Περιβαλλοντικές ζημίες: ο «ρυπαίνων» διαφεύγει και πληρώνει το κράτος

Σε 250 περιπτώσεις περιβαλλοντικής ζημιάς, που έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα, στο διάστημα από το 2011 μέχρι και σήμερα και έχουν εγγραφεί στο μητρώο, μόλις το 25% των υπεύθυνων προχώρησε σε μέτρα αποκατάστασης, με αποτέλεσμα σε κάποιες να επωμίζεται το κράτος το κόστος, πράγμα το οποίο είναι σε αντίθεση με την κοινοτική αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει».

Δηλαδή για τις τρεις στις τέσσερις περιβαλλοντικές ζημιές ο ρυπαίνων διαφεύγει και πληρώνει στο κράτος, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε η προϊσταμένη του Συντονιστικού Γραφείου Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών (ΣΥΓΑΠΕΖ) του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σταυρούλα Πουλή, στο σεμινάριο με θέμα «Περιβαλλοντική Ευθύνη και Αποκατάσταση της Περιβαλλοντικής Ζημιάς μέσω Χρηματοοικονομικών και άλλων Εργαλείων», που πραγματοποιήθηκε σήμερα στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE-Profile «Promote financial Instruments for Liability on Environment».

– «Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν εφαρμόζεται επαρκώς από τους φορείς εκμετάλλευσης η κοινοτική αρχή “ο ρυπαίνων πληρώνει”», σημείωσε η κ. Πουλή, προσθέτοντας ότι «υπάρχει μάλιστα και απροθυμία εκ μέρους τους να αναλάβουν το κόστος εφαρμογής της, παρά το ότι υπάρχουν συμβάντα». Αναγνωρίζοντας ότι είναι «ακριβό σπορ η αποκατάσταση μιας περιβαλλοντικής ζημιάς», επισήμανε, ωστόσο, ότι «αυτό γίνεται πολύ πιο ακριβό όταν δεν γίνεται στην ώρα του και για αυτό η έννοια της πρόληψης έχει υψίστη σημασία».

Στο πλαίσιο αυτό υπογράμμισε τη σημασία ανάπτυξης και εφαρμογής νέων συστημάτων αξιολόγησης και εκτίμησης του περιβαλλοντικού κινδύνου, με βάση τα οποία θα παραχθούν ή θα αναπτυχθούν περαιτέρω τα αναγκαία μέσα χρηματοοικονομικής ασφάλειας, με στόχο την αποτροπή πρόκλησης περιβαλλοντικών ζημιών και την υλοποίηση των κατάλληλων μέτρων αποκατάστασης.

«Εργαλεία μεν υπάρχουν στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι τόσο ανεπτυγμένα», σημείωσε η κ. Πουλή και πρόσθεσε ότι «σήμερα ασφαλίζονται εταιρείες που διαχειρίζονται επικίνδυνα και μη επικίνδυνα απόβλητα και υποχρεούνται από τη νομοθεσία να το κάνουν, αλλά οι υπόλοιπες δραστηριότητες που μπορεί επίσης να είναι επικίνδυνες, όπως οι μεταποιητικές, δεν το κάνουν».

Η γενική διευθύντρια του σώματος επιθεωρητών και ελεγκτών ΥΠΕΝ, Αθανασία Λαζάρου τόνισε μέσω της διαδικτυακής της τοποθέτησης ότι μέσω του προγράμματος του LIFEPROFILE προωθούνται μέτρα και έργα για τη βελτίωση των μεθόδων της αποκατάστασης, η ανάπτυξη μεθόδου για την ανάλυση επικινδυνότητας, η εφαρμογή της χρηματοοικονομικής ασφάλειας για την αποκατάσταση των περιβαλλοντικών ζημιών, η ανάπτυξη εθνικού σχεδίου για την αποτελεσματική εφαρμογή της περιβαλλοντικής ευθύνης και η ενημέρωση των υπαλλήλων της δημόσιας διοίκησης με αρμοδιότητα την εφαρμογή της περιβαλλοντικής ευθύνης, καθώς και των εμπλεκομένων φορέων και του κοινού.

Το πρόγραμμα και οι στόχοι του

Το πρόγραμμα εγκρίθηκε από την ΕΕ το 2020, ξεκίνησε να υλοποιείται στα μέσα του 2021, ολοκληρώνεται εντός του 2023 και είναι προϋπολογισμού 1,86 εκατ. ευρώ, με χρηματοδότηση κατά 55% από την ΕΕ. Στο έργο συμμετέχουν: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ένωση Ασφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδας, Πράσινο Ταμείο, Εθνικό Αστεροσκοπείο και η συμβουλευτική εταιρεία «Γρύφων Περιβαλλοντική Συμβουλευτική ΕΕ», ενώ συντονιστής είναι το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Η περιβαλλοντική οργάνωση «ECOCITY», εκπροσωπούμενη από την Μαργαρίτα Καραβασίλη, ιδρυτικό στέλεχος του θεσμού των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος και πρώην ειδική γραμματέας του ΥΠΕΝ, έχει αναλάβει τη διοργάνωση ενημερωτικών σεμιναρίων.

Στο πλαίσιο του προγράμματος, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, σε συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα και περιβαλλοντικούς φορείς και με την υποστήριξη του Πράσινου Ταμείου, έχει ως στόχο να αναπτύξει ψηφιακά εργαλεία ανοιχτά στη διοίκηση, τους επιχειρηματίες και τους πολίτες για τον υπολογισμό του περιβαλλοντικού κινδύνου σε κάθε είδους έργα και επενδύσεις, όπως επίσης να καταγράψει και να εκτιμήσει το κόστος, αλλά και να παρακολουθεί συνεχώς, μέχρι την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας.

Στόχος είναι καταρχάς να βελτιωθεί η εφαρμογή της κοινοτικής οδηγίας για τη περιβαλλοντική ευθύνη, προκειμένου να εφαρμοστεί η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» και να αποκαθίστανται οι περιβαλλοντικές ζημιές από αυτούς που τις προκαλούν με τις δραστηριότητες που ασκούν. Παράλληλα, σύμφωνα με την κ. Πουλή, στόχος είναι να εφαρμοστεί η υποχρεωτική χρηματοοικονομική ασφάλεια, «διότι θα πρέπει να υπάρχουν τα οικονομικά μέσα διαθέσιμα στους φορείς εκμετάλλευσης για να αντιμετωπίζουν το οικονομικό βάρος που προκύπτει από τις περιβαλλοντικές ζημιές και την αποκατάστασή τους».

Στο πλαίσιο αυτό γνωστοποίησε ότι από την υλοποίηση του προγράμματος θα προκύψουν όλα εκείνα τα συστατικά που θα επιτρέψουν την κατάρτιση ενός εθνικού σχεδίου δράσης στην Ελλάδα για την εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». «Έτσι θα είναι και ισορροπημένη η εφαρμογή της τόσο από το ΥΠΕΝ, όσο και από τις αποκεντρωμένες διοικήσεις», τόνισε η ίδια.

Τα νέα ψηφιακά εργαλεία

Στη διάρκεια του εξειδικευμένου σεμιναρίου, ανακοινώθηκε ότι στο πλαίσιο του προγράμματος θα δημιουργηθεί νέα διαδικτυακή πλατφόρμα, στην οποία θα καταχωρούνται όλες οι υποθέσεις περιβαλλοντικής ζημιάς, που χειρίζονται η διεύθυνση του Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών ΥΠΕΝ και οι αρμόδιες Διευθύνσεις των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων, με συνεχή επικαιροποίηση των στοιχείων για την εξέλιξη των υποθέσεων, ώστε όλοι οι εμπλεκόμενοι και οι πολίτες να ενημερώνονται πόσες και ποιές ζημιές αποκαταστάθηκαν ή παραμένουν ανοιχτές και σε ποιο στάδιο βρίσκεται η υλοποίηση μέτρων για κάθε περίπτωση.

Παράλληλα, αναπτύσσεται νέο πληροφοριακό σύστημα για τον υπολογισμό του περιβαλλοντικού κινδύνου, έργο το οποίο υλοποιεί το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Ο υπολογισμός του περιβαλλοντικού κινδύνου θα καλύπτει όλες τις δραστηριότητες, για τις οποίες η νομοθεσία αναφέρει ονομαστικά και προβλέπει αντικειμενική ευθύνη. Το εργαλείο αυτό θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, θα είναι διαθέσιμο στις αρμόδιες αρχές, στους φορείς εκμετάλλευσης και στους πολίτες και θα παρουσιάζει για κάθε δραστηριότητα, αν έχει κάποιο περιβαλλοντικό κίνδυνο και αν έχει πώς αυτός μπορεί να κοστολογηθεί και πώς μπορεί να μεταφραστεί σε κάποια χρηματοοικονομική ασφάλεια, την οποία θα πρέπει να αποκτήσει ο φορέας εκμετάλλευσης. Ψηφιακό εργαλείο, που θα κάνει εκτίμηση του κόστους της αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ζημίας αναπτύσσει το Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού του Παντείου Πανεπιστημίου.

Στο σεμινάριο χαιρετισμό απηύθυνε ο τομεάρχης Περιβάλλοντος και Ενέργειας και βουλευτής Β’ Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, Σωκράτης Φάμελλος, λέγοντας μεταξύ άλλων ότι για να μπορεί το περιβάλλον να είναι πόλος ανάπτυξης για την Ελλάδα θα πρέπει να υπάρχουν στη χώρα ισχυρές υπηρεσίες και ισχυρή πολιτεία, ώστε να μπουν σε τάξη όλα τα θέματα της προστασίας του. Στο πλαίσιο αυτό, υπογράμμισε την ανάγκη στελέχωσης των αρμόδιων υπηρεσιών και υπογράμμισε τους κινδύνους υποβάθμισής τους. «Έχουμε διαπιστώσει ότι ξαναγυρνάμε στο παρελθόν με μια μεγάλη υποτίμηση του περιβαλλοντικού ελέγχου, αφού πρόσφατα θεσπίστηκε διάταξη σύμφωνα με την οποία οι Βεβαιωμένες Παραβάσεις να ακυρώνονται και να επανεξετάζονται εκ των υστέρων γιατί αυτό νομοθετήθηκε τώρα τελευταία. Πάμε ολοταχώς προς τα πίσω, αφού βλέπουμε πως η ιστορία επαναλαμβάνεται. Όταν αναλάβαμε το ΥΠΕΝ το 2015, βρήκαμε στο συρτάρι Εισηγήσεις Επιβολής Προστίμων που περιμέναν υπογραφή από το 2012» είπε ο κ Φάμελλος.

Από την πλευρά του, ο πρόεδρος του ΤΕΕ/ΤΚΜ, Γιώργος Τσακούμης ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «είμαστε ακόμη στην αρχή και έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας» σε ό,τι αφορά τα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και υποστήριξε ότι απαιτούνται σωστή νομοθεσία και καλός συντονισμός για να μπουν όλα τα ζητήματα σε τάξη.

Το σεμινάριο εντάσσεται σειρά αντίστοιχων εκδηλώσεων που υλοποιεί το ΥΠΕΝ σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, με θέμα την ενδυνάμωση της εφαρμογής της Οδηγίας για την Περιβαλλοντική Ευθύνη, όπως προσδιορίζεται στο ΠΔ 148/2009, ειδικότερα σε θέματα πρόληψης και αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ζημίας μέσω προώθησης ικανών χρηματοοικονομικών και άλλων εργαλείων.