Συνέντευξη του Στ. Παλλαντζά στην Φωτεινή Δαϊλα για το περιοδικό ARCHITECT/
Παθητικό Κτίριο, nZEB, ενεργειακός σχεδιασμός κτιρίων, ενεργειακή αναβάθμιση και βιοκλιματική αρχιτεκτονική είναι κάποιες από τις ορολογίες που ακούμε έντονα τελευταία από αρχιτέκτονες και μη. Δικαιολογημένα, λοιπόν, αποτέλεσαν και τη βάση της συζήτησής μας με τον Στέφανο Παλλαντζά, Πολιτικό Μηχανικό ΕΜΠ και Πιστοποιητή Παθητικών Κτιρίων.
Ας ξεκινήσουμε με κάτι απλό: Τι είναι παθητικό κτίριο και γιατί γίνεται τόση κουβέντα γι’ αυτό τα τελευταία χρόνια;
Παθητικό κτίριο είναι το κτίριο στο οποίο θα έπρεπε να ζουν όλοι οι άνθρωποι στον πλανήτη. Ένα κτίριο με ευχάριστη ατμόσφαιρα και απόλυτη θερμική άνεση χειμώνα καλοκαίρι, ένα κτίριο με υψηλού επιπέδου μόνωση και κορυφαίας απόδοσης κουφώματα, ένα κτίριο που δεν μπάζει από παντού, ένα κτίριο που έχει πάντοτε στο εσωτερικό του κορυφαία ποιότητα αέρα, ακόμη και με κλειστά παράθυρα. Ένα κτίριο που απαιτεί ελάχιστη ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές για να λειτουργήσει. Ένα κτίριο που για όλους τους παραπάνω λόγους έχει πάντοτε ευτυχισμένους χρήστες.
Τώρα βέβαια θα μου πείτε «και γιατί δεν ζουν όλοι αυτονόητα σε παθητικό κτίριο?» Η ερώτηση είναι προφανής, η απάντηση καθόλου. Είναι παράξενο που η ανθρωπότητα προοδεύει με τόσο γρήγορους ρυθμούς, ο άνθρωπος πάτησε εδώ και χρόνια στο φεγγάρι και ετοιμάζεται για τον Αρη, τα αυτοκίνητα μας εξηλεκτρίζονται ραγδαία πια. Κι όμως! Στο σπίτι μας εξακολουθούμε να ζεσταινόμαστε (έμμεσα ή άμεσα) ακόμη με τον ίδιο τρόπο που το κάναμε πριν από 20.000 χρόνια! Με κάρβουνο! Και δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα αν αυτό δεν ήταν τόσο επιβλαβές (πια) για τον πλανήτη.
Αυτό το γεγονός και ακόμη το ότι ζούμε σχεδόν το 80% της ζωής μας μέσα στα κτίρια, άνοιξε δραματικά την κουβέντα για τα παθητικά κτίρια. Τα κτίρια αυτά είναι γνωστά στην Ευρώπη εδώ και τριάντα χρόνια, την τελευταία δεκαετία όμως η εξάπλωση τους είναι εκρηκτική σε όλο τον κόσμο και στην χώρα μας. Τα παθητικά κτίρια, μέσα από μια πλήρη πλατφόρμα ενημέρωσης, κατάρτισης, σχεδιασμού και πιστοποίησης είναι ο ασφαλής οδικός χάρτης προς την αειφορία στον κτιριακό τομέα.
Ενέργειες και προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης, όπως το Εξοικονομώ – Αυτονομώ, «ανοίγουν» τον δρόμο για τα παθητικά κτίρια;
Υπό προϋποθέσεις ναι! Π.χ. με αφορμή το περυσινό πρόγραμμα κάναμε αρκετές δεκάδες παρεμβάσεις σε υφιστάμενα κτίρια με λογικές και σε επίπεδα παθητικού κτιρίου. Μας βοήθησαν σε αυτό το ύψος του επιλέξιμου προϋπολογισμού, τα κίνητρα για μεγαλύτερη εξοικονόμηση, το ότι έγινε με δική μας πρωτοβουλία επιλέξιμη δαπάνη ο μηχανικός αερισμός με ανάκτηση θερμότητας. Από την άλλη δυστυχώς πολεοδομικά και νομικά εμπόδια σε συνδυασμό με την πολυιδιοκτησία δεν βοήθησαν στο να μπουν στο πρόγραμμα ικανός αριθμός πολυκατοικιών, αν και ο επιλέξιμος προϋπολογισμός και το ύψος της επιδότησης ήταν εξαιρετικά ευνοϊκά.
Φέτος εκτιμώ πως δεν θα γίνει το ίδιο. Ο ανελέητος κόφτης των 200 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο, αποκλείει κάθε πιθανότητα ολοκληρωμένης παρέμβασης σε ένα κτίριο. Έτσι θεωρώ πως φέτος λίγοι θα επωφεληθούν πραγματικά από το πρόγραμμα και κανείς δεν θα μπορέσει να κάνει σοβαρές ενεργειακές παρεμβάσεις, πόσο μάλλον σε επίπεδο παθητικού κτιρίου, παρά μόνο αν διαθέσει σημαντικά ίδια κεφάλαια.
Θα πρέπει βέβαια να θυμίσουμε πως το πρόγραμμα δεν μπορεί να καλύψει το σύνολο του κτιριακού αποθέματος και αποτελεί απλά ένα πρόγραμμα ευαισθητοποίησης με κάλυψη μόλις του 10% του κτιριακού αποθέματος μέχρι το 2030. Υπό αυτό το πρίσμα θα έπρεπε να το βλέπει και το Υπουργείο ώστε να δίνει τη δυνατότητα για καλά παραδείγματα ανά την Ελλάδα. Η εφαρμογή της μεθοδολογίας του παθητικού κτιρίου στην ανακαίνιση εγγυάται το βέλτιστο αποτέλεσμα και την κατά 10 φορές τουλάχιστον μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.
Τα τελευταία χρόνια, έχει εμφανιστεί και το concept του nZEB, το οποίο πολύς κόσμος, ακόμα και μηχανικοί, το συνδέουν αυτόματα με το παθητικό κτίριο. Είναι δικαιολογημένη αυτή η σύνδεση, ή υπάρχουν κάποιες διαφορές;
Το κτίριο ΝΖΕΒ είναι ο ορισμός στην ευρωπαϊκή και την εθνική νομοθεσία για το πώς σχεδιάζουμε ενεργειακά και υλοποιούμε νέα κτίρια αλλά και το πώς ανακαινίζουμε ριζικά υφιστάμενα κτίρια από εδώ και πέρα. Είναι κάτι που η ΕΕ το δημοσιοποίησε από το 2008 και από το 2010 ζήτησε από τα κράτη μέλη να προετοιμαστούν για εφαρμογή από το 2021. Σήμερα δεν βγάζεις άδεια οικοδομής αν δεν προτείνεις ΝΖΕΒ κτίριο.
Το παθητικό κτίριο είναι ο ασφαλής και αξιόπιστος δρόμος υπολογιστικά για να φτάσεις στο κτίριο ΝΖΕΒ. Σήμερα οι ελάχιστες απαιτήσεις ΝΖΕΒ στη χώρα μας είναι το κτίριο Α κατά ΚΕΝΑΚ. Το παθητικό κτίριο είναι ενεργειακά 2-4 φορές καλύτερο από ένα κτίριο Α κατά ΚΕΝΑΚ, με όλη την αβεβαιότητα του μυστήριου «κτιρίου αναφοράς». Αυτό σημαίνει ότι μπορεί με ασφάλεια και αξιοπιστία να εγγυηθεί και το πολεοδομικό κίνητρο του 10% που δίνει ο ΝΟΚ σε κτίρια κατοικίας υψηλής ενεργειακής απόδοσης.
Όλα αυτά έχουν ανεβάσει κατακόρυφα το ενδιαφέρον για τα παθητικά κτίρια και στη χώρα μας. Σε αυτό φυσικά συνετέλεσε καθοριστικά και η παρουσία για πάνω από δέκα χρόνια πια του Ελληνικού Ινστιτούτου Παθητικού Κτιρίου και ενός δικτύου άριστα εκπαιδευμένων και πιστοποιημένων μηχανικών σε όλη την Ελλάδα. Και πλέον το ενδιαφέρον δεν περιορίζεται σε κτίρια κατοικίας, αλλά σύντομα θα δούμε και κτίρια του τριτογενή τομέα και εκπαιδευτικά δημόσια κτίρια.
Από την εμπειρία σας, πώς κρίνετε το επίπεδο εφαρμογής των αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού στην ελληνική αρχιτεκτονική; Οι αρχιτέκτονες τις λαμβάνουν υπόψη, ή…ο δρόμος μακρύς;
Θα μου επιτρέψετε κατ’ αρχήν να πω, με όλο το σεβασμό προς τους συναδέλφους αρχιτέκτονες μηχανικούς, πως δεν είμαι οπαδός του όρου «βιοκλιματικός σχεδιασμός». Θεωρώ πως ο όρος αυτός- που συναντάται περιέργως κατά κύριο λόγο στην Ελλάδα – δεν προσφέρει τίποτα περισσότερο στην αρχιτεκτονική από το να χωρίζει τους αρχιτέκτονες σε …καλούς και κακούς. Είναι δηλαδή ένα έξυπνο branding και τίποτα παραπάνω. Αλήθεια ποιος αρχιτέκτονας δεν γνωρίζει να προσανατολίζει σωστά ένα κτίριο? Ποιος αρχιτέκτονας δεν ξέρει τη σωστή αναλογία διαφανών και μη διαφανών στοιχείων στο κέλυφος ενός κτιρίου? Ποιος αρχιτέκτονας δεν διδάχτηκε ότι ένα κτίριο πρέπει να αερίζεται πλήρως τουλάχιστον μια φορά κάθε τρεις ώρες? Όλοι φυσικά! Επομένως τι νόημα έχει να λέμε ότι κάποιος αρχιτέκτονας ξέρει βιοκλιματικό σχεδιασμό ενώ κάποιος άλλος εξ ορισμού δεν ξέρει? Δεν έχει. Όλοι οι μηχανικοί και ιδιαίτερα οι αρχιτέκτονες έχουν διδαχθεί και γνωρίζουν την φυσική του κτιρίου και την φυσική των υλικών και οφείλουν να σχεδιάζουν ενεργειακά σωστά κτίρια. Προσωπικά σέβομαι απόλυτα τον κυρίαρχο ρόλο του αρχιτέκτονα στον ολιστικό και επομένως και ενεργειακά ορθό σχεδιασμό ενός κτιρίου.
Θα επανέλθω όμως στο ερώτημα σας για το αν ο δρόμος είναι τελικά μακρύς.
Δυστυχώς στην Ελλάδα μείναμε πίσω στα χρόνια της κρίσης. Και ενώ οι μηχανικοί είχαν τον άπλετο χρόνο, αφού ο οικοδομικός κλάδος κατέρρευσε ολοσχερώς, να επενδύσουν στη γνώση για τον ενεργειακό σχεδιασμό, δεν το έκαναν. Το ΤΕΕ εγκατέλειψε το ρόλο της κατάρτισης που όφειλε να παίζει στην κοινότητα των μηχανικών ενώ παράλληλα δεν ανανέωσε τον ΚΕΝΑΚ ως όφειλε. Τα πανεπιστήμια, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν έχουν σοβαρά μαθήματα ενεργειακού σχεδιασμού κτιρίων στα προπτυχιακά προγράμματα σπουδών τους και έτσι ούτε νέοι επιστήμονες με καλή γνώση ενεργειακού σχεδιασμού βγαίνουν στην αγορά.
Όλα αυτά μας έφεραν στο 2021 να είμαστε παντελώς ανέτοιμοι στο να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις των κτιρίων ΝΖΕΒ τόσο στα νέα όσο και στα υφιστάμενα κτίρια. Επομένως ο δρόμος δεν είναι απλά μακρύς, αλλά πρέπει να τρέξουμε και γρήγορα για να προλάβουμε το τραίνο της κλιματικής αλλαγής.
Τέλος, πιστεύετε πως ο βιοκλιματικός σχεδιασμός και η ενεργειακή αναβάθμιση θέτουν νέες προκλήσεις για τους αρχιτέκτονες; Αποτελούν ευκαιρία για να…ανανεωθεί η αρχιτεκτονική;
Πιστεύω πως η πρόκληση για καλύτερα ενεργειακά και πιο αειφόρα κτίρια είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να γυρίσει ο κάθε κατεργάρης στον πάγκο του. Να πάψουμε εμείς όλοι οι μηχανικοί να κάνουμε «απ’όλα», να ειδικευθεί ο καθένας στο αντικείμενο του και να αρχίσουμε πάλι να δουλεύουμε ομαδικά και παραγωγικά όπως σωστά διδαχτήκαμε στο Πολυτεχνείο. Και φυσικά ο αρχιτέκτονας Μηχανικός – δεν το γράφω τυχαία με κεφαλαίο Μ- να επανέλθει στο ρόλο που του ανήκει και στον ενεργειακό σχεδιασμό, αυτόν του επικεφαλής της ομάδας σχεδιασμού.
Ξέρετε στο ΕΙΠΑΚ διοργανώσαμε τα δύο τελευταία χρόνια δύο αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς φοιτητών για τον σχεδιασμό παθητικών κτιρίων σε δήμους της χώρας. Την πρώτη φορά 250 παιδιά χωρισμένα σε 30 ομάδες των 4-8 ατόμων με υποχρεωτικά όλες τις ειδικότητες μηχανικού σε κάθε ομάδα, σχεδίασαν ένα παθητικό νηπιαγωγείο στο Μοσχάτο. Τώρα άλλα 150 παιδιά μας παρέδωσαν προτάσεις για την ανακαίνιση μιας παλιάς αγροτικής αποθήκης στα Τρίκαλα. Μέσα από την διαγωνιστική διαδικασία προσφέραμε στους φοιτητές πάνω από 200 ώρες εντατικής εκπαίδευσης στον ενεργειακό σχεδιασμό που περιελάμβαναν διαλέξεις κορυφαίων αρχιτεκτόνων που ασχολούνται με παθητικά κτίρια σε όλο τον κόσμο. Τα παιδιά διδάχτηκαν πράγματα που δεν θα είχαν καμιά τύχη αλλιώς να τα διδαχτούν. Είμαστε ευτυχείς που αυτοί οι 400 νέοι θα μπουν με νέα εφόδια και διαφορετική νοοτροπία στην αγορά εργασίας.
Ναι λοιπόν, υπάρχουν πολλές νέες προκλήσεις για την αρχιτεκτονική και τους αρχιτέκτονες, αλλά θεωρώ πως μπορούν μεθοδικά και αποτελεσματικά να αντεπεξέλθουν, αν βοηθήσουμε όλοι και μοιραστούμε γνώσεις και εμπειρία. Φυσικά οι αρχιτέκτονες πρωτίστως πρέπει να κατανοήσουν πως πρέπει να βάλουν στην ατζέντα τους το γεγονός ότι ή ενέργεια δεν είναι πλέον φθηνή, δεν θα ξανα είναι ποτέ και γι’ αυτό δεν θα πρέπει πλέον να καταναλώνεται ανεξέλεγκτα στα κτίρια.
Αυτό κατά τη γνώμη μου δεν θα το χαρακτήριζα «ανανέωση» της αρχιτεκτονικής, αλλά απλά ένα reset ώστε να κοπούν «κακές συνήθειες» και να γίνει ξανά αντιληπτό το προφανές ότι «σχεδιάζω ένα κτίριο για να κάνω ευτυχισμένο τον χρήστη του, χωρίς ταυτόχρονα να επιβαρύνω το περιβάλλον». Σήμερα αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση για όλους όσους ασχολούμαστε με το κτίριο – και θυμίζω πως τα κτίρια ευθύνονται παγκοσμίως για το 40% της ζημιάς στο περιβάλλον – αν δεν θέλουμε να γίνουμε η πρώτη γενιά που θα αφήσει στην επόμενη ένα χειρότερο μέρος να ζει.
ARCHITECT
