ΕΕΔΣΑ: Tα ελληνικά νησιά από τις χωματερές στα μηδενικά απόβλητα

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Ευέλικτο μοντέλο κυκλικής οικονομίας, με σχεδόν μηδενικά απόβλητα βάσει δοκιμασμένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρακτικών και με προσαρμογές στις ιδιαιτερότητες των νησιών (εποχικότητα, περιορισμένοι χώροι κλπ.), αναζητείται για τα ελληνικά νησιά που πνίγονται σε τόνους σκουπιδιών, ιδίως τους μήνες αιχμής της τουριστικής περιόδου.

Η Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΕΔΣΑ) έχει διαμορφώσει προτάσεις και λύσεις κυκλικής οικονομίας  διεθνώς δοκιμασμένες. Η εφαρμογή τους στα νησιά θα βοηθήσει να περάσουν από το καθεστώς της ανεξέλεγκτης διάθεσης και των χωματερών στην εποχή των Νησιών Σχεδόν Μηδενικής Παραγωγής Αποβλήτων.

Εκρηκτικές διαστάσεις

Το πρόβλημα έχει πάρει μεν εκρηκτικές διαστάσεις σε νησιά, όπως η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος, όπου οι κορεσμένοι ΧΥΤΑ έχουν κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αλλά δεν περιορίζεται στα μέρη που φωτίζουν οι προβολείς της δημοσιότητας τα τελευταία καλοκαίρια.  Με ελάχιστες εξαιρέσεις (Λειψοί, Σκιάθος) σχεδόν το σύνολο της νησιωτικής χώρας αισφυκτιά υπό το βάρος των σκουπιδιών της.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης για το 2018, η ανακύκλωση στα περισσότερα νησιά είναι πολύ περιορισμένη. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι νησιωτικοί δήμοι ανακτούν ελάχιστες για τον πληθυσμό και τον τουρισμό τους ποσότητες. Περισσότερα από 20 νησιά δεν έχουν καν ανακύκλωση, ενώ 19 νησιά στο Αιγαίο έχουν ακόμα χωματερές.

Ενδεικτικά υπάρχουν  νησιά, όπως  η Σαντορίνη, η Κάλυμνος, η Ικαρία που  έχουν ακόμη ενεργούς ΧΑΔΑ (Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων).

Παράλληλα υπάρχουν νησιά, όπως η Άνδρος, η Τήνος και η Μήλος που επειδή δεν διαθέτουν ΧΥΤΥ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων) εφαρμόζουν προσωρινές λύσεις με δεματοποιητές απορριμμάτων που σε βάθος χρόνου δεν είναι βιώσιμες.

Τα πρώτα τοπικά σχέδια διαχείρισης ξεκίνησαν να εκπονούνται από τους δήμους το 2016, αλλά στην πλειοψηφία τους δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, καθώς οι δημοτικές αρχές υπέκυπταν είτε στο πολιτικό κόστος είτε στην πίεση των ιδιαιτεροτήτων της νησιωτικής χώρας.

Η εποχικότητα του προβλήματος στα νησιά, όπου ο πληθυσμός πολλαπλασιάζεται το καλοκαίρι και οι τουριστικές πιέσεις περιορίζουν ασφυκτικά το φάσμα των εφαρμόσιμων τεχνολογικών λύσεων. Επιπροσθέτως το πρόβλημα περιπλέκουν η έλλειψη διαθέσιμης γης για την κατασκευή μονάδων διαχείρισης (είτε  λόγω πολεοδομικών περιορισμών είτε εξαιτίας των πολύ υψηλών αξιών), οι μεταναστευτικές ροές σε νησιά, όπως η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος, ενώ το καθεστώς πολυετούς μνημονιακής επιτήρησης που επιβλήθηκε στη χώρα, μηδένισε τις δυνατότητες πρόσληψης προσωπικού.

Οι προτάσεις της ΕΕΣΔΑ

Η ΕΕΔΣΑ www.eedsa.gr αποτελεί το επιστημονικό σύμβουλο της πολιτείας για θέματα κυκλικής οικονομίας και διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Έχει διαμορφώσει προτάσεις και λύσεις κυκλικής οικονομίας  διεθνώς δοκιμασμένες.

Η εφαρμογή τους στα νησιά θα βοηθήσει να περάσουν από το καθεστώς της ανεξέλεγκτης διάθεσης και των χωματερών στην εποχή των Νησιών Σχεδόν Μηδενικής Παραγωγής Αποβλήτων (Νearly Zero Waste Islands) βάσει δοκιμασμένων στην ΕΕ πρακτικών όπως:

-Την πρόληψη παραγωγής αποβλήτων (μείωση της πλαστικής σακούλας και απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης).

Στην Ευρώπη αναπτύσσεται ένα καινούργιο κεφάλαιο για τη θαλάσσια στρατηγική που συνδέεται με τη διαχείριση των πλαστικών, ιδιαίτερα των πλαστικών μιας χρήσης. Στην Ελλάδαμετά την εφαρμογή του μέτρου, η μείωση της χρήσης λεπτής πλαστικής σακούλας ξεπέρασε το 70%. Όμως από τις ακτές μας συλλέγουμε πλαστικά απορρίμματα σε ποσοστό πάνω από το 80%.

-Την επαναχρησιμοποίηση υλικών για νέες χρήσεις μέσω πράσινων σημείων σε κεντρικά σημεία των νησιών (παιγνίδια, ηλεκτρικές συσκευές, ρούχα, έπιπλα κοκ).

-Την ανακύκλωση με διαλογή στην πηγή σε 5 χωριστά ρεύματα για καλής ποιότητας χαρτί, πλαστικό, μέταλλο, γυαλί, οργανικό κουζίνας με ισάριθμους κάδους διαφορετικού χρώματος.

-Την κομποστοποίηση του οργανικού με μικρές μονάδες για παραγωγή λιπάσματος υψηλής ποιότητας. Τα περισσότερα νησιά έχουν ανάγκη το κομπόστ ως εδαφοβελτιωτικό.

-Την ταφή μικρής ποσότητας υπολειμμάτων σε σύγχρονους ΧΥΤΥ εντός των νησιών ή σε ομάδες πολύ κοντινών νησιών με οικονομικά βιώσιμο τρόπο μεταφοράς.

Το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας στα νησιά επιβάλλει μεταξύ άλλων τη χωριστή συλλογή οργανικού και τροφίμων, όπως και των κλαδεμάτων ή των υπολειμμάτων των αγροτικών καλλιεργειών, χωρίς να εισέρχονται στο ρεύμα σύμμεικτων απορριμμάτων. Η αδιέξοδη κατάσταση που επικρατεί σήμερα είναι η μεικτή συλλογή στα νησιά  με έλλειμμα οργανικού υλικού, τα οποία αναγκάζονται μετά να ψάχνουν άργιλο για να σκεπάσουν χωματερές ή ΧΥΤΑ. Νησιά όπως η Φολέγανδρος δεν έχουν καν χώμα για να σκεπάσουν τα σκουπίδια.

Καλή εφαρμογή

O Γιώργος Ηλιόπουλος, αντιπρόεδρος της ΕΕΣΔΑ & μελετητής σε θέματα κυκλικής οικονομίας, ανέφερε στο  ecopress τις βασικές προϋποθέσεις καλής εφαρμογής των παραπάνω λύσεων:

Για την τοπική κοινωνία ( επισκέπτες/δημότες/επιχειρήσεις) :

-Nα θεσμοθετηθεί η τιμολογιακή πολιτική «πληρώνω όσο πετάω»,

-Να εφαρμοστούν προγράμματα «επιβραβεύω όσο ανακυκλώνω» από τους δήμουςπρος τους πολίτες/επιχειρηματίες.

Για τους νησιωτικούς Δήμους :

-Να επιταχυνθεί από το ΥΠΕΝ η εφαρμογή του πλαισίου αδειοδοτήσεων& αναγκαστικών απαλλοτριώσεων έργων/δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής προστασίας.

-Να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα της ανακύκλωσης μέσω πρόσθετηςεπιδότησης στα νησιά προερχόμενης από τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης.

-Να υπάρξει  πολιτική δέσμευση των δημοτικών αρχών ώστε να χωροθετήσουν υποδομές που απαιτούνται με σαφή αναφορά στα Τοπικά Δημοτικά Σχέδια Διαχείρισης.

-Να διασφαλιστεί η τεχνική υποστήριξη των νησιών ιδιαίτερα κατά την περίοδο τουριστικής αιχμής για να μπορέσουν να φέρουν σε πέρας το έργο της καθημερινής λειτουργίας των δράσεων ολοκληρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων.

Για την νέα γενιά :

-Να εφαρμοστεί σε σχολεία νησιωτικών δήμων ολοκληρωμένο πρόγραμμα δράσεων ανακύκλωσης με πρόβλεψη για επιβράβευση μαθητών.

Το παράδειγμα των Λειψών

Τη λαμπρή εξαίρεση στον κανόνα της ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων αποτελεί η περίπτωση των Λειψών. Ο δήμος προμηθεύει τους πολίτες με σακούλες τεσσάρων χρωμάτων, μία για κάθε υλικό συσκευασίας: πράσινη για το πλαστικό, κόκκινη για τα μέταλλα, γαλάζια για το γυαλί και κίτρινη για το χαρτί. Σε καθορισμένες ημέρες οι πολίτες βγάζουν στον δρόμο ή στον κάδο τους τα ανακυκλώσιμα χωρισμένα ήδη από το σπίτι σε σακούλες και ο δήμος τα συλλέγει.

Στον χώρο του δημοτικού Χώρου Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) γίνεται περαιτέρω διαλογή σε 13 ρεύματα. Τα ανακυκλώσιμα δεματοποιούνται και στέλνονται στην Αθήνα, απευθείας σε αγοραστή ανακυκλώσιμων υλικών. Αυτό αποδίδει 22.000 στο δήμο των Λειψών ευρώ το χρόνο, το οποίο καλύπτει το ένα τρίτο του κόστους της καθαριότητας (υπηρεσία αποκομιδής).  Το καλοκαίρι ο δήμος συλλέγει τα ανακυκλώσιμα τρεις φορές την εβδομάδα και τα σύμμεικτα κάθε ημέρα. Τον χειμώνα πιο αραιά. Είναι ενδεικτικό της ορθής διαχείρισης που πέτυχαν στους Λειψούς το γεγονός ότι αυξήθηκε κατά 70% το προσδόκιμο ζωής του ΧΥΤΑ στο νησί. Το σημαντικότερο αποτέλεσμα της κυκλικής οικονομίας είναι η δημιουργία ισχυρής περιβαλλοντικής συνείδησης στους πολίτες. Κανείς δεν πετάει πλέον ανακατεμένα σκουπίδια στην ανακύκλωση. Άλλωστε είναι πια εύκολο να εντοπιστεί ο παραβάτης.