Σαρωνικός ώρα μηδέν: Μαθήματα από μια άνιση μάχη με μια εκτεταμένη περιβαλλοντική ζημιά

Της Μαργαρίτας Καραβασίλη*  ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ CISD. Με αφορμή τη βύθιση του μικρού δεξαμενόπλοιου «Αγία Ζώνη ΙΙ» τα ξημερώματα της Κυριακής 10 Σεπτεμβρίου 2017 στη Σαλαμίνα και της πετρελαιοκηλίδας που διέφυγε, με αποτέλεσμα την πρόκληση σοβαρής και εκτεταμένης ρύπανσης της θάλασσας και μιας ακτογραμμής χιλιομέτρων (από τις παραλίες της Σαλαμίνας, την Κυνοσούρα, τα Σελήνια, την Πειραϊκή, την Φρεατίδα έως και τις ακτές της Βούλας) το CISD παρεμβαίνει προκειμένου, καταρχήν, να δηλώσει διαθεσιμότητα για όποια επιστημονική, τεχνολογική, αλλά και πρακτική συμβολή στο τεράστιο έργο της απορρύπανσης και αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ζημιάς, αλλά και για να διατυπώσει ορισμένες σκέψεις και προτάσεις σχετικά.

Γιατί ετούτη την ώρα δεν ωφελεί η μεμψιμοιρία, ούτε η ανέξοδη κριτική, ούτε η αυθαίρετη απόδοση ευθυνών. Ετούτη την ώρα χρειάζεται συσπείρωση και κοινή δράση, αν θέλουμε να συμβάλλουμε στον μετριασμό των επιπτώσεων της ρύπανσης από πετρελαιοειδή, επιπτώσεις που είναι μακροχρόνιες και δυστυχώς συχνά μη αναστρέψιμες.

Στο πλαίσιο αυτό δεν πρέπει, ωστόσο, να υποβαθμιστούν πραγματικότητες όπως:

• Η καθυστέρηση στην έναρξη του προληπτικού απορρυπαντικού έργου και τα χάσιμο πολύτιμου χρόνου να μετατρέψουν ένα συμβάν θαλάσσιας ρύπανσης σε μια εκτεταμένη περιβαλλοντική καταστροφή.
• Το Κράτος βρέθηκε απροετοίμαστο και ασυντόνιστο, χωρίς σχέδιο διαχείρισης του κινδύνου και συντονισμού των δράσεων συναρμόδιων φορέων.
• Το έλλειμμα μιας ολοκληρωμένης και τεκμηριωμένης ενημέρωσης, μοιραία οδήγησε σε υποθέσεις και ποικίλα σενάρια (ακόμη και επιστημονικής φαντασίας) υποβοηθούμενα από τα ΜΜΕ και το διαδίκτυο.
• H αιφνίδια επέκταση της πετρελαιοκηλίδας χιλιόμετρα μακριά και η πυκνότητα της συγκέντρωσης μαζούτ στις παραλίες της νότιας Αττικής δημιούργησε σοκ και πανικό στους κατοίκους.
• Οι ελλείψεις ελέγχου στις πιστοποιήσεις ασφαλούς ναυσιπλοΐας του συγκεκριμένου πλοίου αλλά και άλλων αντιστοίχων, όπως και στις συνθήκες εργασίας των ναυτικών.
• Η διαχρονική έλλειψη εμπιστοσύνης στο Κράτος έφερε, για άλλη μια φορά, την κοινωνία απέναντι κλπ.

Τα στοιχεία αυτά, μεταξύ άλλων, αναφέρονται γιατί πρέπει να προβληματίσουν και στη συνέχεια να συνετίσουν τους αρμόδιους, ώστε να λάβουν τώρα όλα τα αναγκαία μέτρα που θα εγγυώνται τη δημιουργία αξιόπιστων μηχανισμών πρόληψης φαινομένων ρύπανσης και άμεσης αποκατάστασης κάθε περιβαλλοντικής ζημιάς, σε πλήρη ευθυγράμμιση με την ισχύουσα διεθνή, ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία.

Γιατί, παρά το ότι ένας μεγάλος μηχανισμός έχει αναπτυχθεί αυτή τη στιγμή, για να διαχειριστεί τα αποτελέσματα και να τα περιορίσει, με τη συνεργασία κρατικών και δημοτικών υπηρεσιών, αυτό δεν αρκεί, όπως πρακτικά αποδεικνύεται.

Δε σημαίνει όμως ότι δεν πρέπει να αναγνωρισθεί η αξία της συνεισφοράς δράσεων που έχουν ήδη λάβει χώρα, με ενεργοποίηση αντιρρυπαντικών σκαφών, όπως το AKTAIA OSRV (ναυλωμένο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια στη Θάλασσα «EMSA») και άλλων ιδιωτικών, με την ολοκλήρωση των εργασιών στεγανοποίησης του ναυαγίου και της απάντλησης του φορτίου του ή την αξία της συνεισφοράς του Λιμενικού Σώματος, κάτω από τον συντονισμό του οποίου εκτελούνται οι εργασίες. Αξίζει επίσης να υπογραμμισθεί η σημασία των άμεσων ενεργειών του Υπουργείου Περιβάλλοντος, τόσο με την καθημερινή παρουσία των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος που διενεργούν ελέγχους, δειγματοληψίες και συντονίζουν ορισμένες εργασίες, όσο και με την έκδοση σχετικών αποφάσεων που έθεσαν σε καθεστώς περιβαλλοντικής ευθύνης την πλοιοκτήτρια εταιρεία, στην οποία καταλογίζεται και η υποχρέωση της άμεσης αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ζημιάς με την καταβολή του συνόλου του κόστους των μέτρων απορρύπανσης και αποκατάστασης.

Tο CISD καλεί την Κυβέρνηση:

1. Να αποδώσει όλες τις ευθύνες με παραδειγματικό τρόπο μετά από εξονυχιστική ανάλυση των αιτίων, ώστε η χώρα να βγει καλύτερα προετοιμασμένη σε ζητήματα πρόληψης, ελέγχου και αποκατάστασης αντίστοιχων ατυχημάτων στο μέλλον, καθώς όσο πιο γρήγορη και αποτελεσματική είναι η επέμβαση, τόσο περισσότερο μειώνονται οι κίνδυνοι για το περιβάλλον και ελαχιστοποιείται το κόστος της απορρύπανσης.
2. Να αναλάβει τις ευθύνες που της αναλογούν στη λήψη των αποφάσεων για την αντιμετώπιση διαχρονικών ζητημάτων οργάνωσης του κράτους που άμεσα σχετίζονται με τις επιπτώσεις του συμβάντος, όπως:

• Συμμόρφωση σε διεθνείς και ευρωπαϊκές ρυθμίσεις σχετικά με τα διπλά τοιχώματα των δεξαμενοπλοίων για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των ακτών γιατί μόνο έτσι θα διασφαλισθεί παράλληλα και η ελληνική ναυτιλία.
• Οργάνωση και επιμόρφωση κάθε λιμενικής αρχής και κάθε αρμόδιας υπηρεσίας για αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων που μπορεί να συμβούν, ιδιαίτερα στα μεγάλα λιμάνια ης χώρας με αυξημένη κίνηση.
• Ενημέρωση συναρμόδιων φορέων και υπηρεσιών, σε κάθε επίπεδο διοίκησης, σε θέματα δράσης πρόληψης και αντιμετώπισης θαλάσσιας ρύπανσης, αλλά και σχετικής νομοθεσίας.
• Οργάνωση του μηχανισμού ελέγχου στις πιστοποιήσεις ασφαλούς ναυσιπλοΐας.
• Διαμόρφωση σχεδίων διαχείρισης του κινδύνου και τακτικών ασκήσεων εικονικής υλοποίησής τους.
• Απαίτηση ασφάλισης όλων των δεξαμενόπλοιων για ζητήματα πρόληψης και αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ζημιάς.
• Προμήθεια κατάλληλου και επαρκούς εξοπλισμού και υποδομής απορρύπανσης.
• Ενδυνάμωση των μηχανισμών ελέγχου.

*Η Μαργαρίτα Καραβασίλη είναι:

• Αρχιτέκτων d.p.l.g Μηχανικός, MSc Πολεοδόμος-Χωροτάκτης, MSc Κοινωνική Ψυχολόγος
• Πρόεδρος στην εταιρείαΠαρατηρητήριο Πολιτών για την Αειφόρο Ανάπτυξη
• Πρώην Ειδική Γραμματέας Επιθεώρησης Περιβάλλοντος & Ενέργειας στην εταιρείαΥπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής
• Πρώην Γενική Επιθεωρήτρια στην εταιρείαΕΥΕΠ