Έργα εξοικονόμησης και ΑΠΕ στα κτίρια: το κόστος και το όφελος για τα νοικοκυριά

Τεχνική έρευνα του Ινστιτούτου για την Ευρωπαϊκή και Κλιματική Πολιτική (IEECP) εξετάζει το κόστος και το όφελος των νοικοκυριών από: αναβάθμιση κτιριακού κελύφους, εγκατάσταση αντλιών θερμότητας, φωτοβολταϊκών στέγης για ενεργειακό συμψηφισμό, προώθηση κτιρίων σχεδόν μηδενικής και μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας, εγκατάσταση λεβήτων φυσικού αερίου και καταλήγει σε προτάσεις για την πολιτική χρηματοδοτήσεων και επιδοτήσεων στη χώρα μας.

-«Το IEECP συνέκρινε το οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό όφελος από έξι διαφορετικά σενάρια παρεμβάσεων, όπως επιτάσσει η Ευρωπαϊκή Αρχή “Energy Efficiency First”, και βρήκε ότι η Καθαρά Παρούσα Αξία και ο Εσωτερικός Βαθμός Απόδοσης των επενδύσεων κυμαίνονται από θετικά έως πολύ υψηλά για όλα τα σενάρια εξοικονόμησης και ΑΠΕ στα κτίρια, ενώ αντίθετα ήταν αρνητικά για τις σχεδιαζόμενες επενδύσεις ορυκτού αερίου», αναφέρει στο ecopress ο Δρ. Βλάσης Οικονομου, Διευθύνων Σύμβουλος του Ινστιτούτου για την Ευρωπαϊκή Πολιτική για την Ενέργεια και το Κλίμα (IEECP), υπεύθυνος της επιστημονικής έρευνας τονίζοντας ότι:

-«Αν η χώρα μας αντί να προχωρήσει στα σχεδιαζόμενα έργα ορυκτού αερίου ύψους 1,5 δις € ως το 2030 διέθετε αυτούς τους πόρους σε παρεμβάσεις εξοικονόμησης και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στα κτίρια, το συνολικό πραγματικό όφελος για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και την εθνική οικονομία θα ήταν κατά πολύ μεγαλύτερο».

Οικονομικό όφελος από τις ΑΠΕ στα κτίρια

-«Η τεχνική έκθεση «ανάλυσης κόστους οφέλους παρεμβάσεων ΑΠΕ και εξοικονόμησης ενέργειας στον οικιακό τομέα, που εκπόνησε το Ινστιτούτο για την Ευρωπαϊκή και Κλιματική Πολιτική (Institute for European Energy and Climate Policy – IEECP), για λογαριασμό του Ελληνικού Γραφείου της Greenpeace, αποδεικνύει ότι οι επενδύσεις σε εξοικονόμηση και σε έργα ΑΠΕ στα κτίρια, αντί των σχεδιαζόμενων υποδομών αερίου, θα δημιουργήσουν πολύ μεγαλύτερο οικονομικό όφελος για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και την ελληνική οικονομία γενικότερα» τονίζει ο Βλάσης Οικονόμου και εκφράζει τη βεβαιότητα ότι:

-«Η προώθηση νέων έργων ορυκτού αερίου στα κτίρια θα εγκλωβίσει περαιτέρω την ελληνική οικονομία σε μία εισαγόμενη και ακριβή πηγή ενέργειας με μηδενικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό όφελος».

-«Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) του 2019, του οποίου η αναθεώρηση επίκειται, προέβλεψε την άμεση χρήση του ορυκτού αερίου στους τομείς τελικής κατανάλωσης ενέργειας (κτίρια για θέρμανση, ηλεκτροπαραγωγή) ως «μεταβατικό καύσιμο» για την ενεργειακή μετάβαση προς μία οικονομία μηδενικών εκπομπών. Προς αυτήν την κατεύθυνση προέβλεψε νέα έργα επέκτασης δικτύων και αποθήκευσης φυσικού αερίου έως το 2030 συνολικού κόστους 1,5 δις €».

-«Με δεδομένο ότι το αέριο είναι ένα ακριβό και εισαγόμενο ορυκτό καύσιμο, το οποίο ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για το πρόσφατο κύμα αυξήσεων στις τιμές ενέργειας, προκύπτει το ερώτημα κατά πόσο τα προτεινόμενα αυτά έργα αφενός έχουν οικονομική και ενεργειακή λογική αφετέρου στερούν πολύτιμους πόρους από άλλα, πιο χρήσιμα και αναγκαία, για τη χώρα μας έργα».

Τα κτίρια στην Ελλάδα

Σύμφωνα με τον Διευθύνοντα Σύμβουλο του IEECP «τα κτίρια της Ελλάδας χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά χαμηλό βαθμό ενεργειακής αποδοτικότητας, με 7 στα 10 κτίρια να είναι είτε εντελώς αμόνωτα είτε ανεπαρκώς μονωμένα, ενώ για τη θέρμανσή τους χρησιμοποιούνται κυρίως ακριβά και εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, πετρέλαιο ή ορυκτό αέριο. Ως αποτέλεσμα, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις υποχρεούνται σε παράλογα μεγάλες δαπάνες για θέρμανση και ψύξη ενώ η αδυναμία πολλών νοικοκυριών να ανταπεξέλθουν οικονομικά έχει οδηγήσει την τελευταία δεκαετία σε έξαρση του φαινομένου της ενεργειακής ένδειας».

Τα εξεταζόμενα σενάρια

Η μελέτη εξέτασε 5+ 1 διαφορετικά σενάρια ( και το ισχύον από το ΕΣΕΚ την εγκατάσταση λεβήτων φυσικού αερίου), κατά τα οποία το μεγαλύτερο τμήμα του διαθέσιμου προϋπολογισμού για ανάπτυξη και επέκταση των δικτύων φυσικού αερίου (1,5 δις €) αξιοποιείται για τη χρηματοδότηση παρεμβάσεων σε ΑΠΕ και σε εξοικονόμηση ενέργειας. Τα εξεταζόμενα σενάρια είναι:

1.Eνεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού κελύφους: εξετάστηκε η αξιοποίηση του διαθέσιμου προϋπολογισμού με σκοπό τη θερμομόνωση της εξωτερικής τοιχοποιίας και την αντικατάσταση των υφιστάμενων κουφωμάτων με νέα ενεργειακά αποδοτικότερα σε κτίρια κατοικίας. Το όφελος των νοικοκυριών αφορά στη μείωση του ενεργειακού κόστους λόγω της μειωμένης ζήτησης ενέργειας για θέρμανση και ψύξη χώρων.

2. Εγκατάσταση αντλιών θερμότητας: εξετάζεται η αξιοποίηση του διαθέσιμου προϋπολογισμού με σκοπό την εγκατάσταση αντλιών θερμότητας σε κτίρια κατοικίας. Το όφελος των νοικοκυριών αφορά τη μείωση του ενεργειακού κόστους λόγω της μείωσης του κόστους ενέργειας για τη θέρμανση χώρων.

3: Εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων: εξετάζεται η αξιοποίηση του διαθέσιμου προϋπολογισμού με σκοπό την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε κτίρια κατοικίας για net-metering. Το όφελος των νοικοκυριών αφορά τη μείωση του ενεργειακού κόστους λόγω της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας που συμψηφίζεται.

4. Προώθηση κτιρίων σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργεια (NZEB): εξετάστηκε η αξιοποίηση του διαθέσιμου προϋπολογισμού με σκοπό την προώθηση κτιρίων σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας (ΝΖΕΒ). Για τα NZEB εξετάστηκαν δύο προσεγγίσεις. Στην πρώτη ως NZEB λογίζονται οι κατοικίες που συνδυάζουν συμβατική θερμομόνωση εξωτερικής τοιχοποιίας, αντικατάσταση των υφιστάμενων κουφωμάτων με νέα αποδοτικότερα σε κτίρια κατοικίας και εγκατάσταση αντλίας θερμότητας. Στη δεύτερη εφαρμόζεται το πρότυπο του Παθητικού Κτιρίου, με δεδομένο ότι είναι το μόνο που σήμερα πληρεί τις προϋποθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για κτίρια ZEB που θα εφαρμοστούν το αργότερο ως το 2030 και αφορούν στην επίτευξη απαιτούμενης πρωτογενούς ενέργειας <60kWh/τμ/ανά έτος. Το παθητικό κτίριο δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην μόνωση του κελύφους, στην επίτευξη αεροστεγανότητας και τον μηχανικό αερισμό με αποτέλεσμα την ανάγκη εγκατάστασης μικρότερου συστήματος αντλίας θερμότητας. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις το όφελος των νοικοκυριών αφορά στη μείωση του ενεργειακού κόστους λόγω τόσο της μειωμένης ζήτησης ενέργειας για θέρμανση και ψύξη χώρων, όσο και της λειτουργίας της αντλίας θερμότητας.

5.Προώθηση κτιρίων μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας (ZEB): εξετάστηκε η αξιοποίηση τμήματος του διαθέσιμου προϋπολογισμού με σκοπό την προώθηση κτιρίων μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας (ZEB). Για τα συγκεκριμένα κτίρια λήφθηκαν υπόψη οι ίδιες παραδοχές με το Σενάριο 4 ωστόσο συνεκτιμήθηκε και η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων για net-metering τα οποία καλύπτουν τις ενεργειακές ανάγκες των κατοικιών. Το όφελος των νοικοκυριών αφορά τη μείωση του ενεργειακού κόστους λόγω τόσο της μειωμένης ζήτησης ενέργειας για θέρμανση και ψύξη χώρων, όσο και της λειτουργίας της αντλίας θερμότητας και των φωτοβολταϊκών συστημάτων.

6. Επιπλέον εξετάζεται και το υφιστάμενο σενάριο, το οποίο προβλέπει την εγκατάσταση λεβήτων φυσικού αερίου, σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΕΣΕΚ

Για κάθε σενάριο πραγματοποιήθηκε εκτίμηση της οικονομικής αποδοτικότητας της επένδυσης (Οικονομική Ανάλυση) αλλά και της κοινωνικής και περιβαλλοντικής αποδοτικότητας (Ανάλυση Κόστους – Οφέλους) μέσω της ποσοτικοποίησης εξωτερικών επιπτώσεων – είτε θετικών είτε αρνητικών – όπως είναι:

-το περιβαλλοντικό κόστος των εξεταζόμενων τεχνολογιών,

-η αύξηση της αξίας των κτιρίων κατοικίας λόγω ενεργειακής αναβάθμισης,

-πολλαπλά οφέλη από την υλοποίηση παρεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας, όπως ενδεικτικά είναι η βελτίωση των συνθηκών άνεσης στα κτίρια και η καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, η μείωση των κρουσμάτων νοσηρότητας και θνησιμότητας κα. Ειδικά για την εκπόνηση της Ανάλυσης Κόστους – Οφέλους εφαρμόστηκε η μεθοδολογική προσέγγιση η οποία αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου PRODESA⁴

Τόσο για την Οικονομική Ανάλυση όσο και για την Ανάλυση Κόστους – Οφέλους για κάθε σενάριο η αποτίμηση ακολουθεί τη λογική της συγκριτικής αξιολόγησής τους μέσω γνωστών χρηματοοικονομικών δεικτών, όπως η Καθαρά Παρούσα Αξία και ο Εσωτερικός Βαθμός Απόδοσης.

Καθαρά Παρούσα Αξία (ΚΠΑ): Εκφράζει την καθαρή αξία (όφελος ή κόστος) που προκύπτει από την προεξόφληση στο παρόν των ετήσιων καθαρών χρηματοροών (δηλαδή της ταμειακής κατάστασης) στον χρόνο ζωής μιας επένδυσης. Εάν η ΚΠΑ είναι θετική (>0) η επένδυση εγκρίνεται, αλλιώς απορρίπτεται.

Εσωτερικός Βαθμός Απόδοσης (ΕΒΑ): Εκφράζει το επιτόκιο προεξόφλησης στο οποίο η ΚΠΑ μηδενίζεται και έτσι η αποδοτικότητα της επένδυσης αξιολογείται από τη σύγκριση του ΕΒΑ με το επιτόκιο προεξόφλησης. Εάν ο ΕΒΑ είναι μεγαλύτερος από το επιτόκιο προεξόφλησης, η επένδυση εγκρίνεται, αλλιώς απορρίπτεται.

Η σύγκριση των σεναρίων στη μελέτη σκοπεύει να αναδείξει το κατά πόσο μια επένδυση σε μια τεχνολογία ε ίναι οικονομικά (Οικονομική Ανάλυση) ή/και κοινωνικά (Ανάλυση Κόστους – Οφέλους) αποδοτική. Έτσι, με βάση τους δείκτες (ΚΠΑ και ΕΒΑ), εάν μια επένδυση δεν είναι αποδοτική με οικονομικούς όρους αλλά είναι αποδοτική με βάση κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς όρους, τότε το κράτος θα πρέπει να βοηθήσει προς την υλοποίηση της επένδυσης με τις ανάλογες πολιτικές και χρηματοδοτήσεις.

Τα συμπεράσματα της έρευνας

-«Εάν μια επένδυση σε οικονομικούς όρους, με βάση τους δείκτες, δεν είναι αποδοτική, αλλά κοινωνικά είναι επωφελής και αποδοτική, τότε το κράτος θα πρέπει να βοηθήσει προς την υλοποίηση της επένδυσης με τις ανάλογες πολιτικές και χρηματοδοτήσεις. Αντίθετα, αν μια επένδυση δεν είναι κοινωνικά αποδοτική, τότε το κράτος δεν θα πρέπει να την χρηματοδοτήσει ανεξάρτητα εάν είναι οικονομικά αποδοτική ή όχι», σημειώνει ο κ Οικονόμου και συνοψίζει τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας ως εξής:

• Οι αντλίες θερμότητας έχουν την υψηλότερη οικονομική αποδοτικότητα, ενώ οι ενεργειακές επεμβάσεις στα σπίτια και τα κτίρια μηδενικής κατανάλωσης έχουν την υψηλότερη κοινωνική αποδοτικότητα.
• Οι ενεργειακές επεμβάσεις στα σπίτια και τα κτίρια σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης και μηδενικής κατανάλωσης είναι ακριβά σαν επένδυση, ωστόσο η θετική κοινωνική αποδοτικότητα τους δικαιολογεί την παροχή επιχορήγησης.
• Αντίστοιχα,  τα φωτοβολταϊκά συστήματα στις στέγες έχουν οριακή κοινωνική αποδοτικότητα και πρέπει να επιχορηγηθούν.
• Η επέκταση αγωγών φυσικού αερίου χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα από χαμηλή οικονομική και κοινωνική αποδοτικότητα με αποτέλεσμα να μην προκρίνεται η υλοποίηση του συγκριτικά με τα υπόλοιπα εξεταζόμενα σενάρια.

Προτάσεις πολιτικής

Η τεχνική έκθεση «ανάλυσης κόστους οφέλους παρεμβάσεων ΑΠΕ και εξοικονόμησης ενέργειας στον οικιακό τομέα» του IEECP διατυπώνει τις ακόλουθες προτάσεις πολιτικής:

-Με βάση τα αποτελέσματα της μελέτης, η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να αναθεωρήσει τα σχεδιαζόμενα έργα υποδομών αερίου και αντί αυτών να εκπονήσει φιλόδοξο πρόγραμμα για την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών, με έμφαση στα πιο ευάλωτα νοικοκυριά, και να οδηγηθεί γρηγορότερα προς τα Κτίρια Σχεδόν Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης (NZEB) και Κτίρια Μηδενικών Εκπομπών (ΖΕΒ).

-Τα παραπάνω συντάσσονται επίσης με την Ευρωπαϊκή Αρχή “Energy Efficiency First”, η οποία δεν δικαιολογεί μία δημόσια ενίσχυση σε επενδύσεις προσφοράς ενέργειας (όπως είναι η επέκταση των υποδομών αερίου) εφόσον αυτές δεν έχουν μεγαλύτερο κοινωνικό όφελος από αντίστοιχες επενδύσεις στη ζήτηση ενέργειας (όπως πχ εξοικονόμηση ενέργειας).

-Οι άμεσες επιδοτήσεις κεφαλαίου θα πρέπει να καλύπτουν τουλάχιστον το 50% των δαπανών για τη σωστή μόνωση του κελύφους των κτιρίων (και θα μπορούν να φτάνουν ακόμα και το 80-90% ειδικά για τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά), ενώ θα πρέπει να διευκολύνουν τη χρηματοδότηση εγκατάστασης αντλιών θερμότητας και φωτοβολταϊκών στις στέγες για ενεργειακό συμψηφισμό (net-metering).

-Παράλληλα θα πρέπει να εξεταστούν και νέα – πιο φιλόδοξα και αποτελεσματικά – εργαλεία χρηματοδότησης, όπως είναι τα φορολογικά κίνητρα, οι Συμβάσεις Ενεργειακής Απόδοσης (ΣΕΑ), όπως επίσης και η ορθότερη χρήση των χρηματοδοτικών εργαλείων των υφιστάμενων και μελλοντικών ταμείων (όπως το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο).

-Ιδιαίτερα για τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά που μισθώνουν την κατοικία τους, η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να εφαρμόσει μία νέα προσέγγιση αντιμετώπισης του προβλήματος του “διαμοιρασμού οφέλους” (split incentive) ανάμεσα στους μισθωτές και τους ιδιοκτήτες, αντλώντας από πολλά επιτυχημένα παραδείγματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

-Η χώρα μας θα πρέπει να αναθεωρήσει το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), να ακυρώσει τα σχεδιαζόμενα έργα ανάπτυξης του ορυκτού αερίου και να αξιοποιήσει τα διαθέσιμα για ενεργειακές αναβαθμίσεις 9,5 δις € (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο, Ταμείο Ανάκαμψης, Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης) για στοχευμένες επιδοτήσεις σε κτίρια και κατοικίες.

-Με βάση και τα αποτελέσματα της μελέτης, το Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace και το IEECP προτείνουν μια ενδεικτική κατανομή των παρεμβάσεων την τετραετία 2022-2025 για έναν διαθέσιμο προϋπολογισμό της τάξεως των 3 δις €:

Οι ευρωπαϊκές κατευθύνσεις

Παρουσιάζοντας τις ευρωπαϊκές πολιτικές και οδηγίες ο κ Οικονόμου σημειώνει ότι: «Την ίδια ώρα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητάει από τα κράτη μέλη να προβούν άμεσα σε ένα κύμα αναβάθμισης (Renovation Wave) το οποίο να οδηγεί σε ένα κτιριακό τομέα μηδενικών εκπομπών ως το 2050. Πιο συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει την κατάργηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων για τη θέρμανση νέων κτιρίων ως το 2030, ενώ παράλληλα απαιτεί από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν κανόνες για κτίρια σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης (Nearly Zero Energy Buildings – NZEB) και μηδενικών εκπομπών (Zero Emissions Buildings – ZEB) ως το 2030 με την υποχρεωτική χρήση ΑΠΕ για την καταναλισκόμενη ενέργειά τους. Εξίσου σημαντικά, η Ευρωπαϊκή Αρχή Energy Efficiency First επιτάσσει ότι προκειμένου να εγκριθεί δημόσια χρηματοδότηση στην αύξηση της προσφοράς ενέργειας, μέσω νέων αγωγών φυσικού αερίου, δικτύων κα, θα πρέπει να γίνεται μια ανάλυση κοινωνικού κόστους – οφέλους συγκρίνοντας την επένδυση αυτή με την αντίστοιχη σε ενεργειακή εξοικονόμηση. Σε άλλη περίπτωση δεν θα δικαιολογείται η δημόσια χρηματοδότηση».

• Η έκθεση του Ινστιτούτου για την Ευρωπαϊκή και Κλιματική Πολιτική (Institute for European Energy and Climate Policy – IEECP) για λογαριασμό του Ελληνικού Γραφείου της Greenpeace: ΕΔΩ