Ηράκλειο Κρήτης: Παγκόσμιο ρεκόρ αυθαιρέτων! 35.000 παράνομα κτίσματα για 150.000 κατοίκους

Μια ιδιαίτερη περίπτωση στον χάρτη των αυθαιρέτων της χώρας αποτελεί το Ηράκλειο της Κρήτης. Μια «θάλασσα» περίπου 35.000 αυθαίρετων κτισμάτων αντιστοιχεί σε μόλις 150.000 κατοίκους, δημιουργώντας μία ίσως από τις μεγαλύτερες αναλογίες μεταξύ αυθαιρέτων και πληθυσμού, σε παγκόσμιο επίπεδο.

Συντάκτης: Μάριος Διονέλλης. Πηγή: efsyn

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, τα αυθαίρετα κτίσματα στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα του Ηρακλείου ξεπερνούσαν σε αριθμό τα νόμιμα κτίρια και η κατάσταση άρχισε κάπως να εξισορροπείται όχι τόσο λόγω των αυστηρότερων νόμων όσο λόγω της οικονομικής κρίσης, που περιόρισε δραστικά την οικοδομική δραστηριότητα, εντός και εκτός σχεδίου.
«Δεν χτίζονται πια νέα αυθαίρετα, επειδή ο κόσμος δεν έχει λεφτά, όχι επειδή φοβάται την Πολεοδομία, η οποία ούτως ή άλλως δεν έχει τα μέσα να πραγματοποιήσει ελέγχους», ομολογεί μάλλον κυνικά στην «Εφ.Συν.» ο πρόεδρος του «Συλλόγου Οικιστών Εκτός Σχεδίου Πόλης», Μιχάλης Βλαχάκης.
Ο Σύλλογος του Ηρακλείου είναι από τους πιο δυναμικούς του είδους του σε όλη τη χώρα, ακριβώς λόγω του πλήθους των μελών που εκπροσωπεί και έφτασε να κατέχει θέση προνομιακού συνομιλητή με όλες τις κυβερνήσεις, κάθε φορά που σχεδιάζονταν νόμοι για την τακτοποίηση των αυθαιρέτων.
Οι συνεχείς πιέσεις οδηγούσαν σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό δόσεων, σε όλο και πιο γενναίες διαγραφές προστίμων και σε διαρκώς ευνοϊκότερες ρυθμίσεις από την πλευρά της πολιτείας.
Ωστόσο, πενιχρά είναι τα αποτελέσματα σε ό,τι αφορά την ένταξη αυθαιρετούχων στις ρυθμίσεις των νόμων, καθώς πάντα υπάρχει κάποιο διαδικαστικό κώλυμα, όπως η σοβαρή υπόθεση των εξ αδιαιρέτου ακινήτων ή απλώς η προσμονή μιας επόμενης, ακόμα ευνοϊκότερης ρύθμισης.
Από το 1930
Το ιστορικό των αυθαιρέτων του Ηρακλείου ξεκινά από το 1930, όταν, αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, χιλιάδες προσφύγων φτάνουν στο Ηράκλειο. Το ελληνικό κράτος διέθεσε μεγάλες εκτάσεις γύρω από το ιστορικό κέντρο του Ηρακλείου.
Εξω από τον στενό πυρήνα της βενετσιάνικης πόλης και με φυσικό σύνορο το σωζόμενο ενετικό τείχος (το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο της Μεσογείου, μήκους 7 χιλιομέτρων), ξεκινά η διάθεση των προσφυγικών γαιών, που την εποχή εκείνη δεν δίνονται τόσο με την προοπτική της κατοικίας όσο της καλλιέργειας, για την αποκόμιση εισοδήματος από τους πρόσφυγες που πάλευαν να σταθούν στα πόδια τους.
Ωστόσο, μετά το 1945, η εκτός του τείχους ανοικοδόμηση δεν αργεί να πάρει ρυθμό χιονοστιβάδας. Οι καλλιέργειες δίνουν τη θέση τους σε κτίρια κατοικιών και το Ηράκλειο πολιορκείται ξανά, αυτή τη φορά από το τσιμέντο, που σταματά μόλις λίγα μέτρα από τα τείχη, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις δεν διστάζει να σκαρφαλώσει ακόμα και πάνω σε αυτά, όπως το παράδειγμα της συνοικίας της Βίγλας, λίγα μόλις μέτρα από την πλατεία Ελευθερίας.
Βλέποντας κανείς σήμερα την πόλη από ψηλά, διακρίνει σποραδικά ελάχιστους χώρους πρασίνου και μόνο πάνω στα 200 στρέμματα που καταλαμβάνουν τα τείχη ή μέσα στην τάφρο, πλάτους 40-60 μέτρων, που αυτά δημιουργούσαν, σημεία που κρατήθηκαν ανέπαφα εξαιτίας της αρχαιολογικής προστασίας τους.
Ηδη, από το τέλος της Τουρκοκρατίας, το τείχος είχε αρχίσει να αντιμετωπίζεται ως εμπόδιο για την ανάπτυξη της πόλης, ενώ υπήρξαν προτάσεις ακόμα και για γκρέμισμά του, που όμως δεν υλοποιήθηκαν, κυρίως λόγω του υψηλού κόστους μιας τέτοιας παρέμβασης.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ανοικοδόμηση γνωρίζει πραγματική έκρηξη, που όμως δεν συνοδεύεται και από το ανάλογο θεσμικό πλαίσιο.
Το 1958, συντάσσεται νέο σχέδιο πόλης, που εντάσσει όμως πολύ λίγες περιοχές εκτός των τειχών, καταδικάζοντας το Ηράκλειο σε εν πολλοίς άναρχη επέκταση σε νοητούς ομόκεντρους κύκλους έξω από τα τείχη και χωρίς την παραμικρή πρόβλεψη εξασφάλισης δημόσιων χώρων, οργανωμένης ρυμοτομίας, χώρων πρασίνου κτλ.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για το Περιβάλλον, για το Ηράκλειο αντιστοιχούν μόλις 2 τ.μ. αστικού πρασίνου για κάθε κάτοικο της πόλης.
Η ομηρία
«Το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Ηρακλείου έκανε πως δεν έβλεπε την οικιστική ανάπτυξη της πόλης. Σταματούσε 500 μέτρα από τα ενετικά τείχη, την ώρα που το Ηράκλειο έφτανε να εκτείνεται γύρω στα 10 χιλιόμετρα προς κάθε κατεύθυνση, και να ενώνεται με τα προσφυγικά της Αλικαρνασσού στα ανατολικά, με την Κνωσό στα νότια και με το Γάζι στα δυτικά», λέει στην «Εφ.Συν.» ο πρόεδρος των οικιστών, Μ. Βλαχάκης.
«Μέσα σε λιγότερο από μισό αιώνα, το Ηράκλειο έφτασε από τους 50 χιλιάδες κατοίκους στους 150.000, ωστόσο το ΓΠΣ παρέμενε ίδιο και απαράλλακτο», λέει ο κ. Βλαχάκης. «Βρέθηκα στο υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ επί υπουργίας Λαλιώτη και βάλαμε κάτω τους χάρτες και τους χαρακτηρισμούς των εκτάσεων, όπως τις είχαν στα αρχεία τους οι υπηρεσίες. Η περιοχή Τρεις Βαγιές, όπου ήδη από τη δεκαετία του ’90 δεν έπεφτε καρφίτσα ανάμεσα στα σπίτια, για το ΥΠΕΧΩΔΕ εθεωρείτο ως καλλιεργήσιμη γη και μάλιστα “υψηλής παραγωγικότητας”. Κατέβηκε μετά ο ίδιος ο Λαλιώτης, είδε τι υπήρχε πράγματι εκεί και έφριξε. Ομως και πάλι το ΓΠΣ δεν άλλαξε».
Ο κ. Βλαχάκης, πάντως, εκτός από την αδιαφορία και την αβελτηρία της πολιτείας, δίνει και μια πιο… πονηρή εξήγηση:
«Τρεις-τέσσερις μεγάλοι εργολάβοι της πόλης φαίνεται πως είχαν τον τρόπο να πιέσουν, ώστε να μείνουν στα συρτάρια οι επεκτάσεις του σχεδίου. Εκείνοι οικοδομούσαν νόμιμα τεράστιες πολυκατοικίες των 30 και 40 διαμερισμάτων και ήθελαν την ανάλογη πελατεία. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που αναγκάστηκαν να κλειστούν σε ένα διαμέρισμα, φοβούμενοι την εκτός σχεδίου ανοικοδόμηση. Και, διαχρονικά, κάποιοι εκπρόσωποι του κράτους υπέκυπταν στις πιέσεις αυτές, διατηρώντας σε ομηρία τούς εκτός σχεδίου οικοπεδούχους».
Τα πρόστιμα
Οι αυθαιρετούχοι του Ηρακλείου απειλήθηκαν πολλές φορές με πρόστιμα, με κατεδαφίσεις και με διαφόρων ειδών κυρώσεις από την επίσημη πολιτεία.
Ωστόσο, ειδικά σε περιόδους εκλογών, το κλίμα πάντα άλλαζε υπέρ τους, καθώς ο αριθμός τους ήταν τέτοιος που δεν επέτρεπε να τους αγνοήσει κανείς υποψήφιος βουλευτής ή δήμαρχος.
Στις δημοτικές εκλογές του 2010, βρέθηκαν στις κάλπες του Ηρακλείου αυτοκόλλητα με το σλόγκαν «είμαι οικιστής», ως ένδειξη διαμαρτυρίας, ενώ κακές γλώσσες λένε πως κάποτε συζητήθηκε ακόμα και το ενδεχόμενο συσπείρωσης με αντίστοιχους συλλόγους από όλη την Ελλάδα για τη δημιουργία του «Κόμματος των Οικιστών».
Ο κ. Βλαχάκης, πάντως, το διαψεύδει: «Ποτέ δεν υπήρξε τέτοια σκέψη, τουλάχιστον από το Ηράκλειο», λέει.
Πάντως, και ο ίδιος υπήρξε από τους… «δυνατούς» υποψηφίους με τον συνδυασμό του δημάρχου Γιάννη Κουράκη, στις εκλογές του 2014.
Οι πλημμύρες
Η μόνη πραγματική απειλή που αντιμετώπισαν, πάντως, οι οικιστές ήταν οι πλημμύρες από τα μπαζωμένα ρέματα του Ηρακλείου.
Ειδικά στις νοτιοανατολικές συνοικίες, απ’ όπου διέρχονται οι ποταμοί Γιόφυρος (ή Διακονιάρης), ο Αλμυρός, αλλά και ο Δρακουλιάρης, η περιοχή του Ξηροπόταμου, του Σκαφιδαρά και των Τριών Βαγιών βρίσκονται στο πόδι με την πρώτη δυνατή βροχή.
Οι τελευταίες μεγάλες πλημμύρες του 2015 άφησαν τεράστιες καταστροφές, ενώ ζητούμενο μέχρι και σήμερα παραμένει ένα σχέδιο πολιτικής προστασίας για τις συγκεκριμένες περιοχές.
Σε τέτοιες περιστάσεις, οι εκπρόσωποι της πολιτείας θυμίζουν με νόημα πως εκεί βασιλεύει η άναρχη δόμηση (όπως και στο Μάτι και σε εκατοντάδες άλλες περιοχές της χώρας).
Από την πλευρά τους, οι οικιστές θυμίζουν πως, παρά την αυθαιρεσία τους, ο κρατικός μηχανισμός και οι δήμοι εισπράττουν κανονικά από αυτούς δημοτικά τέλη, ΕΝΦΙΑ και λογαριασμούς κοινής ωφέλειας, αλλά και τα πρόστιμα που κατά καιρούς επιβάλλονται για κάθε είδους «τακτοποίηση».
Ο αντιδήμαρχος Ηρακλείου, Γιάννης Ρασούλης, που για χρόνια χειρίστηκε τον τομέα της Πολεοδομίας, τονίζει στην «Εφ.Συν.» πως τα πρόστιμα πλέον κατευθύνονται στη μαύρη τρύπα του δημόσιου χρέους και κάθε ιδιοκτήτης που εντάσσεται στις ρυθμίσεις σταματά να πληρώνει στην Πολεοδομία (δηλαδή στο δημοτικό ταμείο).
«Μας έχουν υποσχεθεί μέρος των χρημάτων από τα πρόστιμα, υποτίθεται πως δημιουργείται και το “πράσινο ταμείο” για απαλλοτριώσεις, για γκρέμισμα επικίνδυνων αυθαιρέτων και γενικότερα για αναπλάσεις στις περιοχές που έχουν χτιστεί άναρχα. Μέχρι στιγμής, δεν έχει έρθει στα ταμεία του δήμου ούτε ένα ευρώ, ενώ οι ανάγκες για αποκατάσταση των περιοχών και για τη δημιουργία στοιχειωδών συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης είναι τεράστιες», λέει ο ίδιος.

Γιάννης Ρασούλης, αντιδήμαρχος Ηρακλείου

Τα πρόστιμα πλέον κατευθύνονται στη μαύρη τρύπα του δημόσιου χρέους και κάθε ιδιοκτήτης που εντάσσεται στις ρυθμίσεις σταματά να πληρώνει στην Πολεοδομία (δηλαδή στο δημοτικό ταμείο). Μας έχουν υποσχεθεί μέρος των χρημάτων από τα πρόστιμα, υποτίθεται πως δημιουργείται και το «πράσινο ταμείο» για απαλλοτριώσεις, για γκρέμισμα επικίνδυνων αυθαιρέτων και γενικότερα για αναπλάσεις στις περιοχές που έχουν χτιστεί άναρχα. Μέχρι στιγμής, δεν έχει έρθει στα ταμεία του δήμου ούτε ένα ευρώ, ενώ οι ανάγκες για αποκατάσταση των περιοχών και για τη δημιουργία στοιχειωδών συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης είναι τεράστιες.

Μιχάλης Βλαχάκης, πρόεδρος του «Συλλόγου Οικιστών Εκτός Σχεδίου Πόλης»

Δεν χτίζονται πια νέα αυθαίρετα, επειδή ο κόσμος δεν έχει λεφτά, όχι επειδή φοβάται την Πολεοδομία, η οποία ούτως ή άλλως δεν έχει τα μέσα να πραγματοποιήσει ελέγχους. Τρεις-τέσσερις μεγάλοι εργολάβοι της πόλης φαίνεται πως είχαν τον τρόπο να πιέσουν, ώστε να μείνουν στα συρτάρια οι επεκτάσεις του σχεδίου. Εκείνοι οικοδομούσαν νόμιμα τεράστιες πολυκατοικίες των 30 και 40 διαμερισμάτων και ήθελαν την ανάλογη πελατεία. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που αναγκάστηκαν να κλειστούν σε ένα διαμέρισμα, φοβούμενοι την εκτός σχεδίου ανοικοδόμηση. Και, διαχρονικά, κάποιοι εκπρόσωποι του κράτους υπέκυπταν στις πιέσεις αυτές, διατηρώντας σε ομηρία τούς εκτός σχεδίου οικοπεδούχους.
Αγκάθι τα εξ αδιαιρέτου
Ο φαύλος κύκλος των αυθαιρέτων στο Ηράκλειο έδειξε προς στιγμήν να ρυθμίζεται με τον ομολογουμένως ευνοϊκό νόμο 4495/17 του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας «Ελεγχος και προστασία του δομημένου περιβάλλοντος», που ψήφισαν στα περισσότερα άρθρα του εκτός από τους κυβερνητικούς βουλευτές (ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝ.ΕΛΛ.) και οι βουλευτές της Ν.Δ.
«Πράγματι, ο νόμος εμπεριέχει τις ευνοϊκότερες ρυθμίσεις των τελευταίων ετών, με πολλές δόσεις και εκπτώσεις στα πρόστιμα, δίνοντας σοβαρό κίνητρο για ένταξη των ιδιοκτητών» λέει ο κ. Βλαχάκης. Ωστόσο, και πάλι δεν αντιμετωπίζεται το τεράστιο ζήτημα των εξ αδιαιρέτου ιδιοκτησιών, που αφορά ειδικά το Ηράκλειο. Από την εποχή των παραχωρήσεων των προσφυγικών εκτάσεων, αυτές δόθηκαν εξ αδιαιρέτου σε πολλούς ιδιοκτήτες.
Σήμερα, σε μια έκταση ενός στρέμματος μπορεί να υπάρχουν έως και δέκα ιδιοκτήτες. Ολοι αυτοί πρέπει να προσφύγουν σε μια δικαστική διαδικασία με τεράστια έξοδα, ώστε να ξεκαθαρίσουν το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους και το κομμάτι που τους αντιστοιχεί. Μόνο για την κοινοποίηση των δικασίμων ή των αποφάσεων στους συνιδιοκτήτες απαιτούνται έξοδα μέχρι και 500 ευρώ. Και φανταστείτε τι γίνεται, όταν ένας από τους 10 έχει πεθάνει και έχει αφήσει από κοινού π.χ. στα τρία παιδιά του το δικό του μερίδιο.
Ακόμα και αν ξεκαθαρίσεις όμως όλα αυτά, απαιτούνται μήνες μέχρι να πάρεις απόφαση από το Κτηματολόγιο το οποίο στο Ηράκλειο υπολειτουργεί, με όλο το βάρος να πέφτει σε μία διευθύντρια. Και, κατόπιν, χρειάζεται άλλους 4 έως 7 μήνες για να πάρεις βεβαίωση περί μη οφειλής Τέλους Ακίνητης Περιουσίας.
Μιλάμε για έναν πραγματικό λαβύρινθο, που αποθαρρύνει τους ιδιοκτήτες από το να ενταχθούν στις ρυθμίσεις του νόμου. Στην κατηγορία των εξ αδιαιρέτου ακινήτων εντάσσεται το 70% των ιδιοκτητών στο Ηράκλειο, ενώ τον Οκτώβριο λήγει η πρώτη προθεσμία για τα μειωμένα πρόστιμα και ήδη η συμμετοχή είναι πάρα πολύ μικρή», αναφέρει ο κ. Βλαχάκης.