NOK: στο ευρωδικαστήριο η επιβολή περιβαλλοντικού ισοδύναμου αντί αποζημίωσης

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Τη διάσταση ότι αντί αποζημίωσης θεσμοθετείται από το ελληνικό κράτος η επιβολή «περιβαλλοντικού ισοδύναμου», που αποτελεί πρόστιμο ή ειδική εισφορά για κτίρια του ΝΟΚ, που όταν ανεγέρθηκαν είχαν νόμιμες οικοδομικές άδειες, στα οποία κάνει διάκριση και εξαιρεί από κάθε είδους προστασία η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας αναδεικνύει η πρώτη προσφυγή κατασκευαστή, που κατατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ).  Η προσφυγή ζητά επανάληψη της δίκης του ΣτΕ για το ΝΟΚ για να γίνει δίκαιη δίκη και διεκδικεί οικονομική αποζημίωση του κατασκευαστή.

 Στο Ευρωδικαστήριο, μετά την απόφαση του ΣτΕ για το ΝΟΚ, προσέφυγε πρώτος, κατασκευαστής που δραστηριοποιείται στα νότια προάστια της Αθήνας για υπόθεση νόμιμης οικοδομικής άδειας που είχε λάβει από την ΥΔΟΜ του Δήμου Αλίμου, για την κατασκευή κατοικίας με δύο υπόγεια επίπεδα, κολυμβητικές δεξαμενές και φυτεμένο δώμα, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 10 του ΝΟΚ (Ν. 4067/2012), στην περιοχή του Αλίμου, η οποία ακυρώθηκε στη δίκη του ΝΟΚ στο ΣτΕ, μετά από προσφυγή του Δήμου Αλίμου.

Στην προσφυγή γίνεται μνεία στο Αρχιτεκτονικό Συμβούλιο του Νότιου Τομέα της Αθήνας, το οποίο πριν την έκδοση της οικοδομικής άδειας  ενέκρινε τα προτεινόμενα αρχιτεκτονικά σχέδια, σημειώνοντας στο σκεπτικό του ότι: «[…] η συγκεκριμένη αρχιτεκτονική πρόταση, τόσο λειτουργικά όσο και μορφολογικά, και στο πλαίσιο των εφαρμοστέων πολεοδομικών παραμέτρων που εφαρμόζει υπεύθυνα ο μελετητής, ενσωματώνεται αρμονικά στο πολιτιστικό περιβάλλον, τον αστικό ιστό, στην τοπική μορφολογία και τον αναπτυξιακό σχεδιασμό. Διατηρεί το περιβαλλοντικό όφελος που προβλέπεται στο άρθρο 10 (1) (α) του ν. 4067/2012, μέσω της μείωσης της κάλυψης των κτιρίων και της αύξησης του αδόμητου (ανοιχτού) χώρου».

Σημειώνεται ότι σε πρώτη φάση της εξέτασης της προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο θα κριθεί η εκδίκαση της επί της ουσίας και ακολούθως θα προσδιοριστεί το ύψος της αποζημίωσης που ζητά ο κατασκευαστής από το ελληνικό δημόσιο. Στο μεταξύ οι πληροφορίες αναφέρουν ότι ετοιμάζονται και άλλες προσφυγές στο ΕΔΔΑ από κατασκευαστές που θίγονται από την απόφαση του ΣτΕ για το ΝΟΚ.

Τα πέντε κλειδιά της προσφυγής στο ευρωδικαστήριο για την απόφαση του ΣτΕ

Τα πέντε κύρια σημεία, που αναπτύσσονται στην προσφυγή και θα καθορίζουν εξελίξεις μέσω του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου  στην εθνική έννομη τάξη, είναι:

1. Επανάληψη της δίκης του Συμβουλίου της Επικρατείας  για το ΝΟΚ με σκοπό να διεξαχθεί με δίκαιο τρόπο

Oι προσφεύγοντες σημειώνουν ότι  στην υπόθεση του ΝΟΚ έχει παραβιαστεί το άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) για την υποχρέωση δίκαιης δίκης. Δεν υπήρξε δίκαιη δίκη, διότι κρίθηκε ότι μπορεί παραδεκτά ο Δήμος να προσβάλει τις άδειες που εκδίδει η πολεοδομία του. Όργανο του Δήμου Αλίμου η πολεοδομία Αλίμου, υπακούει αναγκαστικά στο δήμο στον οποίο και ανήκει και εκδίδει άδειες στο όνομά του. Και όμως, με πλήρη μεταστροφή της νομολογίας του, το ΣτΕ απέρριψε τον ισχυρισμό περί ανεπίτρεπτης ενδοστρεφούς δίκης και θεώρησε, για πρώτη φορά, παραδεκτή την αίτηση ακυρώσεως του Δήμου κατά της ίδιας του της πολεοδομίας.

Ειδικότερα σημειώνεται ότι εκδόθηκε στις 16 Μαρτίου 2022  Οικοδομική Άδεια υπ’ αριθμ. 376138/16.03.2022, για την κατασκευή κατοικίας με δύο υπόγεια επίπεδα, κολυμβητικές δεξαμενές και φυτεμένο δώμα, σύμφωνα με τις διατάξεις του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ, Ν. 4067/2012). Παρά τη νομιμότητα της άδειας, ο Δήμος Αλίμου, μαζί με την Επιτροπή Ποιότητας Ζωής, υπέβαλε στις 16 Μαΐου 2022 στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) αίτηση ακύρωσης κατά της άδειας, αν και η άδεια είχε εκδοθεί από δικό του εσωτερικό όργανο, την ΥΔΟΜ του Δήμου. Αυτή η ενέργεια θεωρείται μη επιτρεπτή ενδοδιοικητική διαφορά, αφού κατά το ελληνικό δίκαιο ένα νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου δεν μπορεί να ακυρώσει πράξη άλλου οργάνου του ίδιου διοικητικού συστήματος, εκτός αν προβλέπεται ρητά από νόμο, κάτι που δεν ισχύει στην προκειμένη περίπτωση.

2. Διεκδίκηση πλήρους αποζημίωσης του θιγόμενου κατασκευαστή

«Η  ακύρωση της νόμιμα εκδοθείσας άδειας δόμησης του αιτούντος με την απόφαση Αρ. 146/2025 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας συνιστά σαφή παρέμβαση στην περιουσία» σημειώνεται στην προσφυγή και αναφέρεται ότι:

«Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι η απόφαση βασίστηκε σε ένα θεμιτό δημόσιο συμφέρον – δηλαδή, την φερόμενη αντισυνταγματικότητα ορισμένων διατάξεων του Νόμου 4067/2012  του Νέου Κτιριοδομικού Κανονισμού, (ΝΟΚ) – δεν παρασχέθηκε καμία αποζημίωση στον αιτούντα για την απώλεια των ουσιαστικών δικαιωμάτων να αναπτύξει την περιουσία του. Το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι ενώ η κατάσχεση περιουσίας μπορεί να είναι επιτρεπτή, πρέπει να συνοδεύεται από αποζημίωση που να σχετίζεται με την εύλογη αξία της παρέμβασης. Η πλήρης απουσία αποζημίωσης θα δικαιολογείται μόνο σε «εξαιρετικές περιστάσεις» (τις οποίες αναφέρει η προσφυγή) και τονίζει ότι: «δεν συντρέχουν τέτοιες εξαιρετικές περιστάσεις στην προκειμένη περίπτωση».  Η αποζημίωση του κατασκαυστή εκτιμάται ότι μπορεί να φτάσει έως και το ένα εκατομμύριο ευρώ.

3. Αντί αποζημίωσης επιβολή  «περιβαλλοντικού ισοδύναμου», που αποτελεί πρόστιμο ή ειδική εισφορά

«Στις 14 Μαΐου 2025, η Ελληνική Κυβέρνηση εισήγαγε νομοθετική τροποποίηση στον Νόμο περί Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (NOK) με σκοπό την παροχή ενός «περιβαλλοντικού ισοδύναμου», ενός αντισταθμιστικού μηχανισμού που αποσκοπεί στην αντιστάθμιση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης που προκύπτει από τις πλέον άκυρες νομοθετικές διατάξεις. Αυτός ο μηχανισμός εφαρμόζεται ειδικά σε οικοδομικές άδειες που είτε έχουν ακυρωθεί με τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις —όπως αυτή του αιτούντος— είτε εκκρεμούν επί του παρόντος διαδικασίες ακύρωσης», σημειώνεται στην  προσφυγή και τονίζεται ότι:

-«Ουσιαστικά, το λεγόμενο «περιβαλλοντικό ισοδύναμο» αποτελεί πρόστιμο ή ειδική εισφορά, καταβλητέα από κοινού και εις ολόκληρον από τους ιδιοκτήτες και τους εργολάβους των επηρεαζόμενων κτιρίων σε ειδικό λογαριασμό που τηρείται από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων προς όφελος του οικείου δήμου. Το συγκεκριμένο ποσό αυτής της οικονομικής υποχρέωσης θα καθοριστεί με Προεδρικό Διάταγμα. Μέχρι την πλήρη καταβολή του «περιβαλλοντικού ισοδύναμου», τα επηρεαζόμενα ακίνητα χαρακτηρίζονται νομικά ως «αυθαίρετα» και υπόκεινται σε περιορισμούς: δεν μπορούν ούτε να μεταβιβαστούν ούτε να χρησιμοποιηθούν υπό οποιαδήποτε νομική ιδιότητα από τους ιδιοκτήτες τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι αρκετοί δήμοι —συμπεριλαμβανομένου του Δήμου Αλίμου — έχουν αντιταχθεί δημόσια σε αυτή τη νέα νομοθετική ρύθμιση, υποστηρίζοντας ότι και αυτή είναι αντισυνταγματική και έχουν δηλώσει την πρόθεσή τους να συνεχίσουν να την αμφισβητούν με νομικά μέσα».

4. Παραβίαση της αρχής που προστατεύει την ιδιοκτησία

Σημειώνεται ότι από την απόφαση του ΣτΕ παραβιάζεται η αρχή της μη διάκρισης και το Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ, που προστατεύει την ιδιοκτησία. Σύμφωνα με την προσφυγή εισάγεται ανεπίτρεπτη και αδικαιολόγητη διάκριση και δημιουργούνται τρεις κατηγορίες πολιτών, που τελούν υπό τις ίδιες ακριβώς νομικές συνθήκες. 

Πρόκειται για αυτούς, που έκαναν χρήση των bonus του ΝΟΚ και όταν τις εξέδωσαν ήταν νόμιμες άδειες. Το Δικαστήριο δικαίωσε και προστάτευσε ορθότατα πλήρως όλους όσους είχαν άδεια στις 11/12 και είχαν ξεκινήσει οικοδομικές εργασίες.

Αντιθέτως το Δικαστήριοάφησε εντελώς απροστάτευτους όσους είχαν στις 11/12 τις ίδιες ακριβώς άδειες με  τα κίνητρα του ΝΟΚ, αλλά δεν πρόλαβαν, δεν θέλησαν, δεν μπόρεσαν ή υπήρξαν, τελικά, τόσο νομοταγείς, ώστε ανέμεναν να δουν τι τελικά θα γίνει με τα κίνητρα του ΝΟΚ και μετά να τα χρησιμοποιήσουν στην πράξη.

Και τώρα όλοι αυτοί καλούνται και νομοθετικά να αναθεωρήσουν τις άδειές τους και να χάσουν εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα, αντιπαροχές και αγοραπωλησίες.

Στην ίδια κατάσταση βρίσκονται και όσοι υπέστησαν από τους γείτονές τους αίτηση ακυρώσεως. Με άδειες  που ακυρώθηκαν η θα ακυρωθούν, έστω και αν είχαν εκδοθεί και είχε αρχίσει η υλοποίησή τους πολύ πριν τις 11/12. Σχετικά σημειώνεται ότι ανεπίτρεπτη διάκριση, λοιπόν, εισάγεται μεταξύ όσων έκαναν χρήση των κινήτρων του ΝΟΚ με αυθαίρετα και τυχαία κριτήρια.

5. Παραβίαση της αρχής της ασφάλειας των εννόμων σχέσεων

Η νομοθετική και διοικητική αβεβαιότητα που προκαλείται από την αναδρομική ακύρωση του νομικού πλαισίου —χωρίς μεταβατικές διατάξεις ή αποτελεσματικά ένδικα μέσα— συνιστά πρόδηλη αδυναμία διασφάλισης της ασφάλειας δικαίου, μιας αρχής που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του κράτους δικαίου και κατοχυρώνεται τόσο από το Ελληνικό Σύνταγμα όσο και από την Ευρωπαϊκή Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) , σημειώνεται στην προσφυγή και τονίζεται ότι:

Σύμφωνα με αυτές τις αρχές, οι αναδρομικές αλλαγές που ακυρώνουν τις άδειες κατασκευής για ολοκληρωμένα κτίρια θα πρέπει να θεωρούνται αντίθετες με τη Σύμβαση, καθώς οι δραστηριότητες των ιδιοκτητών τους, βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας εκείνη την εποχή, δημιουργούν δικαιολογημένη εμπιστοσύνη που προστατεύεται».

«Το δικαίωμα να μην υφίσταται κανείς διακρίσεις κατά την απόλαυση των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση παραβιάζεται όταν τα Κράτη μεταχειρίζονται άτομα σε ανάλογες καταστάσεις διαφορετικά, χωρίς να παρέχουν αντικειμενική και εύλογη δικαιολογία’, λέει σε άλλο σημείο τη προσφυγής» λέει σε άλλο σημείο της προσφυγής, και σημειώνεται ότι: «στην παρούσα υπόθεση, έχουμε υποβληθεί σε άμεση διάκριση. Έχουμε υποστεί διαφορετική μεταχείριση από άλλους σε ανάλογη κατάσταση και αυτή η διαφορετική μεταχείριση στερείται οποιασδήποτε αντικειμενικής και εύλογης δικαιολογίας ή θεμιτού στόχου δημοσίου συμφέροντος».

NOK: στο ευρωδικαστήριο η απόφαση του ΣτΕ, για παραβίαση της αρχής ισότητας

Α. Παπαπετρόπουλος: η αρχή της ασφάλειας του δικαίου θα έπρεπε να προστατεύεται  απολύτως

Η προσφυγή κατατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, (ΕΔΔΑ) στο Στρασβούργο, από τη Δικηγορική εταιρία Ανδρέας Δ. Παπαπετρόπουλος – Ευαγγελία Ι. Μπάνου και Συνεργάτες.

Ο κος Ανδρέας Δ. Παπαπετρόπουλος σε σχετική δήλωση του τονίζει ότι: «Απεστάλη τη Δευτέρα 19 Μαΐου 2025 , με συστημένη επιστολή, στο Στρασβούργο, η προσφυγή μας στο ΕΔΔΑ. Χωρίς, φυσικά, να αναφερόμαστε στην ουσία της υποθέσεως  και στην κρίση περί αντισυνταγματικότητας των «Κινήτρων του ΝΟΚ». Στην προσφυγή μας, που συντάχθηκε με την πολύτιμη συνδρομή του Συνταγματολόγου και Καθηγητή του Δημοσίου Δικαίου Γιώργου Κατρούγκαλου, επισημαίνουμε, μεταξύ πολλών άλλων, ότι:

Εισάγεται ανεπίτρεπτη διάκριση μεταξύ όλων αυτών που είχαν εκδώσει οικοδομική άδεια με τα «κίνητρα του  ΝΟΚ», μέχρι τις 11/12/2024 με το τυχαίο και αυθαίρετο κριτήριο του αν είχαν ή δεν μπόρεσαν, δεν κατάφεραν ή δεν θέλησαν να έχουν αρχίσει τις οικοδομικές τους εργασίες.

Οι μεν πρώτοι, οι οποίοι ξεκίνησαν οικοδομικές εργασίες, προστατεύονται απολύτως,  οι δε δεύτεροι, υποχρεούνται να αναθεωρήσουν τις οικοδομικές τους άδειες και να απωλέσουν πολλά τετραγωνικά, αντιπαροχές και, ενδεχομένως ίσως, ακόμα και αγοραπωλησίες.

Ζητάμε την επανάληψη της δίκης και την επέκταση του περιορισμού του ακυρωτικού αποτελέσματος σε όλους όσους  εξέδωσαν νομίμως οικοδομικές άδειες με τα κίνητρα του ΝΟΚ μέχρι τις 11/12/2024.

Διότι, σε έναν κράτος δικαίου, η αρχή της ασφάλειας του δικαίου θα έπρεπε να προστατεύεται  απολύτως και να υπερέχει οιασδήποτε άλλης αρχής.

Και αν αυτό δεν γίνεται ακόμα δεκτό από τα εθνικά δικαστήρια, πιστεύουμε ότι με τη διαμεσολάβηση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, θα επιβληθεί, επιτέλους, και στην εθνική έννομη τάξη».