Να ενταχθούν ο Μινωϊκός πολιτισμός και η Σπιναλόγκα στα μνημεία της UNESCO

Των Δημήτρη Παυλόπουλου*

Νίκου  Ηλιάδη **

Απαιτείται επιτάχυνση της προετοιμασίας φακέλων υποστήριξης για ένταξη μνημείων της χώρας μας στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.

Σε παλαιότερα άρθρα μας δείτε εδώ και εδώ έχει αναφερθεί ότι η χώρα μας,  έχει προτείνει κατάλογο μνημείων για ένταξη στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς  της  (U.N.E.S.C.O),  του Παγκόσμιου Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό , στο πλαίσιο  εφαρμογής πολιτικών  που σχετίζονται με τους άξονες δράσης του οργανισμού του οποίου αποτελεί ιδρυτικό μέλος. Η ένταξη μνημείων μας δημιουργεί προφανή και μεγάλα πλεονεκτήματα στις προσπάθειες για γενικότερη ανάπτυξη.

Σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία που επίσης έχει αναφερθεί,  πρώτα γίνεται μια δοκιμαστική ( tentative ) λίστα από κάθε κράτος μέλος που μπορεί να αλλάξει . Από τη λίστα το κράτος μέλος μπορεί να επιλέξει για ποιο μνημείο και πότε θα κάνει πρόταση να αναγνωρισθεί ένα μνημείο του ως παγκόσμιας κληρονομιάς, και θα πρέπει να προετοιμάσει σχετικό φάκελο υποστήριξης, για να εφαρμοσθεί η προβλεπόμενη διαδικασία εγκρίσεων από τις αρμόδιες επιτροπές.

Στη σχετική λίστα από τη χώρα μας έχουν συμπεριληφθεί από την Κρήτη από το έτος 2014 το οχυρό της Σπιναλόγκα, και τα Μινωϊκά ανάκτορα, του Μινωϊκού πολιτισμού στις περιοχές Κνωσσός, Φαιστός, Μάλλια, Ζάκρος, Κυδώνια, ως προτεινόμενα προς ένταξη, πλην όμως δεν φαίνεται να έχει προωθηθεί  το θέμα με την κατάθεση σχετικού φακέλου υποστήριξης της υποψηφιότητας.

Το θέμα της ένταξης του Μινωϊκού πολιτισμού και της Σπιναλόγκα στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO τέθηκε στο πλαίσιο διεθνούς συνάντησης της επικουρικής επιτροπής σύμβασης της UNESCO που πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη, με τη συμμετοχή 35 συνέδρων από 18 χώρες από την Ασία, Ευρώπη, Αφρική, τη Βόρεια και Νότια Αμερική τον Μάρτιο του έτους 2017, πλην όμως δεν φαίνεται να έχουν προωθηθεί  ακόμη σχετικοί φάκελλοι υποστήριξης, όπως προβλέπεται στις αρμόδιες επιτροπές. Το θέμα συζήτησης της επιτροπής ήταν η προστασία των πολιτιστικών αγαθών από την παράνομη διακίνηση-αρχαιοκαπηλία. Παράλληλα, τα μέλη της επιτροπής ξεναγήθηκαν και  στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου και παρακολούθησαν ενημερωτικό βίντεο τοπικών αρχαιολόγων για τα προτεινόμενα προς ένταξη στην UNESCO Μινωικά Ανάκτορα, όπως: Κνωσού, Φαιστού, Ζάκρου, Μαλίων, Κυδωνίας, Ζωμίνθου, αλλά και βίντεο για τη Σπιναλόγκα. Η όλη προσπάθεια θα πρέπει να ολοκληρωθεί με την οριστικοποίηση  και υποβολή των απαιτούμενων υποστηρικτικών φακέλων στις προβλεπόμενες αρμόδιες επιτροπές της UNESCO.

Η Κρήτη, σε περίοπτη και στρατηγική τοποθεσία στη Λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, αποτέλεσε τη γέφυρα μεταξύ των λαών και των πολιτισμών τριών ηπείρων, της Ευρώπης, της Αφρικής και της Ασίας, και ανέπτυξε τον Μινωϊκό πολιτισμό, οπως ονομάσθηκε από τον  Έβανς, τον ανασκαφέα της Κνωσού, που  ήταν η έδρα του βασιλιά Μίνωα. Τα ανάκτορά της και έχουν υπάρξει πηγή έμπνευσης όχι μόνο για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό αλλά και για την παγκόσμια τέχνη, μουσική και λογοτεχνία.

Ο Μινωικός πολιτισμός που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια δύο χιλιετιών (2800-1100 π.Χ.)  εκφράσθηκε , με θαυμάσια κτίρια για την εποχή του , πρωτοποριακά συστήματα νερού και αποχέτευσης, ισότιμη συμμετοχή ανδρών και γυναικών στη θρησκευτική και κοινωνική ζωή , και αριστουργήματα τέχνης.  Τα ανακτορικά κέντρα έπαιξαν ζωτικό ρόλο στην εξέλιξη, ανάπτυξη και διάδοση του μινωικού πολιτισμού με επίδραση στην υπόλοιπη τότε Ελλάδα ,  καθένα από τα οποία κάλυπτε μια μεγάλη κατοικημένη περιοχή της Κρήτης.

Το ανάκτορο της Κνωσού, το σημαντικότερο κέντρο του μινωικού πολιτισμού, βρίσκεται στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου, στο  λόφο «του Τσελεμπή η Κεφάλα»,  και εκτείνεται σε έκταση περίπου 20.000 τ.μ. Το παλάτι ανασκάφηκε από τον σερ Άρθουρ Έβανς τις πρώτες τρεις δεκαετίες του 20ου αιώνα και εξακολουθεί να ερευνάται και σήμερα. Το ανάκτορο ιδρύθηκε περίπου το 2000 π.Χ.  και, μετά από πολλές καταστροφές, ξαναχτίστηκε στον ίδιο χώρο με ακμή τις περιόδους  (1750-1430 π.Χ.) και (1400-1100 π.Χ.)

Το ανάκτορο αποτελείται από πτέρυγες τοποθετημένες γύρω από μια ορθογώνια πλακόστρωτη αυλή. Η Δυτική Πτέρυγα στέγαζε τις αποθήκες, τα ιερά και την Αίθουσα του Θρόνου, ενώ η Ανατολική Πτέρυγα περιείχε τα ιδιωτικά διαμερίσματα . Η πόλη απλώνεται σε μια ευρεία περιοχή γύρω από το παλάτι, με ιδιαίτερα σημαντικά μνημεία και κτίρια, δρόμους, νεκροταφεία, εργαστήρια, λατομεία και ιερούς χώρους.

Το ανάκτορο της Φαιστού είναι ένα από τα μεγαλύτερα ανάκτορα της Κρήτης και βρίσκεται στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου, στο δυτικό άκρο της Μεσαράς, της μεγαλύτερης πεδιάδας της Κρήτης.  Ήρθε στο φως κατά τις ανασκαφές που πραγματοποίησε ο Ιταλός αρχαιολόγος F. Halbherr τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Το πρώτο ανάκτορο χτίστηκε περί το  1900 π.Χ. ,  κάλυπτε μια έκταση περίπου 8.000 τ.μ. και επεκτεινόταν πάνω από τα τρία “σκαλοπάτια /πεζούλια” του λόφου. Η πόλη της Φαιστού στο σύνολό της εκτείνεται σε τρεις λόφους . Άκμασε  στους Ελληνιστικούς χρόνους, αλλά καταστράφηκε το 150 π.Χ. από τη γειτονική πόλη της Γόρτυνας, που έγινε η νέα μεγάλη δύναμη της νότιας Κρήτης.

Το παλάτι των Μαλίων βρίσκεται στη βόρεια ακτή της Κρήτης, στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου. Είναι το τρίτο μεγαλύτερο μινωικό ανάκτορο και ήταν, σύμφωνα με την παράδοση, η έδρα του Σαρπηδόνα, του μικρότερου αδελφού του Μίνωα. Οι πρώτες ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα  αλλά η συστηματική ανασκαφή τόσο του ίδιου του ανακτόρου όσο και της μινωικής πόλης συνεχίστηκε από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Το παλάτι χτίστηκε αρχικά περίπου το 2000-1900 π.Χ. Καταστράφηκε στο τέλος της Πρωτοανακτορικής περιόδου (1700 π.Χ.) και ξαναχτίστηκε γύρω στο 1650 π.Χ. στην ίδια τοποθεσία, ακολουθώντας τη βασική διάταξη του παλαιού ανακτόρου.

Το παλάτι των Μαλίων έχει έκταση περίπου 7.500 τ.μ. και η διάταξή του μοιάζει με αυτή του ανακτόρου της Κνωσού. Έχουν ανασκαφεί διάφορες συνοικίες και μεμονωμένα αρχοντικά της πόλης. Οι σωζόμενες λιμενικές εγκαταστάσεις στην ακτή δείχνουν ότι το παλάτι των Μαλίων ήταν πύλη προς το Αιγαίο  κατά τη Μινωική περίοδο.

ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΖΑΚΡΟΥ Η Ζάκρος βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Περιφερειακής Ενότητας Λασιθίου,  σε φυσικό κόλπο. Το 1961 ο Ν. Πλάτων ξεκίνησε την αρχαιολογική ανασκαφή του χώρου, φέρνοντας στο φως ένα ανάκτορο με εντυπωσιακά ευρήματα .Το ανάκτορο της Ζάκρου που σώζεται σήμερα ιδρύθηκε την περίοδο περί  το 1600 π.Χ.. Όπως όλα τα μέχρι σήμερα γνωστά ανάκτορα, αποτελείται από τέσσερις πτέρυγες γύρω από μια ορθογώνια κεντρική αυλή.  Η οικονομική ακμή του ανακτορικού κέντρου της Ζάκρου οφειλόταν προφανώς στον ρόλο που έπαιξε στο θαλάσσιο «εμπόριο» της μινωικής Κρήτης με άλλα κέντρα του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου.  Γύρω από το παλάτι, σε δύο λόφους, εκτεινόταν ο οικισμός. Έχουν ανασκαφεί περίπου 35 σπίτια, που θεωρούνται παραρτήματα του παλατιού. Ανάμεσα στα σπίτια διέτρεχαν πλακόστρωτα δρομάκια με αγωγούς αποχέτευσης ομβρίων υδάτων, που οριοθετούσαν μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα. Η πόλη ήταν πυκνοκατοικημένη, οπότε δεν υπήρχαν ανοιχτοί χώροι.

ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΥΔΩΝΙΑΣ Το μινωικό ανάκτορο της Κυδωνίας,  βρίσκεται στη σύγχρονη πόλη των Χανίων στη βορειοδυτική Κρήτη. Ο χαμηλός λόφος Καστέλι, που υψώνεται πάνω από το φυσικό λιμάνι και την πεδιάδα των Χανίων, επιλέχθηκε κατά την  περίοδο περίπου 3500-2000 π.Χ. ως η πιο βολική τοποθεσία για την ίδρυση του πρώτου οργανωμένου μινωικού οικισμού στην περιοχή των Χανίων.  Τα πολύ σημαντικά κτίσματα της περιόδου υποδηλώνουν την ύπαρξη ενός σχολαστικού πολεοδομικού σχεδίου, που περιλαμβάνει τουλάχιστον ένα ιδιαίτερα αξιόλογο ιερό. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η θέση των Χανίων ως του πλησιέστερου μεγάλου κρητικού οικισμού στα κέντρα της Πελοποννήσου και της ηπειρωτικής Ελλάδας. Οι επαφές της πόλης δεν περιορίστηκαν στην υπόλοιπη Κρήτη, την ηπειρωτική Ελλάδα και τις Κυκλάδες, αλλά επεκτάθηκαν μέχρι την Κύπρο,  τη Συρία, την Αίγυπτο, την Ιταλία και τη Σαρδηνία.

Η Ζώμινθος είναι ένας αρχαιολογικός χώρος στο νομό Ρεθύμνου, που βρίσκεται στον Ψηλορείτη σε υψόμετρο 1.200 μέτρων περίπου και 7,5 χιλιόμετρα δυτικά από τα Ανώγεια, στο δρόμο προς το Ιδαίον Άνδρον.

Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν από το 1983 μέχρι το 1990 από τους αρχαιολόγους Γιάννη και Έφη Σακελλαράκη και ανέδειξαν έναν ολόκληρο μινωικό οικισμό (1900-1400 π.Χ.) με προσεγμένη ισχυρή κατασκευή κτιρίων και ίχνη από τοιχογραφίες, λεπτεπίλεπτα ζωγραφισμένα αγγεία από πολύτιμα υλικά, κοσμήματα και πλήθος άλλων ευρημάτων,  αλλά και σπάνια υλικά, όπως κομμάτια χαλαζία, που οι Μινωίτες πίστευαν ότι είχε μαγικές ιδιότητες.

Η ανασκαφή στη Ζώμινθο άρχισε  από τον Γιάννη Σακελλαράκη και ύστερα από μια διακοπή επαναλήφθηκε από το 2004 από τον ίδιο ως το 2010, όταν έφυγε από τη ζωή. Έκτοτε, από τον επόμενο χρόνο έως και σήμερα διενεργείται υπό την ευθύνη της Έφης Σαπουνά – Σακελλαράκη, συζύγου του.  Η  Ζώμινθος, είναι υποψήφια προς ένταξη στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, μαζί με την Κνωσό, την Φαιστό, τα Μάλια, τη Ζάκρο και την αρχαία Κυδωνία.

Τα μινωικά ανακτορικά κέντρα είναι οι κύριοι μάρτυρες του Μινωικού πολιτισμού,  μιας μεγάλης θαλάσσιας δύναμης της Εποχής του Χαλκού που άσκησε τεράστια επιρροή στους πολιτισμούς – τόσο σύγχρονους όσο και μεταγενέστερους – της Ανατολικής Μεσογείου. Αναδεικνύουν μια πρώιμη μορφή περίπλοκης αστικής κοινωνίας, με θαυμάσια κτίρια, ένα πρωτοποριακό σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, αριστουργήματα τέχνης και πρώιμα συστήματα γραφής. Από τα μινωικά ανάκτορα προέκυψε η πρώτη οργανωμένη μορφή άσκησης πολιτικής στο Αιγαίο, που οδήγησε στην ανάπτυξη σχέσεων με άλλους πολιτισμούς της Ανατολικής Μεσογείου,  γεγονός που αποδεικνύεται  από τους αρχαιολογικά ευρήματα. Οι μύθοι που συνδέονται με τα μινωικά ανάκτορα (ο Μινώταυρος και ο Λαβύρινθος, ο Δαίδαλος και ο Ίκαρος, ο Θησέας και η Αριάδνη κ.λπ.) άσκησαν μεγάλη επιρροή στη μυθολογία και τις τέχνες σε όλο τον αρχαίο κόσμο και παραμένουν πηγή έμπνευσης για την παγκόσμια τέχνη, μουσική και λογοτεχνία σήμερα.

*Δημήτρης Παυλόπουλος, Μηχανολόγος Ηλεκτρολόγος, πρώην Πρόεδρος ΔΚΜ, πρώην Μέλος ΔΣ ΕΛΟΤ

**Νίκος Ηλιάδης, Πολ/κός Μηχ/κός Ε.Μ.Π.  ,  M.Sc. ( Structural Engineering , Concordia University Montreal Canada ) , Ph.D.  ( UniversityofMarylandUSA,  -Technology and Vocational Education ), τ.Ειδ.Γραμματέας του ΥΠΕΠΘ ,τ. εκπρόσωπος των Υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού στη Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία στις Βρυξέλλες ( Μ.Ε.Α. )  τ. Διοικητής ΠΓΝ «ΑΤΤΙΚΟΝ ,  τ. μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ένωσης Παιδαγωγικών Ινστιτούτων της Ευρώπης (http://www.cidree.org/), τ. εκπρόσωπος της Κυβέρνησης στο Δ.Σ. του CEDEFOP (https://www.cedefop.europa.eu/ )του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση ,  Επίτιμος Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, μέλος Ε.Ε.Τ.Ε.Κ.