη κλίμακα, που έχει σχήμα όμοιο με τον αριθμό οκτώ (8) και που αυτό τους παρείχε (;) μια πολύ εξειδικευμένη γνώση, δηλαδή την απόκλιση του Ήλιου σε συνάρτηση με την ημερήσια εξίσωση του χρόνου (!) και που αυτό αποτελεί συνήθως μέρος ενός εξελιγμένου ηλιακού ωρολογίου.

Τι είναι η απόκλιση; Είναι η γωνία που μας φανερώνει πόσο πάνω ή κάτω από τον ισημερινό είναι ένα άστρο, ενώ η «εξίσωση χρόνου» είναι η διαφορά μεταξύ του αληθινού και του μέσου ηλιακού χρόνου!

Με τη βοήθεια πιστού αντιγράφου του τεχνήματος και τη χρήση κανόνα, το 2010-2011 δημιουργήθηκε το αποτύπωμα του αναλήμματος στη διάρκεια ενός έτους στο γεωγραφικό πλάτος της Κρήτης (35^ο περίπου) και βρέθηκε ότι το αποτέλεσμα ήταν πολύ ικανοποιητικό!

δ) Ο «αναλογικός υπολογιστής» χρησιμοποιήθηκε, όπως φαίνεται, με μεγάλη επιτυχία για προβλέψεις εκλείψεων Σελήνης και Ηλίου, σημαντικά φυσικά φαινόμενα που με τη σωστή και έγκαιρη πρόβλεψή τους βοήθησαν τόσο στη γεωργία, το εμπόριο και τη ναυσιπλοΐα, όσο και στην απομυθοποίηση ή την εξήγηση «εξωγήινων» φαινομένων! Με το πιστό αντίγραφο του τεχνήματος προβλέφθηκαν εκλείψεις της Σελήνης και του Ηλίου από το 2010 ως και το 2028 (!).

Έχουν όλες επαληθευθεί με πολύ καλή ακρίβεια μέχρι τώρα! Αναμένουμε την προβλεφθείσα μερική έκλειψη Ηλίου στις 25/10/2022 και την έκλειψη της Σελήνης στις 05/05/2023, στο γεωγραφικό πλάτος της Κρήτης!

Δεν θα μπορούσε να μην θαυμάσει κανείς το πώς αποτυπώθηκε έμπρακτα η συσσωρευθείσα γνώση αιώνων, για καθημερινή χρήση και για βελτίωση των όρων διαβίωσης, του εμπορίου, της ναυσιπλοΐας, κλπ.

Είναι μια σημαντική τεχνολογική κληρονομιά του Μινωικού Πολιτισμού, ο οποίος μεγαλούργησε για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και αλληλεπέδρασε με άλλους πολιτισμούς εκείνων των εποχών, δανειζόμενος και δανείζοντας στοιχεία γνώσεων, τεχνολογίας και πολιτισμού!

Για όλους τους παραπάνω λόγους, συντάσσομαι με τους αξιότιμους συναδέλφους μου επιστήμονες και υποστηρίζω και εγώ την ένταξη του Μινωικού Πολιτισμού, ως ζωτικό μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, στον κατάλογο των σημαντικών πολιτισμών, ένυλων και άυλων, της UNESCO».